Συνομιλώντας με τον Κ. Παπαμιχαλόπουλο για την ελληνικότητα, τα comics και την τέχνη

Στον χώρο του Tatiana Dimou Artists, οι ήρωες συναντούν τους υπερήρωες, η ελληνική παράδοση την ιαπωνική και όλα μαζί μας αφηγούνται την ιστορία του 1821 και της Επανάστασης. Ο λόγος για την έκθεση «Παλιγγενεσία» του Κωνσταντίνου Παπαμιχαλόπουλου, τον οποίον η Πάτρα τον γνώρισε κάποιους μήνες πιο πριν με τον δικό του Παπαφλέσσα στο πλαίσιο του 6ου Διεθνούς Street Art Festival Πάτρας |Artwalk 6.

Το Σάββατο είχαμε την ευκαιρία να βρεθούμε στο Tatiana Dimou Artists όπου ο Κωνσταντίνος Παπαμιχαλόπουλος πραγματοποίησε τρεις ξεναγήσεις στην έκθεση, η οποία παρουσιάζεται σε επιμέλεια του Κλεομένη Κωστόπουλου. Μάλιστα, η απήχηση ήταν τόσο μεγάλη που αντίστοιχες ξεναγήσεις θα πραγματοποιηθούν και το Σάββατο 5 Φεβρουαρίου.

Πιο συγκεκριμένα, θα πραγματοποιηθούν τρεις 45λεπτες ξεναγήσεις τις εξής ώρες: 10:00 π.μ, 11:00 π.μ και 12:00 μ.μ., με περιορισμένο αριθμό επισκεπτών (έως οκτώ).

Το Σάββατο είχαμε την ευκαιρία να συνομιλήσουμε με τον Κωνσταντίνο Παπαμιχαλόπουλο, να τον ρωτήσουμε και την τεχνική του και τα έργα του και πολλά άλλα.

Στα έργα σας, ξεχωρίζει το χρυσό στους πίνακες, κάτι που βλέπουμε συνήθως στις αγιογραφίες. Αγιοποιείτε τους ήρωες;

Αν θεωρήσουμε την Ελλάδα ότι είναι ένα όριο Ανατολής και Δύσης από τον ελλαδικό χώρο και προς ανατολάς, το φύλλο χρυσού χρησιμοποιείτο παντού: στην κινεζική ζωγραφική, στην ιαπωνική ζωγραφική και κατ’ επέκταση στην κορεατική, στην ινδική ζωγραφική στις περσικές μικρογραφίες, παντού, για διαφορετικούς λόγους σε κάθε περίπτωση. Εμένα με επανέφερε στο Βυζάντιο υπό μία έννοια η Ιαπωνία. Στο πρώτο μου ταξίδι που είχα κάνει, είχα δει στο κάστρο Νίτζο σε όλους τους τοίχους υπήρχε χρυσός. Όταν διάβασα για αυτό έμαθα ότι επειδή η Ιαπωνία είναι σεισμογενής χώρα, δεν μπορούσαν να φτιάξουν πέτρινα κάστρα γιατί θα τους έπεφταν στα κεφάλια. Εκ των πραγμάτων τα κύρια οικοδομικά υλικά ήταν χαρτί και ξύλο. Αλλά, πριν την έλευση ηλεκτρικού, αν έβαζες παντού καντήλια ή ανοικτή φλόγα θα καίγονταν τα πάντα με τον μικρότερο σεισμό. Οπότε είχαν αφήσει μικρά κενά στα υπέρθυρα και ο χρυσός αντανακλώντας το φως όριζε τον χώρο. Οπότε ήταν τεχνικός, πρωτίστως, ο λόγος. Αυτός ο τεχνικός λόγος σίγουρα ισχύει και για τις βυζαντινές εκκλησίες. Είναι ενδιαφέρον ότι πάλι με την Ελλάδα ως κέντρο, υπάρχει από εκείνη την πλευρά της υφηλίου, μία υπονόμευση της γραμμής προοπτικής, υπονόμευση της Ευκλείδειας γεωμετρίας μέσω του χώρου με αυτόν τον υπερβατικό χώρο του χρυσού φόντου. Στην δική μου την περίπτωση ήταν και τεχνικός ο λόγος. Με το χρυσό είναι μία χειρονομία που ορίζεις το αδιαπραγμάτευτο σημείο του έργου σου και μπορώ να ιεραρχώ την εικόνα.

