Η Πάτρα τιμά τον Πολιούχο της

Επιλογές Team

Η περίπτωση του ναού του Αγίου Ανδρέου Πατρών, παρουσιάζει αντιστοιχίες με τη νέα Μητρόπολη, Αθηνών όπου και σε εκείνη την περίπτωση είχε διοργανωθεί παγκόσμιος αρχιτεκτονικός διαγωνισμός για την ανέγερσή του και ο νέος ναός καλείτο να συναγωνισθεί σε κάλλος τον παλαιότερο και μικρότερο ναό του.

Παγκόσμιος αρχιτεκτονικός διαγωνισμός

Προκηρύσσεται παγκόσμιος αρχιτεκτονικός διαγωνισμός για τον σχεδιασμό του Αγίου Ανδρέου στην Πάτρα, χωρίς περιορισμούς στο είδος του αρχιτεκτονικού ρυθμού, στοιχείο που καταδεικνύει ότι η εκκλησιαστική αρχιτεκτονική της κοσμοπολίτικης Πάτρας του 1900 δεν διεπόταν από αυστηρές αρχές.

Ηδη η οικονομική ευμάρεια της πόλης μετά την απελευθέρωση και ιδιαίτερα κατά το τελευταίο τέταρτο του 19ου αιώνα, τη λεγόμενη belle epoque της Πάτρας, είχε επιτρέψει την ανέγερση πλουσίων αρχοντικών και επιβλητικών δημοσίων κτιρίων, όπως ο παλαιός ναός του Αποστόλου Ανδρέου του Λύσανδρου Καυταντζόγλου (1863-1843), το παλαιό Νοσοκομείο (1857-1871) του θεόφιλου Χάνσεν, το Δημοτικό θέατρο «Απόλλων» (1871-1872)του Ερνέστου Τσίλερ κ.ά.).

O νέος και ο παλιός

Η περίπτωση του ναού του Αγίου Ανδρέου Πατρών παρουσιάζει αντιστοιχίες με τη νέα Μητρόπολη Αθηνών, όπου και σε εκείνη την περίπτωση είχε διοργανωθεί παγκόσμιος αρχιτεκτονικός διαγωνισμός για την ανέγερσή του και ο νέος ναός καλείτο να συναγωνισθεί σε κάλλος τον παλαιότερο και μικρότερο ναό του.

Ο παλαιός ναός του Αγίου Ανδρέου του Λυσάνδρου Καυταντζόγλου, μια λιτή δρομική βασιλική, που ανεγέρθηκε στην Πάτρα μεταξύ 1836 και 1843 δεν μπορούσε να αναδείξει στην Πάτρα ως ένα μεγάλο προσκύνημα της Ορθοδοξίας, αλλά ούτε να συναγωνίζεται επάξια τον ναό του Αγίου Ανδρέου των Ρωμαιοκαθολακών της Πάτρας, που ανεγέρθηκε την ίδια περίοδο και συγκεκριμένα μεταξύ 1838 και 1841. Η δικαστική διαμάχη για την κτηματική περιουσία γύρω από τον παλιό ναό, την οποία διεκδικούσε τόσο το νέο ελληνικό κράτος όσο και ιδιώτες, κατέληξε σε συμβιβαστική απόφαση, όπως τα οικόπεδα αυτά χρησιμοποιηθούν για την ανέγερση ενός νέου και περικαλλούς ναού του Αγίου Ανδρέου (1878). Το 1895 ορίσθηκε επιτροπή ανεγέρσεως του ναού και το 1901 προκηρύχθηκε διεθνής διαγωνισμός για την εκπόνηση των αρχιτεκτονικών σχεδίων του ναού.

