Αλήθειες και μύθοι γύρω από τους Ρομά – Η ομάδα δράσης για την κοινωνική ένταξη απαντά

Κωνσταντίνος Μάγνης

Μικρή προϊστορία για όσα θα διαβάσετε: Οι συγκυρίες μάς διασταύρωσαν με στέλεχος μιας ομάδας που ασχολείται με την κοινωνική ένταξη των Ρομά. Συμφωνήσαμε ότι όχι μόνο η κοινωνία αλλά και ο Τύπος χρειάζεται κατατόπιση μέσα από τη σκοπιά των ανθρώπων που ζουν τη συγκεκριμένη κοινωνική περιοχή. Το δρομολογήσαμε.

Ακολούθησε συνάντηση με τα μέλη της Ομάδας Δράσης Δυτικής Ελλάδας για την Κοινωνική Ενταξη και Ενδυνάμωση των Ρομά, στα γραφεία τους στα Ψηλαλώνια.

Μας ανέπτυξαν το πρόγραμμα «Task Force Units supporting Roma inclusion and empowerment», που συντονίζεται από τη γγ Κοινωνικής Αλληλεγγύης και Καταπολέμησης της Φτώχειας, του υπουργείου Κοινωνικής Συνοχής και Οικογένειας. Η συγκεκριμένη δράση με κωδικό ΟΠΣ EOX:PDP1 (MIS) 5075006 συγχρηματοδοτείται από τον Χρηματοδοτικό Μηχανισμό του Ευρωπαϊκού Οικονομικού Χώρου (ΧΜ ΕΟΧ 2014-2021.

Συμφωνήσαμε σε μια συνεργασία με τη μορφή απαντήσεων σε απορίες μας για τον συγκεκριμένο πληθυσμό, για την οποία πιστεύουμε ότι ξέρουμε πολλά, αλλά πολύ συχνά όταν ξέρεις λίγα, είναι σαν να μην ξέρεις τίποτα.

Η Ομάδα Δράσης δραστηριοποιείται από το Δεκέμβριο του 2021 σε όλη τη Δυτική Ελλάδα έχοντας έδρα την Πάτρα και ορίζοντα ολοκλήρωσης του έργου τον Απρίλιο.

Αποτελείται από τους Γαρυφαλλιά Αναστασοπούλου και Φώτη Σκούρα (κοινωνικοί επιστήμονες), Ολγα Γρηγοροπούλου (εκπαιδευτικός),  Βασίλειος Αθανασίου (οικονομόλογος), Αλέξανδρος Κοκώνης (Ρομά διαμεσολαβητής).

Ακολουθούν ερωτήσεις και απαντήσεις.

-Ρομά, τσιγγάνοι και άλλες εκδοχές κατηγοριοποίησης που κάποιοι τα ερμηνεύουν ως συνώνυμα απαξίας. Τι ισχύει πραγματικά;
Ο όρος-ομπρέλα «Ρομά» περιλαμβάνει διάφορες ομάδες και στα έγγραφα και στις συζητήσεις πολιτικής της ΕΕ, που χρησιμοποιείται συνήθως αυτή η ορολογία. Στην Ελλάδα, σε αντίθεση με άλλες χώρες της ΕΕ, οι Ρομά δεν συνιστούν μειονότητα.
Οι Ρομά που μένουν στη χώρα μας είναι κυρίως Ελληνες πολίτες και σε μικρότερο ποσοστό πολίτες της ΕΕ ή τρίτων χωρών. Οι Ελληνες Ρομά αποτελούν ιστορικά αναπόσπαστο τμήμα του ελληνικού πληθυσμού, υπάγονται στο Σύνταγμα και τους νόμους του ελληνικού κράτους και απολαμβάνουν όλων των ατομικών, κοινωνικών και πολιτικών δικαιωμάτων που κατοχυρώνονται για τους Ελληνες πολίτες.
Ως Ελληνες πολίτες, οι Ρομά δεν απογράφονται με βάση την πολιτισμική τους ταυτότητα. Ομως, λόγω των ιδιαίτερων κοινωνικοοικονομικών χαρακτηριστικών βάσει νομοθετικών ή κανονιστικών διατάξεων, κάποιοι εξ αυτών προσδιορίζονται: είτε ως ειδική κοινωνική ομάδα, είτε ως ομάδα που διαβιοί σε καταυλισμούς ή σε οικισμούς με χαρακτηριστικά κοινωνικού αποκλεισμού, είτε ως ευάλωτη ομάδα με ιδιαίτερα πολιτισμικά χαρακτηριστικά, είτε ως ευάλωτη κοινωνική ομάδα, είτε ως πληθυσμός περιθωριοποιημένων ειδικών κοινωνικών ομάδων.
Βάσει της καταγραφής της γενικής γραμματείας Κοινωνικής Αλληλεγγύης και Καταπολέμησης της Φτώχειας, που εκπονήθηκε το 2021 με στοιχεία των δήμων στο πλαίσιο της νέας Εθνικής Στρατηγικής για την Κοινωνική Ενταξη των Ρομά της περιόδου 2021-2023, εκτιμάται ότι στη χώρα μας διαβιούν περίπου 118.000 Ρομά σε 145 δήμους. Η Δυτική Ελλάδα έρχεται στις πρώτες τέσσερις περιφέρειες με σημαντικό πληθυσμό και πρώτη σε περιοχές διαβίωσης καθώς καταγράφονται 108 περιοχές (οικισμοί, γειτονιές εντός αστικού ιστού και καταυλισμοί) όπου διαμένουν περίπου 15.000 κάτοικοι Ρομά.