 

Σίγουρα, όταν περιγράφεις τους ήρωες του ’21, εν μέρει υπάρχει και μία μορφή αγιοποίησης για αυτό που τόλμησαν να κάνουν τότε. Αν σκεφτούμε ότι ήταν η πρώτη επιτυχής κιόλας, εθνικοαπελευθερωτική επανάσταση μετά το Συνέδριο της Βιέννης που απαγόρευε τέτοιου είδους γενέσεις νέων κρατών από διαμελισμό των ήδη υπαρχουσών αυτοκρατοριών, αυτό ήταν αδιανόητο ως παράδειγμα. Απλά είναι κρίμα ότι όντως έχουμε αγιοποιήσει και αποστεώσει τους ήρωες με την έννοια ότι κανείς δεν ξέρει για το βρωμόστομα του Καραϊσκάκη, ή για το ότι ο εθνικός μας ποιητής, ο Διονύσιος Σολωμός ήταν αλκοολικός που εάν το ξέραμε θα έδινε και μία εξήγηση του γιατί το έργο του είναι τόσο αποσπασματικό και ημιτελές σε κάποιες περιπτώσεις. Θα είχε μεγαλύτερο ενδιαφέρον με τον ίδιο τρόπο που για εμάς έχει ενδιαφέρον ότι ο Kurt Cobain αυτοκτόνησε ή ότι ο Johnny Cash είχε πάει φυλακή. Δίνει κάτι στο έργο και στην αίγλη του.

Όταν πας να κάνεις κάτι για μια τέτοια επέτειο, έχεις δύο επιλογές: ή να κάνεις μία αναβίωση παραδοσιακών μορφών, που σε εκείνη την περίπτωση σημαίνει ότι για εσένα η παράδοση είναι νεκρή, ή ακολουθείς το παράδειγμα των Ιαπώνων και γενικότερα της νεότερης ποπ κουλτούρας που αναβιώνει παλαιότερες μορφές κάνοντας ένα remix υπό μία έννοια και τέτοια παραδείγματα υπάρχουν πολλά. Ο Κουροσάβα όταν έκανε το Run ήταν ο Βασιλιάς Ληρ, η μεταγραφή του στην φεουδαρχική κοινωνία της περιόδου των Καγκάουα. Έδινε όμως και ένα φιλί ζωής σε ένα παλαιότερο έργο τέχνης, ένα κλασικό. Τα κλασικά είναι κλασικά γιατί σημαίνουν κάτι και μετά από την εποχή μου φτιαχτήκαν.

Μπορείς να μετεξελίξεις το κλασικό ή δεν το αγγίζεις;

Το αγγίζεις, φυσικά το αγγίζεις. Οι αρχαίοι όταν έκαναν τέχνη, δεν θεωρούσαν τους εαυτούς τους αρχαίους, ήταν σύγχρονοι. Ο Πλάτωνας ίκτηρε τους συγχρόνους του για τα άλματα που έκαναν στην γλυπτική, γιατί θεωρούσε ότι το πρότυπο που ήταν το αιγυπτιακό ήταν ήδη άφταστο και α αναλλοίωτο για αιώνες. Αυτό είναι το παράδειγμα της Ελλάδας κατά τη γνώμη μου. Το χτυπητό παράδειγμα της Ακρόπολης: όλοι νομίζουμε ότι η Ακρόπολη είναι ένας αρχαίος ναός. Αλλά ήταν και αρχαίος ναός και ρωμαϊκός ναός, ήταν και φραγκικό κάστρο και καθολική εκκλησία και ορθόδοξη Βασιλική και τζαμί και πυριτιδαποθήκη και παραλίγο να γίνει και τα ανάκτορα του Όθωνα! Η Ακρόπολη είναι το αντίθετο αυτού που είναι η ιαπωνική παράδοση.