Για την εικονογράφηση

Ξεκινώντας από το 1995, μετά από προκήρυξη διαγωνισμού για την ψηφοθέτηση των τοξοστοιχιών, ο Σεβασμιώτατος Μητροπολίτης Πατρών κ. κ. Νικόδημος και ο κ. Νικόλαος Ζίας, ενθουσιάστηκαν με την ιδέα εικονογράφησης του ψαλμού, αλλά εφόσον δεν είχε ξαναχρησιμοποιηθεί παρόμοιο θέμα στην εικονογραφία μας, έπρεπε να δοθεί και επισήμως έγκριση από τη Μητρόπολη. Δόθηκε τον Δεκέμβριο του 1995 και αναλαμβάνοντας την εκτέλεση του έργου συνειδητοποίησα και το μέγεθος της ευθύνης. Ο χώρος που θα δεχόταν το ψηφιδωτό, ήταν περίπου 140 τ.μ.

Η αρχή έγινε με πολλαπλές έγχρωμες μακέτες και μία πρόχειρη σκαλωσιά κατασκευάστηκε στον ναό. Βγήκαν τα πρώτα σχέδια της νότιας πλευράς. Ο τοίχος και το δάπεδο του εργαστηρίου μου δέχτηκαν τα πρώτα μέτρα από χαρτί για τη δημιουργία του σχεδίου. Η δουλειά ξεκίνησε με πολλή αγάπη και διάθεση, έχοντας συγχρόνως πολύτιμη βοήθεια από τους μαθητές του εργαστηρίου, αφού έ/α τόσο μεγάλο έργο απαιτεί συλλογική δουλειά. Στην προσφορά που υποβλήθηκε για την ανάθεση του έργου, η επιτροπή ανεγέρσεως ήταν αυτή, που θα αποφάσιζε και για τον τρόπο της ψηφοθέτησης, εάν θα γινόταν δηλαδή άμεση ή έμμεση, εξηγώντας τα υπέρ και τα κατά των δύο μεθόδων.

Η περιπέτεια της ερανικής εισφοράς

Η επιβολή, τελικώς, της εν λόγω ερανικής εισφοράς από την κυβέρνηση του Κων/νου Καραμανλή, έναν μόλις μήνα μετά τη συγκρότησή της (6 Οκτωβρίου 1955), οφείλεται προεχόντως στις άοκνες προσπάθειες του μητροπολίτη Πατρών θεοκλήτου, καθώς και στο ιδιαίτερο ενδιαφέρον που επέδειξαν, μεταξύ άλλων ασφαλώς, τόσο ο πρώην πρωθυπουργός Παναγιώτης Κανελλόπουλος όσο και ο τότε υπουργός Παιδείας Αχιλλέας Γεροκωστόπουλος
Το έτος 1897, ο τότε υπουργός Εσωτερικών Γ. Κόρπας καταθέτει στη Βουλή νομοσχέδιο για την ανέγερση στην πόλη των Πατρών νέου ναού προς τιμή του Αγ. Ανδρέου, αιτιολογεί δε την ενέργεια του αυτή ως εκ του γεγονότος ότι «ο εν Πάτραις ναός του Αγίου Ανδρέου δεν ανταποκρίνεται ως προς την χωρητικότητα εις την σημερινήν επαύξησιν του πληθυσμού των Πατρών, συνάμα δε δέον να η ούτος μεγαλοπρεπής και ανάλογος της πόλεως Πατρών».
Ετσι, το 1900 ψηφίζεται ο νόμος 2779 (ΒΨΟΘ ) «Περί ανεγέρσεως και διακοσμήσεως νέου ιερού ναού εν Πάτραις, τιμωμένου επ’ ονόματι του πολιούχου της πόλεως Αγίου Ανδρέου», με τον οποίον επιτρέπεται η ανέγερση νέου ιερού ναού, προ-βλέπονται δε τρεις πηγές χρηματοδότησης του εν λόγω έργου.

