Ρίτα Κολαΐτη: «Με τη μετάφραση παλεύεις όπως σε έναν μεγάλο έρωτα»

Κρίστυ Κουνινιώτη

Μεταφράστρια στα Ελληνικά έξι -προς το παρόν- βιβλίων (εκδ. Μεταίχμιο) της φετινής νικήτριας του Νόμπελ Λογοτεχνίας Ανί Ερνό, θα βρεθεί στη γενέτειρά της την Παρασκευή 17 Μαρτίου (ώρα 19:00-Φιλαρμονική Εταιρία), μαζί με δύο επίσης διακεκριμένους Πατρινούς, τη Μένη Μαλλιώρη ομ. καθηγήτρια Ψυχιατρικής του ΕΚΠΑ και τον Νίκο Μπακουνάκη δημοσιογράφο-πανεπιστημιακό, για να μας συστήσουν το λογοτεχνικό σύμπαν της Γαλλίδας νομπελίστα.

Σήμερα, η Ρίτα Κολαΐτη, κάτοχος του Κρατικού Βραβείου Μετάφρασης Εργου Ξένης Λογοτεχνίας στην Ελληνική Γλώσσα 2021, μιλάει στην «Π» για τη γνωριμία της με την Ερνό, φωτίζει πτυχές του έργου και της προσωπικότητάς της, σχολιάζει τις αντιδραστικές φωνές που υψώθηκαν στην Ελλάδα για την απονομή του Νόμπελ στη μεγάλη συγγραφέα.

Πότε και πώς ξεκίνησε η γνωριμία σας με το έργο της Ερνό;

Στις αρχές της δεκαετίας του 1990 ανακάλυψα στις Βρυξέλλες, στο αγαπημένο μου βιβλιοπωλείο Tropismes, έναν λογοτεχνικό θησαυρό: Tο Πάθος της Ανί Ερνό. Ενα ολιγοσέλιδο βιβλίο με το οποίο παθιάστηκα, κυριολεκτικά. Δεν θυμάμαι πόσα αντίτυπα αγόρασα, για να τα χαρίσω… Στη συνέχεια, διάβαζα ό,τι έγραφε, την ακολουθούσα πιστά.

Και ως μεταφράστρια, πότε συναντηθήκατε μαζί της για πρώτη φορά και για ποιο βιβλίο της;

Ως μεταφράστρια την προσέγγισα το 2009, όταν οι εκδόσεις «Πάπυρος» μου πρότειναν να μεταφράσω Τα χρόνια, ένα βιβλίο που, αργότερα, το 2021, το μετέφρασα εκ νέου για τις εκδόσεις «Μεταίχμιο». Και, εν προκειμένω, θέλω να εξηγήσω το γιατί: Οταν, μετά από τόσα χρόνια, κοίταξα το παλιό κείμενο, το είδα με άλλη ματιά, πιο βαθιά, μια ματιά που με κέντρισε να ξαναριχτώ στη μεταφραστική περιπέτεια αυτού του αριστουργήματος. Κατά τη γνώμη μου, η αναμετάφραση είναι κάτι που οφείλουμε στα μεγάλα έργα της λογοτεχνίας.

Εξι βιβλία της φέρουν, πλέον, τη μεταφραστική σας σφραγίδα: Ο τόπος (2020), Μια γυναίκα (2021), Τα χρόνια (2021), Το γεγονός (2022), Ο νεαρός άνδρας (2022), Αναμνήσεις ενός κοριτσιού (2022) -όλα από τις εκδόσεις «Μεταίχμιο». Πού έγκειται η δυσκολία στο έργο της και ποια «πάλη» έχει χρειαστεί να δώσετε έως τώρα κατά τη διαδικασία της μετάφρασης;