 

 

Οι Ιάπωνες είχαν μια αδιάσπαστη και αδιατάραχτη στρατιωτική παρουσία στο Νότιο Ειρηνικό μέχρι το 1945 και τις δύο πυρηνικές βόμβες. Για αυτούς εκεί ήταν η τομή. Εμείς ήμαστε η παράδοση της τομής. Μπορεί ένα μικρό παιδί τώρα να διαβάσει άπταιστα μία επιγραφή σε ένα βάθρο ή να διαβάσουμε τσάτρα πάτρα μία νεκρική ταφική στήλη, σε αντίθεση με έναν Αιγύπτιο που δεν μπορεί. Όμως βλέπεις ότι ακόμα έχουμε επιρροές τούρκικες, αλβανικές, το πρότυπο για την αρχαία τέχνη ήταν η Ασσυρία, η Μεσοποταμία, η Αίγυπτος.

Η ελληνικότητα για εμάς είναι η δυνατότητα του να μεταπλάσουμε και να ξαναδώσουμε στον κόσμο πάλι πίσω σαν δικά μας ξένα πρότυπα, το οποίο πάλι δεν είναι ελληνικό! Εγώ μπορεί να ζωγραφίζω τώρα και να ζούμε και να μιλάμε τώρα αλλά 200 χρόνια μετά αυτά τα έργα, κατά πάσα πιθανότητα, μπορούν να γίνουν μέρος της ελληνικής ιστορίας της τέχνης. Ειδικά όταν ανήκουν σε Μουσεία και συλλογές. Και αυτό που μπορεί τώρα να βλέπει κάποιος και να τον ξενίζει, αλλά δεν τον ξενίζει όταν το βλέπει σε ένα manga, σε ένα βιντεοπαιχνίδι ή σε μια ταινία, δεν θα τον ξενίζει στη ζωγραφική.

Πιστεύετε ότι το μέσο παίζει σημαντικό ρόλο στο να μην ξενίζει κάποιον μια εικόνα;

Τα μέσα γενικά παίζουν ρόλο. Το μέσον και ο τρόπος που αυτό το μέσο κυκλοφορεί, γιατί είναι πολύ διαφορετικό να υπάρχει μια τοιχογραφία 6 ορόφων του Παπαφλέσσα που έκανε έναν ντόρο ενώ ακόμα δεν είχε τελειώσει και πολύ διαφορετικό το να είναι τα έργα σε μια γκαλερί, σε έναν κλειστό χώρο ή σε ένα Μουσείο, έναν χώρο που πρέπει να ντυθείς, να πας επί τούτου, να δεις τα έργα, να σταματήσεις ό,τι κάνεις, να αποκοπείς από την υπόλοιπη ζωή σου και να δεις έναν συγκεκριμένο χώρο. Είναι τελείως διαφορετική συνθήκη. Δεν είναι μόνο το μέσον που αλλάζει τα πράγματα, αλλά και ο τρόπος με τον οποίο αυτό το υλικό ή αυτό το προϊόν παρουσιάζεται.

Στα έργα σας είδα κόι, ασιατικούς δράκους, φιγούρες σε στυλ Τζέκινγκς Χαν. Και όλα αυτά σε πίνακες για το ’21.