Ειδικότερα, η ανέγερση και περαιτέρω η διακόσμηση του ναού θα έλθει εις πέρας τόσο με χρήματα τα οποία έχουν ήδη κατατεθεί ή πρόκειται να κατατεθούν στο Υποκατάστημα της Εθνικής Τράπεζας στην Πάτρα, που θα συγκεντρωθούν από την εκποίηση οικοπέδων του ναού που αναφέρονται στον νόμο 760 (ΨΞ ) της 18ης Δεκεμβρίου 1878 (άρθρο
όσο και με δωρεές, καθώς και «ac του περισσεύματος» των εισπράξεων του ήδη υπάρχοντος ναού του Αγ. Ανδρέα.

Είναι γεγονός ότι για την αποπεράτωση του ναού επιβλήθηκαν, κατά καιρούς, διάφορα τέλη, εισφορές ή άλλες φορολογικές επιβαρύνσεις. Ετσι, μέχρι το έτος 1920 υπήρχε φορολογία 30 λεπτών της δραχμής κατά χιλιόλιτρο επί της εξαγόμενης από το λιμάνι των Πατρών σταφίδας για την ανέγερση του ναού του Αγ. Ανδρέα, ενώ, όταν κατά το ίδιο έτος επισκέφθηκε την Πάτρα ο τότε πρωθυπουργός Δ. Γούναρης, ο τελευταίος υιοθέτησε πρόταση του Εκκλησιαστικού Συμβουλίου για αύξηση της φορολογίας κατά μία δραχμή.

Η επιστροφή της Αγίας Κάρας του Αποστόλου Ανδρέα

Ημουν στη Ρώμη για μεταπτυχιακές σπουδές, όταν έστειλα στη Μητρόπολη Πατρών μια διαφάνεια (slide), της λειψανοθήκης με την σεπτή Κάρα του Αγίου Ανδρέα. Το γεγονός θεωρείται σημαντικό και ο πρωτοσύγκελλος μου έγραψε σε επιστολή του με ημερομηνία 6/12/63: «Φρονώ ότι διά πρώτην φοράν έφθασε εις Ελλάδα φωτογραφία, ως αυτή που μου εσωκλείσατε… δυστυχώς αι πληροφορία! μας γύρω από το ιερόν κειμήλτόν μας είναι ασαφείς και σκοτεινοί…».

Σε άλλη του επιστολή (16-12-63) ο τότε πρωτοσύγκελλος γράφει:«… Κυρίως πρέπει να γίνη αντιληπτόν ότι υπάρχει χρέος τηρήσεως των υποσχέσεων. Αυτό πρώτον και ακολούθως ότι τοιαύτη ενέργεια θα έχη αγαθοτάτην επίδρασιν ας τας σχέσεις των δυο Εκκλησιών».
Οταν σε επιστολή μου (10-1-64) εκφράζω κάποια αισιοδοξία για την απήχηση όλων αυτών των μηνυμάτων στους κύκλους του Βατικανού, έρχεται η απάντηση: «Δύνασαι να φαντασθής πόση χαρά μας έδωσαν οι πληροφορίες σου σχετικά με τον Πολιούχον μας… Ο Σεβασμιώτατος αποφασίζει να γράψη μάλλον ας Καρδινάλιον Bea…».
Και πράγματι, μέσα σ’ ένα ευνοϊκό κλίμα, έχει ήδη πραγματοποιηθεί και η συνάντηση του πατριάρχη Αθηναγόρα με τον πάπα Παύλο ΣΤ’, ο μητροπολίτης Κωνσταντίνος έστειλε στον καρδινάλιο Μπέα την με ημερομηνία 20-2-64 επιστολή του. Σ’ αυτή, μεταξύ άλλων, αναφέρονται και τα εξής: «Εκλαμπρότατε, …ενθαρρυνόμενοι από τας συγκινητικός εκδηλώσεις της Υμετέ-ρας Ευγενείας προς τας πολυπαθείς Ορθοδόξους Εκκλησίας της Ανατολής, προαγόμεθα να φέρωμεν ενώπιον Υμών και δι’ Υμών ενώπιον του Αγίου Πατρός Πάπα Παύλου ΣΤ’ το θέμα, το οποίον… κατακαίει τα στήθη ου μόνον των πιστών της Αποστολικής ημών πόλεως, άλλ’ ολοκλήρου του Ελληνορθόδοξου πληρώματος. Πρόκειται διά το θέμα της επιστροφής τηςΤιμίας Κάρας του Πρωτοκλήτον… εις την πόλιν ημών».
Η απάντηση του καρδιναλίου Μπέα, αν και ήλθε με καθυστέρηση, δημιούργησε αισθήματα αισιοδοξίας. Σημειώνει ο π. Ιερόθεος: «Τα τελευταία νέα είναι «πολύ» ευχάριστα. Εις το πρώτον γράμμα ο Καρδινάλιος… άφηνε ελπίδες. Εις το δεύτερον του από 30/4 ανακοίνωσε εις τον Σεβασμιώτατον ότι θα έλθη εις Αθήνας ο άρχ. Βίλλεμπρανς και ο αιδ. π. Π. Ντυπρέ, για να συζητήσουν μαζί του το όλον θέμα, το όποιον ήδη «εξητάσθη ευμενώς».