-Ποιες είναι οι συνθήκες διαβίωσης των Ρομά; Πού μένουν συνήθως;
Οι Ρομά διαμένουν σε υψηλό βαθμό σε καταυλισμούς καθώς αποτελούν μια από τις πιο οικονομικά ασθενείς κοινωνικές ομάδες στην Ελλάδα. Οι πιο οικονομικά και κοινωνικά ενταγμένες ομάδες βρίσκονται μέσα στον αστικό ιστό σε διαφορετικού τύπου γειτονιές. Ενα χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι ο Δήμος της Δυτικής Αχαΐας, στη Δυτική Ελλάδα, όπου μεγάλο μέρους του πληθυσμού Ρομά διαβιοί σε οικίες εντός αστικού ιστού.

-Πόσο βάσιμα είναι τα στερεότυπα που τους αποδίδονται μέσα από ριζωμένες κοινωνικές πεποιθήσεις; Υπάρχουν για παράδειγμα παράπονα από γειτονιές παρακείμενες καταυλισμών ότι «οι Ρομά κλέβουν».
Τα παράπονα τα οποία αφορούν περιοχές οι οποίες γειτνιάζουν με περιοχές όπου κατοικούν Ρομά έχουν σχέση με τον βαθμό κοινωνικής ένταξης που αφορούν στην εν λόγω ομάδα. Υπάρχουν υψηλότερα ποσοστά παραβατικότητας εντός των κοινοτήτων Ρομά, αλλά αυτό δεν θα πρέπει να μας οδηγεί σε άστοχες γενικεύσεις όπως ότι «οι Ρομά κλέβουν». Οπως χαρακτηριστικά μας έχουν αναφέρει κάποιοι Ρομά που και οι ίδιοι ταλαιπωρούνται από την παραβατικότητα άλλων εντός της κοινότητάς τους «δεν έχουμε όλοι οι Ρομά τα ίδια χέρια».
Τα στοιχεία δείχνουν ότι όσο περισσότερο είναι ενταγμένη μια ομάδα, τόσο μειώνονται και τα κρούσματα παραβατικότητας. Οσο πιο περιθωριοποιημένη είναι μια ομάδα, και σε υψηλό βαθμό συγκέντρωσης, τόσο τα προβλήματα οξύνονται έναντι του συνόλου και ταυτόχρονα τόσο η ίδια η ομάδα αναπτύσσει παραβατικές συμπεριφορές.
Το πλαίσιο ανάπτυξης στερεοτύπων επιστημονικά είναι κοινό. Οταν υπάρχουν φυσικοί και κοινωνικοί διαχωρισμοί ανάμεσα σε ομάδες ισχυροποιούνται οι αρνητικά στερεοτυπικές αντιλήψεις μιας κοινωνικής ομάδας έναντι της άλλης. Από την κοινωνική ένταξη των Ρομά δεν θα κερδίσουν μόνο οι ίδιοι αλλά το σύνολο των πολιτών.

-Αλλο στερεότυπο: «Οι Ρομά δεν θέλουν σταθερή στέγη επειδή εξυπηρετούνται από τους καταυλισμούς ή λόγω πολιτισμικής έξης». Πόσο αβάσιμο είναι;
Δεν έχει βάση καθώς υπάρχουν πάρα πολλοί Ρομά οι οποίοι δεν διαβιούν σε καταυλισμούς. Οι Ρομά, όπως όλες οι ευάλωτες ομάδες, έχουν ανάγκη υποστηρικτικού πλαισίου για να μπορέσουν να συνυπάρξουν ισότιμα όπως το σύνολο των υπόλοιπων κοινωνικών ομάδων. Το ζήτημα των συνθηκών διαβίωσης και πώς αυτές θα βελτιωθούν είναι συνολικά μία δύσκολη εξίσωση που αντιμετωπίζουν πολλές χώρες με σημαντικούς πληθυσμούς Ρομά.