Η Ασία γενικότερα υπήρχε ως πρότυπο είτε ως αντίπαλος ήδη από την εποχή της περιόδου της ναυμαχίας της Σαλαμίνας. Απλά εγώ δεν ήθελα να το κάνω τόσο μονοσήμαντο, να είναι ο Τούρκος απλά ένας Τούρκος, αν και υπάρχει χαμένο κάπου ένα πορτρέτο του Ιμπραήμ ή του Κιουταχί. Ήθελα όμως να είναι γενικότερα η Ασία, ο ασιατικός δράκος ως την ασιατική επιβουλή. Μην ξεχνάμε ότι όταν έκανα την έκανα την έκθεση στο Νομισματικό Μουσείο για την ναυμαχία της Σαλαμίνας, η Περσία δεν ήταν η Περσία αλλά πρακτικά όλη η τότε γνωστή Ασία, μια αχανής αυτοκρατορία. Οπότε ήθελα το ανατολικό πρότυπο να υφίσταται.

Όταν βλέπουμε ένα γοργόνειο στα έργα μου, αυτό υπήρχε ήδη σε άπειρα αγγεία, στο αέτωμα της Αρτέμιδος στην Κέρκυρα, σε πάρα πολλά εκθέματα στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Ολυμπίας. Έκανα μία μεταγραφή ενός ήδη υπάρχοντος στην ελληνική τέχνη προτύπου με διαφορετικό συγκείμενο.

 

Βάλατε την Ασία με αυτόν τον τρόπο στα έργα σας. Αν έπρεπε να βάλετε την Ελλάδα χωρίς μορφές, ποια στοιχεία θα ήταν αυτά; Ποιο θα ήταν το «κόι» ή ο «δράκος» της Ελλάδος;

Αυτό το είδαμε πολύ έντονα στο πώς χρησιμοποιήθηκε η Ελλάδα σε βιντεοπαιχνίδια. Στη μία πολύ ελεύθερη εκδοχή στο God of War στο Playstation, ή στο προ-τελευταίο Assassin’ s Creed που είχε μια πάρα πολύ ωραία μεταγραφή των ναών όλου του ελλαδικού χώρου. Είναι πολύ ενδιαφέρον το πώς ο κίονας έγινε ένα έργο όχι Μοναστηριακίου αλλά έργο με αξιώσεις. Μου αρέσουν και με ενδιαφέρουν οι συμβολισμοί του Ιωνικού, του Δωρικού, του Κορινθιακού Ρυθμού, η μορφή των αρχαίων ναών, το τρομερό σχέδιο των γλυπτών γιατί δυστυχώς από αρχαία ελληνική ζωγραφική δεν έχουμε σχεδόν τίποτα, αλλά έχουμε τα αγγεία του Εξηκία που τα βλέπεις και λες ότι δεν μπορεί να έχουν γίνει από ανθρώπινο χέρι. Τέτοια παραδείγματα τα έχουμε δει να παρεισφρέουν π.χ. στο Apotheon ένα πολύ ωραίο παιχνίδι που ήταν όλο σαν ο κόσμος να ήταν ένα σκρολάρισμα ενός αττικού μελανόμορφου αμφορέα. Και το έφτιαξαν Καναδοί.

Ο ελληνικός πολιτισμός, όχι μόνο ο αρχαίος, είναι πολύ πλούσιος. Το Βυζάντιο, πριν την πτώση του, ήταν κόμικς πριν από τα κόμικς! Όταν βλέπεις π.χ. μία εικόνα ενός Μάρτυρα, βλέπεις την κεντρική του μορφή και γύρω – γύρω τις εξεικονίσεις της ζωής και του μαρτυρίου του, αυτό είναι κόμικς, «στριπάκια» μιας άλλης εποχής και πολύ πιο πλούσια. Έκαναν κονστρουκτιβισμό και κυβισμό πριν υπάρξουν καν ως έννοιες, με τον τρόπο που μετέπλαθαν το αστικό τοπίο. Αυτά είναι τρομερά παραδείγματα. Ένας κομιξάς ή ένας καλλιτέχνης της street art είναι αδιανόητο να μην πηγαίνει να δει μια έκθεση του Τάσσου Αλεβίζου π.χ. που είχε γίνει στο Μπενάκη πριν μερικά χρόνια. Δεν την είδε κανένας νεότερος, γιατί δεν τους το επικοινώνησε κανείς, να τους πει πως αν κάνεις street art αυτό είναι ένα παράδειγμα, το πώς έκανε τις Αρχόντισσες της Καισαριανής ή τον Τσε Γκεβάρα.

