Διονύσης Καρατζάς: «Η ρευστότητα για μένα είναι το νόημα της ζωής»

Κρίστυ Κουνινιώτη

Η συζήτηση μαζί του, πάντα, απολαυστική, με τον χρόνο να ρέει, αβίαστα, σαν νερό -πρωταγωνιστή στην ποίησή του. Αφορμή, η νέα ποιητική του συλλογή «Σκιά με τιράντες» (εκδ. Μετρονόμος), η επανέκδοση του «Δια βραχέων» (εκδ. Το δόντι) και η συμμετοχή του στο σιντί «Τρία έργα για πιάνο». Ο Διονύσης Καρατζάς μιλάει στην «Π» για την ποίηση, το υγρό στοιχείο, το μυστικό της νεότητας και της χαράς.

-Στο «Δια βραχέων» ομολογείτε: «Το γράψιμο ήταν η καταδίκη μου»(!). Απορούμε…
Ολα τα πράγματα έχουν να κάνουν με το περιβάλλον και με τις συνθήκες. Εγώ μεγάλωσα στη δεκαετία ’50-‘60 σε ένα περιβάλλον πολύ αυστηρό. Μέσα από κατηχητικά με κανόνες, από μια οικογένεια που έλεγχε τα πάντα και φτώχεια μεγάλη. Το δώρο μου τα Χριστούγεννα ήταν ένα χριστιανικό βιβλίο και ο πατέρας μου μου έπαιρνε κάθε χρόνο μία φυσαρμόνικα. Το οποίο τήρησα κι εγώ για τον εαυτό μου (γέλια). Εγώ, τότε, περίμενα ένα παιχνίδι, ένα παραμύθι, γι’ αυτό και απέφευγα να διαβάσω. Δεν άντεχα. Ωσπου ένα μαθητικό περιοδικό μάς ζήτησε να γράψουμε μια ιστοριούλα για τον θάνατο της μητέρας ενός συμμαθητή μας και η καλύτερη θα βραβευόταν. Κλάμα εγώ… Με λυπήθηκε η μεγάλη μου αδελφή, το έγραψε εκείνη και διακρίθηκε. Από κει και πέρα, τις αγωνίες μου, τους καημούς μου, τα πέρναγα σε κειμενάκια άτεχνα -τα έλεγα ποιήματα. Ενας καθηγητής, που επέμενε να του τα δείξω, 200 λέξεις ήταν, μου έδωσε μια σοφή συμβουλή, την οποία τηρώ: «Αυτό δεν είναι ποίημα. Θα πρέπει αυτά τα ίδια να τα γράψεις με 3 λέξεις που κρατάνε την ουσία». Αυτό προτείνω και σε όσους νέους ποιητές μού ζητάνε τη γνώμη μου. Η ποίηση είναι ταυτόχρονα αφαίρεση, αλλά και πύκνωση. Παλεύω να βρω τη λέξη που να σηκώνει το φορτίο, αφαιρώντας τα περιττά. Ασκήθηκα στην τεχνική αυτή κι έτσι προχώρησα.

-Ολόφρεσκη συλλογή: «Η Σκιά με τις τιράντες». Το υγρό στοιχείο παντού παρόν, ενώ έχετε γράψει αλλού «έχω από χρόνια αποκτήσει την ιθαγένεια του νερού». Επομένως…
Το νερό έχει τη ρευστότητα και η ρευστότητα για μένα είναι το νόημα της ζωής. Το νερό ρέει με διάφορες μορφές, μπορεί να είναι καταστροφικό, λυτρωτικό, εμπεριέχει την επαναστατικότητα, την αντίδραση, την πρόοδο και βέβαια την ηδονή. Με αυτή την έννοια, πιστεύω ότι η αλήθεια μας δεν είναι κάτι το σταθερό και αμετάβλητο, αλλά διαμορφώνεται. Αυτή η ρευστότητα μας εξαγνίζει, αλλά δεν μας αδρανοποιεί. Αυτό υπονοώ και με τη «Σκιά με τις τιράντες». Οτι η σκιά είναι αυτή που μας ακολουθεί και άλλοτε την υπερτιμάμε, άλλοτε την υποτιμάμε, ενώ αυτή ζητάει να της δώσουμε νόημα. Δηλαδή λειτουργεί ως ένα ερέθισμα εγρήγορσης. Να ψάξουμε να βρούμε γιατί μας κυνηγάει η σκιά. Τι θέλει; Θέλει την αλήθεια μας. Να γνωρίσουμε τον εαυτό μας. Αλλά η αλήθεια είναι σε εξέλιξη πάντα…