-Αλλο στερεότυπο: «Οι Ρομά δεν αφήνουν τα παιδιά τους να πάνε στο σχολείο». Ακριβές;
Προφανώς και αυτό δεν μπορεί να απαντηθεί με ένα απλό ναι ή όχι. Ισχύει πως εντοπίζονται παρωχημένες και αναχρονιστικές αντιλήψεις που λειτουργούν ανασταλτικά για τη συμμετοχή των παιδιών στο σχολείο.
Η ενδεδειγμένη απάντηση αφορά μια ολιστική θεώρηση των πολιτικών στους τομείς της στέγασης, υγείας, απασχόλησης και εκπαίδευσης, ο καθένας από τους οποίους συνδέεται με όλους τους υπόλοιπους.
Η εκτίμηση σε έναν πληθυσμό που διαβιοί στα όρια ή κάτω από τα όρια της φτώχειας είναι πως η εκπαίδευση είναι σημαντική αλλά το ίδιο το πλαίσιο δεν είναι υποστηρικτικό και αυτό έχει σχέση και με τον υψηλό αναλφαβητισμό των Ρομά και τον υψηλό βαθμό διαρροής μαθητών από τα σχολεία.
Τα παιδιά προερχόμενα από διαφορετικό πολιτισμικό περιβάλλον και μέχρι πρότινος μη εντασσόμενα στην προσχολική εκπαίδευση αδυνατούν να φτάσουν στο μέσο γνωστικό επίπεδο των υπολοίπων παιδιών. Τα τελευταία χρόνια βλέπουμε, ωστόσο, αύξηση των παιδιών Ρομά που φοιτούν στο σχολείο και προφανώς αυτή είναι μία τάση που θα πρέπει να ενισχύσουμε.

-Τι θα συστήνατε στα Μέσα Ενημέρωσης για μια προσέγγιση στο ζήτημα η οποία θα άμβλυνε τις προκαταλήψεις χωρίς ούτε να εξωραΐζεται ούτε και να δαιμονοποιείται η πραγματικότητα;
Τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης θα πρέπει να αναζητήσουν όπως και άλλωστε οφείλουν, την άλλη άποψη, να προβάλλουν θετικά πρότυπα εντός της κοινότητας. Δεν θα πρέπει τα κρούσματα παραβατικότητας να μονοπωλούν την ενασχόληση των ΜΜΕ με τους Ρομά. Υπάρχει για παράδειγμα πλούσια πολιτιστική παράδοση, ιδιαίτερα στη μουσική για την οποία δεν ακούμε σχεδόν ποτέ. Επιπλέον, τα τελευταία χρόνια στη χώρα μας έχει αυξηθεί σημαντικά ο αριθμός των Ρομά που έχουν ολοκληρώσει την Τριτοβάθμια Εκπαίδευση και εργάζονται ως γιατροί, δικηγόροι, εκπαιδευτικοί, αλλά και άλλοι που υπηρετούν στην Αστυνομία και στο Πυροσβεστικό Σώμα. Σε κάθε περίπτωση -και χωρίς να ωραιοποιούμε καταστάσεις ή να αποκρύπτουμε γεγονότα- θα πρέπει να προσεγγίσουμε το θέμα με την απαιτούμενη ευαισθησία και έχοντας κατά νου ότι μέρος της λύσης του προβλήματος είναι απ’ τη μια πλευρά η καταπολέμηση στερεοτύπων και προκαταλήψεων και απ’ την άλλη η σταδιακή αλλαγή ορισμένων αναχρονιστικών αντιλήψεων (όπως οι πρώιμοι και εθιμοτυπικοί γάμοι) και η ενδυνάμωση των κοινοτήτων Ρομά, ώστε μακροπρόθεσμα να επιτευχθεί η κοινωνική συνοχή.

Η κουβέντα κλείνει, με μια δήλωση από τον Πρόδρομο Πύρρο, γγ Κοινωνικής Αλληλεγγύης και Καταπολέμησης της Φτώχιας:

Τα τελευταία χρόνια, έχοντας ως οδηγό την Εθνική Στρατηγική για την Κοινωνική Ενταξη των Ρομά εφαρμόζουμε ένα πλέγμα πολιτικών που έχουν ως στόχο την αντιμετώπιση διαχρονικών προβλημάτων που αφορούν τις κοινότητες Ρομά. Στην προσπάθεια αυτή, κεντρικό ρόλο διαδραματίζει η τοπική αυτοδιοίκηση και ιδίως οι δήμοι με σημαντικούς πληθυσμούς Ρομά. Το τελευταίο διάστημα καταφέραμε να μειώσουμε τη σχολική διαρροή ενώ στόχος μας παραμένει η ενίσχυση των Ρομά συμπολιτών μας στην αγορά εργασίας και η βελτιωμένη πρόσβαση σε υπηρεσίες υγείας. Σε κάθε περίπτωση, πολλά μένουν ακόμη να γίνουν. Αυτό που ίσως δεν έχει ακουστεί αρκετά, ωστόσο, είναι ότι η κοινωνική ένταξη των Ρομά, δεν γίνεται εις βάρος της υπόλοιπης ελληνικής κοινωνίας. Αντιθέτως, αποτελεί κέρδος για όλους, καθώς αυτή θα μειώσει τις προστριβές που παρατηρούνται σε πολλές περιπτώσεις και θα συμβάλει στην επίλυση τοπικών προβλημάτων.

Όλες οι ειδήσεις άμεσα μέσα από το Google News. Κάντε κλικ εδώ και κάντε εγγραφή

Άμεση ενημέρωση με όλες τις ειδήσεις τώρα και μέσω WhatsApp - Δες εδω