Τη γραφή της Ερνό θα μπορούσε κάποιος να τη χαρακτηρίσει λιτή, απέριττη. Ομως, το κείμενό της απαιτεί να γίνεις μάντης κρυφών νοημάτων, σιωπηρών συναισθημάτων, θαμμένων μυστικών. Οι λέξεις της είναι βέλη που καρφώνονται στην καρδιά μας. Οι εικόνες της, ολοζώντανες, απαιτούν να αποδώσεις αναλλοίωτα τα χρώματά τους καθώς τις μεταφέρεις στη δική σου γλώσσα. Το παιχνίδι με τη μνήμη και τον χρόνο απαιτεί μια ισορροπία ακροβάτη. Κοντολογίς, η μετάφραση είναι μια κατάκτηση με την ερωτική σημασία της λέξης. Εμπεριέχει την πίστη και την προδοσία, την υπόσχεση και την καχυποψία. Παλεύεις όπως σε έναν μεγάλο έρωτα, συνδαυλίζεις τη φωτιά του πάθους των λέξεων.

Η Ερνό αντλεί από προσωπικά της βιώματα- γράφει για τη μητέρα, τον πατέρα, τους εραστές της, την έκτρωση στην οποία υποβλήθηκε, την ταπεινή της καταγωγή κ.λπ. Τι είναι αυτό που την καθιστά μεγάλη συγγραφέα κατά τη γνώμη σας;

Η Ανί Ερνό είναι η μεγάλη ιέρεια της συλλογικής αυτοβιογραφίας, της αποκαλούμενης και αυτο-κοινωνικο-βιογραφίας. Στο έργο της, το προσωπικό συνυπάρχει με τη μεγάλη Ιστορία, η συγγραφέας γίνεται εθνογράφος της μνήμης. Ο χρόνος και η μνήμη γίνονται τα οχήματα της αφηγηματικής τεχνικής της. Η μνήμη ιδίως γίνεται ο χρωστήρας για μια τοιχογραφία με σκηνές που αναδύονται από το βίωμα, το δικό της και των άλλων. Η θεματολογία της είναι απόρροια της προσέγγισής της στη ζωή: Η ταπεινή καταγωγή, οι συγκρούσεις με ένα συντηρητικό περιβάλλον, το βάλσαμο της λογοτεχνίας, ο θάνατος, το πένθος, η ερωτική επιθυμία, η απογοήτευση, το πάθος σε όλες του τις εκφάνσεις: Πάθος για τη γραφή, πάθος για έναν εραστή, πάθος για την ιδεολογία και τις αρχές που πρεσβεύει. Το πάθος είναι πανταχού παρόν, τη διαποτίζει και τη στοιχειώνει.

Ποια στοιχεία της ως γυναίκας σάς γοητεύουν;

Η Ερνό έχει μια τόλμη, στη ζωή και στη γραφή, που σε συναρπάζει. Ξεγυμνώνεται προκειμένου να μιλήσει για έναν παντρεμένο εραστή που την εγκαταλείπει, για την οδύνη του χωρισμού, για την έκτρωση που, νεαρή φοιτήτρια, έκανε παράνομα στο μισοσκότεινο δωμάτιο μιας «αγγελοποιού», και μάλιστα τόλμησε να μιλήσει γι’ αυτή την εμπειρία ύστερα από σαράντα χρόνια όντας μια καταξιωμένη συγγραφέας. Επιπλέον δε, είναι μια στρατευμένη διανοούμενη που δεν δίστασε, λίγες ημέρες μετά τη βράβευσή της με το Νόμπελ, να διαδηλώσει μαχητικά στο Παρίσι ενάντια στην ακρίβεια και την κοινωνική εξαθλίωση. Αυτό έκανε στα δεκαοκτώ της, αυτό κάνει και σήμερα.

Η βράβευσή της, πάντως, με το Νόμπελ Λογοτεχνίας 2022 ξεσήκωσε πλήθος αντιδράσεων στην Ελλάδα. Πώς το σχολιάζετε;

Οι αντιδράσεις, με το πρόσχημα της «μη λογοτεχνικότητας» του έργου της, προήλθαν, σχήμα οξύμωρο, κυρίως από γυναίκες. Μπορώ να καταλάβω την αντίδραση εκείνων που η ζωή τους διέπεται από έναν συντηρητισμό, έναν επίπλαστο καθωσπρεπισμό. Αναρωτιέμαι όμως τι ενόχλησε τις αυτοαποκαλούμενες φεμινίστριες. Μήπως τη θεωρούν αποστάτρια ενός σκληροπυρηνικού φεμινισμού αλά Μποβουάρ (που υποστήριζε ότι «κάθε διείσδυση είναι βιασμός») επειδή η Ερνό εξυμνεί το αρσενικό και το άκρατο πάθος που της εμπνέει, μιλά για την ικεσία της σε έναν εραστή, ομολογεί με παρρησία ότι ο έρωτας γκρεμίζει σύμπαντα; Ασφαλώς και διαφωνώ με τέτοιου είδους αντιδράσεις και την υπερασπίζομαι αναφανδόν.