-Τα παραπάνω ενισχύετε με τις «Επτά επικλήσεις στη μνήμη», τη δεύτερη ενότητα της συλλογής. Πώς ορίζετε τη μνήμη;
Η μνήμη είναι άλλο πράγμα από την ανάμνηση. Η ανάμνηση έχει παθητικό χαρακτήρα -σκέφτομαι ή αναπολώ το παρελθόν με προσδοκία επιστροφής σε αυτό. Η μνήμη έχει ενεργητικό χαρακτήρα -κάνω αναφορά στο παρελθόν για να ξεχωρίσω τι μου άρεσε και τι όχι και να προχωρήσω. Ετσι, στην ενότητα αυτή, παίζω -ποιητικά- με το σώμα, την καρδιά, τη σκέψη, τη νύχτα, τη βροχή, τη γλώσσα, το μέλλον.

-«Υπεύθυνος φωτός», διαβάζουμε, είναι ο ποιητής. Μας το εξηγείτε;
Ο ποιητής έχει ευθύνη να ρίχνει φως στα σκοτάδια. Απ’ όταν άρχισα να γράφω, σε κάθε λέξη έψαχνα μια έκπληξη. Να, λοιπόν, ο υπεύθυνος του φωτός. Βλέπω κάτι σκοτεινό, και προσπαθώ να δω το φως μέσα από το σκοτάδι. Ομως η ποίηση δεν έχει στόχο να διδάξει, στόχο έχει τη συγκίνηση και τη μέθεξη. Ελευθερώνει, δεν διδάσκει

-Μετά από 16 χρόνια, κυκλοφορεί επαυξημένο το «Διά βραχέων» με δημοσιευμένα -διαχρονικά- κείμενά σας, μεταξύ των οποίων δύο, που επέλεξε το υπουργείο το 2023 για την Τράπεζα Θεμάτων για τις Πανελλαδικές. Τι σας ελκύει στα μικρά κείμενα;
Μπορώ να πω πράγματα πιο φανερά απ’ ό,τι στην ποίηση. Στην ποίηση τα υπονοώ. Η ποίηση, όπως όλες οι τέχνες, σχολιάζει την πραγματικότητα πλαγίως. Εγώ προσπάθησα στα κειμενάκια αυτά να εκφραστώ ευθέως, αλλά με πλάγιο τρόπο της γλώσσας. Προσωπικά δεν αντέχω να γράψω πεζογραφήματα. Θέλει σχεδιασμό, συνέχεια, περιπέτεια κ.λπ. Οσο μπορώ, όμως, τα κάνω αυτά με την ποίηση.

-Πάμε και στο cd «Τρία έργα για πιάνο» του Πάρη Παρασχόπουλου με 17 ποιήματα δικά σας και της Μαρίας Κοσσυφίδου.
Τον Πάρη τον γνωρίζω περίπου 30 χρόνια. Μας έδωσε 3 μουσικά έργα -συνολικά 17 κομμάτια- και μας ζήτησε να γράψουμε ανέκδοτα ποιήματα, εμπνευσμένα από αυτά. Η Μαρία έγραψε τα 11, εγώ τα 6 –τα οποία ενέταξα, εκ των υστέρων, στη «Σκιά με τις τιράντες». Η σκέψη του Παρασχόπουλου ήταν το cd να λειτουργεί ανάλογα με τη διάθεση κάποιου: είτε να ακούει μόνο τη μουσική είτε να διαβάζει ποίηση ή να τα συνδυάζει. Τα ποιήματα δεν είναι μελοποιημένα.