 

Έχετε αναφερθεί πολλές φορές στα βιντεοπαιχνίδια. Αν φτιάχνατε εσείς την ελληνική ιστορία βιντεοπαιχνίδι πώς θα ήταν;

Θα έκανα έναν γενικότερο αχταρμά! Δεν θα έκανα μόνο την αρχαία Ελλάδα ή μόνο το Βυζάντιο ή μόνο τον 19ο αιώνα. Θεωρώ ότι δεν είναι συνέχεια, αλλά είναι συνέχεια. Είναι ενδιαφέρον το ότι επιβιώνουν μορφές μέσω της ρωμαϊκής τέχνης στη βυζαντινή ζωγραφική οι οποίες είναι όμως απόρροια των πτυχώσεων των ελληνικών αγαλμάτων. Ότι ο Αλεβίζος που αναφέραμε πριν παίρνει παραδείγματα του Βυζαντίου τα οποία είναι ρωμαϊκά, τα οποία είναι ελληνικά…

Βλέπεις ένα φαγιούμ και ο Τσαρούχης συνδέεται με αυτά, και θα μπορούσε άνετα να το δεις σε μια ζωγραφική του σήμερα. Νομίζω στο Βρετανικό Μουσείο, υπάρχει ένα τεράστιο έργο, σαν σάβανο, στο οποίο ήταν ο νεκρός με τον τρόπο των Φαγιούμ, ένας Ανούβις δίπλα με τον αιγυπτιακό τρόπο και δίπλα σαν Κοπτικό η Ίσιδα. Ήταν τρία – τέσσερα διαφορετικά στυλ σε μια εικόνα και όλα συναρμόζονταν.

Υπό αυτή την έννοια αν έκανα ένα βιντεοπαιχνίδι θα έκανα ένα τέτοιο αμάλγαμα όλων των παρόντων, το οποίο υπό μία έννοια είναι αυτό που μπορείς να δεις περπατώντας στη Ρώμη και σε μικρότερο βαθμό στην Αθήνα. Γιατί στην Αθήνα κακά τα ψέματα είναι κομμάτια – κομμάτια. Μπορεί να δεις έναν χριστιανό ναό, αλλά δεν θα δεις έναν χριστιανικό ναό μέσα στην Ακρόπολη όπως βλέπουμε στις γκραβούρες, μπορεί να περνάς από την Καπνικαρέα αλλά η σχέση της με την Ρωμαϊκή Αγορά ή το Θησείο είναι κομμένη.

Ακόμα και η Ρωμαϊκή Αγορά είναι κατατετμημένη γιατί είναι κομμάτια της δύο: η Αρχαία και η Ρωμαϊκή Αγορά και είναι και κάποια κομμάτια ακόμα πατημένα από σύγχρονα κτίσματα που δεν θα τα δούμε. Αλλά δεν πειράζει. Σε αυτό το κομμάτι θα δεις τη Ρωμαϊκή Αγορά, την Πλάκα, τους ορόφους της Μητροπόλεως και το εκκλησάκι κάτω από το παλιό υπουργείο Παιδείας που είναι εγκιβωτισμένο μέσα στο κέλυφος του κτιρίου. Οπότε, αυτό θα μπορούσε να είναι ένα ποτ πουρί.

 

Ακολουθήστε μας για όλες τις ειδήσεις στο Bing News και το Google News