Ο τρούλος αγγίζει τα χίλια τετραγωνικά μέτρα

Ο δακτύλιος ή στεφάνη του τρούλου ακολουθεί την τεράστια κλίμακα του ναού. Η περίμετρος της στεφάνης είναι 45,53 μ. και το ύψος 3,10 μ. Σε αυτή την τεράστια άλλα και πολύ όμορφη επιφάνεια ζωγράφισα τη δημιουργία του κόσμου, δηλαδή το επταήμερο της Δημιουργίας. θέμα που πιστεύω ότι έχει ζωγραφισθεί για πρώτη φορά σε κεντρικό τρούλο

Το 1978η Ι. Μητρόπολις Πατρών συγκρότησε καλλιτεχνική επιτροπή για την εικονογράφηση του νέου ιερού ναού Αγίου Ανδρέα, πολιούχου της Πάτρας. Τα μέλη της επιτροπής ήταν: Μητροπολίτης Πατρών κ. Νικόδημος, πρόεδρος,

Μανώλης Χατζηδάιαις, διευθυντής του βυζαντινού Μουσείου, Χαράλαμπος Μπούρας, αρχιτέκτων, καθηγητής ΕΜΠ,
Νικόλαος Ζίας, βυζαντινολόγος, καθηγητής Πανεπιστημίου Αθηνών,
Ευθύμιος Πανουργιάς, γλύπτης, καθηγητής ΑΣΚΤ,
Σπύρος Βασιλείου, ζωγράφος, Μάριος Βατζιάς, ζωγράφος, Ιωάννης Καρούσος, ζωγράφος.
Το τεταρτοσφαίριο της κεντρικής κόγχης είναι υπερμεγέθες και αν ζωγράφιζα μια Πλατυτέρα δεόμενη θα υπήρχαν πάρα πολλά κενά και δεν θα δημιουργούσε αρμονία στον χώρο (δηλαδή θα «κολυμπούσε»), γι’αυτό και είχε ανάγκη να γίνει μια ζωγραφική βάση για να «καθίσει» ο όγκος της Παναγίας. Μετά από πο)λές μελέτες κατέληξα στην επιλογή της πόλης της Πάτρας, λύνοντας έτσι το πρόβλημα της ζωγραφικής βάσης που χρειαζότανε.
Η παραπάνω λύση νομίζω ότι έχει ένα πολύ καλό αισθητικό αποτέλεσμα. Και έτσι έχουμε την Παναγία να είναι σκέπη της πόλεως των Πατρών και γι’ αυτό εγγράφαμε και την επιγραφή «αναγράφω σοι η πόλις Σου θεοτόκε».