-Δισκογραφικά νέα σας, με μελοποιημένα ποιήματα;
Δύο συμμετοχές σε σιντί που ετοιμάζονται -μία στο σιντί του Γιώργου Καζαντζή και δύο στου Γιώργου Ανδρέου. Επίσης, ένα ολοκληρωμένο έργο -τα μελοποιημένα ποιήματα είναι όλα δικά μου- του Κύπριου Βάσου Αργυρίδη με ερμηνευτή τον Βασίλη Λέκκα. Τίτλος του «Οι μπαλάντες του Αυγούστου», που είχαμε παρουσιάσει σε συναυλία στη Λεμεσό το 1997.

-Τι σας θλίβει σήμερα;
Οτι μας θέλουν κοπάδι. Να γίνει ο ένας ίδιος με τον άλλο. Πού θα καταλήξουμε έτσι; Οι σχέσεις των ανθρώπων προκόβουν όταν εμπλουτίζονται από τις διαφορετικότητες. Αυτό με θλίβει, διαφορετικά όλα τα προβλήματα έχουν λύση. Τα προβλήματα τα δημιουργεί ο άνθρωπος. Αρα μπορεί και να τα λύσει. Οπως βάζει το μυαλό να δουλέψει για να κάνει το κακό, μπορεί αντίστοιχα να βάλει το μυαλό να δουλέψει για να κάνει το καλό. Απλά παίζονται συμφέροντα…

-Η ποίηση τι είναι για εσάς;
Μια πολιτική πράξη με την ευρύτερη και βαθύτερη έννοια του πολίτη. Ευαισθητοποιεί τον άνθρωπο για να τον κάνει υπεύθυνο πολίτη, με την έννοια ότι δεν αφήνει τα πράγματα να κυλάνε, αλλά συμμετέχει με τον τρόπο του. Ο Ελύτης έλεγε ότι η ποίηση είναι μια μορφή τέχνης με επαναστατικές δυνάμεις, αλλά κι εδώ θέλουν διευκρίνιση οι όροι γιατί είναι τετριμμένες οι λέξεις πια κι έχουν χάσει το νόημα. Η επανάσταση είναι μέσα μας. Από τη στιγμή που αλλάζουμε εμείς, αλλάζουν όλα. Ξεκινάμε από το όνειρο, από την ουτοπία. Αυτή θα μας οδηγήσει κάποια στιγμή. Γι’ αυτό έγραφα στη συλλογή «Χωρίς εδώ» ότι «όσο μεγαλώνω τόσο ονειρεύομαι». Το όνειρο ταιριάζει στους νέους που έχουν μέλλον. Στους μεγαλύτερους ταιριάζει η ανάμνηση ή η μνήμη. Εγώ, λοιπόν, το αντιστρέφω: θέλω τη μνήμη από τη μια και από την άλλη θέλω να ονειρεύομαι.

-Και το μυστικό της χαράς;
Το μοίρασμα. Να μοιραζόμαστε είτε τα θετικά είτε τα αρνητικά. Και στα δύσκολα θα βρεις μια ηλιαχτίδα, ένα ρήγμα φωτεινό. Ο ποιητής αυτό πάει να κάνει. Να συναντήσει την αδυναμία του αναγνώστη για να τον ξεφορτώσει από το βάρος της στενοχώριας ή να βαθύνει στο νόημα της χαράς.

Όλες οι ειδήσεις άμεσα μέσα από το Google News. Κάντε κλικ εδώ και κάντε εγγραφή

Άμεση ενημέρωση με όλες τις ειδήσεις τώρα και μέσω WhatsApp - Δες εδω