Το ότι το κοινό ταυτίζει τον δημιουργό με τον άνθρωπο σας βρίσκει σύμφωνη;

Σαφώς και υπάρχει αυτή η τάση. Τι κάνουμε όμως σε περιπτώσεις όπως ο σπουδαίος Γάλλος συγγραφέας Λουί-Φερντινάν Σελίν που μας συγκλονίζει με το Ταξίδι στην άκρη της νύχτας; Η φιλοναζιστική και αντισημιτική του δράση ακυρώνει το έργο του; Πώς στεκόμαστε απέναντι στον άλλον μεγάλο των γαλλικών γραμμάτων, τον Ζαν Ζενέ, που πέρασε τη νιότη του σε αναμορφωτήρια και φυλακές και εξυμνούσε τον ερωτισμό του κάτεργου; Απαρνούμαστε τη μεγαλειώδη ταινία Θάνατος στη Βενετία επειδή ο Λουκίνο Βισκόντι ερωτεύτηκε τον ανήλικο πρωταγωνιστή του με τη θεϊκή ομορφιά; Προσωπικά, αφήνομαι να με παρασύρει η ανυπέρβλητη σαγήνη του έργου τους και ταυτίζω τον δημιουργό αποκλειστικά και μόνο με το δημιούργημά του.

Στη χώρα μας, πέρα από τους αντιρρησίες, τι ανταπόκρισης έχουν τύχει τα βιβλία της;

Στην Ελλάδα, η Ερνό έχει φανατικό αναγνωστικό κοινό που, μετά το Νόμπελ, διευρύνθηκε ακόμα περισσότερο. Οι βιβλιοκριτικοί εξυμνούν το έργο της, αναδεικνύοντας όλες τις πτυχές του, προβάλλοντας την αξία του, τη μοναδικότητά του.

Βρίσκεστε, αυτό τον καιρό, στη διαδικασία μετάφρασης άλλων βιβλίων της; Τι έχει προγραμματιστεί να εκδοθεί προσεχώς;

Στις αρχές Απριλίου, θα εκδοθεί το Πάθος. Ακολουθούν η Ντροπή, το Χάνομαι και συνεχίζουμε… Από τις εκδόσεις «Μεταίχμιο» θα εκδοθεί σταδιακά το σύνολο του έργου της.

Αν ερχόταν η Ερνό, κάποια στιγμή, στην Ελλάδα, τι θα θέλατε να συζητήσετε μαζί της, πίνοντας ένα κρασί;

Καταρχήν θα ήθελα να της εκμυστηρευτώ πόσο βαθιά με έχει επηρεάσει το έργο της ως γυναίκα, ως αναγνώστρια, ως μεταφράστρια. Θα ήθελα να τη ρωτήσω πώς τόλμησε να μιλήσει τόσο ευθαρσώς για την ερωτική της ζωή ξέροντας ότι όλα αυτά θα διαβαστούν από τους γιους της, από τον περίγυρό της. Απίστευτη τόλμη και θαυμαστή ειλικρίνεια! Θα ήθελα να κουβεντιάσω μαζί της, όπως με μια φίλη, για όλα όσα δεν λέει στα βιβλία της! Και βέβαια, να της πω ένα μεγάλο ευχαριστώ για τις λυτρωτικές σελίδες της!

Όλες οι ειδήσεις άμεσα μέσα από το Google News. Κάντε κλικ εδώ και κάντε εγγραφή

Άμεση ενημέρωση με όλες τις ειδήσεις τώρα και μέσω WhatsApp - Δες εδω