Προτεινόμενες δράσεις συντήρησης του ναού του Αγίου Ανδρέα

Τις τελευταίες δεκαετίες, οι λαοί ολόκληρου του κόσμου άρχισαν να συνειδητοποιούν ολοένα και περισσότερο την ανάγκη της διατήρησης του πολιτιστικού αγαθού που αντιπροσωπεύουν οι ιστορικές κατασκευές. Μικρό, αλλά σημαντικό μέρος των δομών του πρόσφατου παρελθόντος με ιδιαίτερα συμβολική, θρησκευτική, καλλιτεχνική αξία, που έχουν κριθεί ή διαθέτουν όλες τις προϋποθέσεις να κριθούν ως νεότερα μνημεία αρχιτεκτονικής κληρονομιάς, έχουν φέροντα οργανισμό το οπλισμένο σκυρόδεμα. Παρ’ ότι ήδη η επιστημονική γνώση έχει καταστήσει σαφή τη σχέση της διάρκειας ωφέλιμης «ζωής» επιτελεστικότητας με την ποιότητα κατασκευής, το είδος των υλικών και τις υφιστάμενες περιβαλλοντικές επιδράσεις.

Σκιαγραφώντας, λοιπόν, ορισμένα θέματα που σχετίζονται με την παρακολούθηση της διάρκειας «ζωής» αυτού του είδους των νεότερων μνημείων (όπως ο ναός του Αγίου Ανδρέα), καθώς και τις κρατούσες αντιλήψεις, προκαλείται εύλογη ανησυχία που παραπέμπει σε εγρήγορση, διαρκή προ απάθεια και ετοιμότητα. Οι μορφές της σύνθετης βλάβης λόγω διάβρωσης των νεότερων μνημείων από οπλισμένο σκυρόδεμα, δυστυχώς σήμερα παραμένουν υποτιμημένες συντήρηση των δομικών υλικών των μνημείων» αναφέρει: «Τονίζεται κατηγορηματικά, ότι ο ιδιαίτερος τοποχρονικός και τοποχημικός χαρακτήρας του φαινομένου της διάβρωσης (φθοράς), η ευαισθησία του στις συνθήκες που επικρατούν και στην εναλλαγή τους, η ποικιλία των μορφών του – που όμως δεν αποκαλύπτουν μακροσκοπικά το είδος της διάβρωσης- η ποικιλία των μεθόδων προστασίας και η ποικιλία των συνθηκών, μετατρέπουν κάθε συγκεκριμένη περίπτωση συντήρησης σε ιδιαίτερο πρόβλημα».
Η πόλη των Πατρών οραματίσθηκε «καλλίτεχνον και καλλιμάρμαρον» μνημείο στον τόπο της σταύρωσης του Αγίου ως σύμβολο αιώνιο και θρίαμβο του θείου λόγου. Ο μνημειακός ναός του Αγίου Ανδρέα στην Πάτρα συγκεντρώνει όλη τη δύναμη της παρελθούσας γενιάς, η οποία κάθε φορά μεταδίδεται στην αμέσως νεότερη προς ανάκτηση ηθικών δυνάμεων με πολίτευμα και ελπίδα τον Χριστό. Μετά 100 έτη, η ευαισθητοποιημένη σημερινή κοινωνία της Πάτρας έχει υποχρέωση έναντι των άοκνων προσπαθειών και των οικονομικών θυσιών των προηγούμενων γενεών να φροντίσει, ώστε να παραδοθεί στις επερχόμενες ο ναός του Αγίου Ανδρέα δίχως φθορές και αλλοιώσεις, όπως αρμόζει σε ένα νεότερο μνημείο εκκλησιαστικής και αρχιτεκτονικής κληρονομιάς.

• Από τις “Επιλογές” της “Π” του Σαββάτου 29 Νοεμβρίου 2014

Όλες οι ειδήσεις άμεσα μέσα από το Google News. Κάντε κλικ εδώ και κάντε εγγραφή

Άμεση ενημέρωση με όλες τις ειδήσεις τώρα και μέσω WhatsApp - Δες εδω