Επέτειος Πολυτεχνείου: Τι γιορτάζουμε στις 17 Νοέμβρη;

Η 17η Νοεμβρίου είναι μια ιδιαίτερα σημαντική ημέρα για τη σύγχρονη ιστορία της χώρας μας, όχι μόνο για τα όσα έγιναν εκείνη την μέρα το 1973, αλλά για το τι σηματοδοτεί γενικότερα.

Τι ακριβώς γιορτάζουμε όμως την ημέρα αυτή; Ας δούμε στο σύντομο άρθρο που ακολουθεί παρακάτω.

Τι ήταν η Χούντα των συνταγματαρχών

Η Ελλάδα από το 1967 μέχρι το 1974 είχε ως πολίτευμα τη δικτατορία ή χούντα (από το ισπανικό junta), καθώς μια ομάδα στρατιωτικών είχε καταλύσει τη δημοκρατία και ανέλαβε την εξουσία με τα όπλα, δηλαδή χρησιμοποιώντας τη δύναμη του στρατού.

Τι έγινε τον Νοέμβριο 1973 στο Πολυτεχνείο

Στις 14 Νοεμβρίου 1973 φοιτητές του Πολυτεχνείου αποφάσισαν αποχή από τα μαθήματα και ξεκίνησαν διαδηλώσεις εναντίον του βάναυσου στρατιωτικού καθεστώτος. Οι φοιτητές που αυτοαποκαλούνταν «Ελεύθεροι Πολιορκημένοι», οχυρώθηκαν μέσα στο κτίριο της σχολής επί της οδού Πατησίων και ξεκίνησαν τη λειτουργία του ανεξάρτητου ραδιοφωνικού σταθμού του Πολυτεχνείου. Ο πομπός κατασκευάστηκε μέσα σε λίγες ώρες στα εργαστήρια της σχολής Ηλεκτρολόγων Μηχανικών από τον Γιώργο Κυρλάκη.

Το, πλέον ιστορικό, μήνυμά τους ήταν: «Εδώ Πολυτεχνείο! Λαέ της Ελλάδας το Πολυτεχνείο είναι σημαιοφόρος του αγώνα μας, του αγώνα σας, του κοινού αγώνα μας ενάντια στη δικτατορία και για την Δημοκρατία». Εκφωνητές του σταθμού ήταν η Μαρία Δαμανάκη, ο Δημήτρης Παπαχρήστος και ο Μίλτος Χαραλαμπίδης. Το πρώτο βράδυ της κατάληψης του Πολυτεχνείου μια ομάδα περίπου εκατό χουντικών νεολαίων της οργάνωσης Κόμμα 4ης Αυγούστου (Κ4Α) του Κώστα Πλεύρη μαζί με ασφαλίτες και παρακρατικούς αποφάσισαν να οργανώσουν εισβολή στο Πολυτεχνείο, αλλά ελλείψει σχεδιασμού και ηγεσίας περιορίστηκαν στην παρεμπόδιση της τροφοδοσίας των φοιτητών από εξωτερικές ομάδες περιφρούρησης.

Οι διαδηλώσεις, τα συλλαλητήρια και οι εκδηλώσεις κατά του καθεστώτος της Χούντας αυξήθηκαν. Κυρίως στην Αθήνα, αλλά και σε σημεία της επαρχίας, δημιουργήθηκαν συνθήκες εξέγερσης. Από τις 14 μέχρι και τις 17 Νοεμβρίου (και πιο περιορισμένα μέχρι τις 18) στήθηκαν οδοφράγματα και διεξήχθησαν οδομαχίες μεταξύ εξεγερμένων και αστυνομίας.

Τη νύχτα της 16ης Νοεμβρίου η ίδια ομάδα νεολαίων του Κ4Α που είχε συγκεντρωθεί το πρώτο βράδυ, μεταξύ των οποίων φέρεται να συμμετείχε και ο – χρόνια αργότερα – αρχηγός και ιδρυτής της Χρυσής Αυγής, δεκαεξάχρονος έφηβος τότε, Νίκος Μιχαλολιάκος – εκτός όσων είχαν αποφασίσει να συνδράμουν τις δυνάμεις καταστολής, όπως ο Ηλίας Τσιαπούρης, που μαζί με άλλους παρακρατικούς κατηγορήθηκε ότι πυροβολούσε διαδηλωτές από την ταράτσα του Υπουργείου Δημοσίας Τάξεως – συγκεντρώθηκαν έξω από τα γραφεία της οργάνωσης, στη διασταύρωση των οδών Μπουμπουλίνας και Αλεξάνδρας. Διασκορπίστηκαν, ωστόσο, μετά την επίθεση ενός αγήματος αστυνομικών που δεν αντιλήφθηκε την ταυτότητά τους.

Στις 3 π.μ. της 17ης Νοεμβρίου, και ενώ οι διαπραγματεύσεις για ασφαλή αποχώρηση των φοιτητών από το χώρο του Πολυτεχνείου βρίσκονταν σε εξέλιξη, αποφασίστηκε από τη μεταβατική κυβέρνηση η επέμβαση του στρατού και ένα από τα τρία άρματα που είχαν παραταχθεί έξω από τη σχολή, γκρέμισε την κεντρική πύλη. Κατά την είσοδο του άρματος, υποστηρίζεται, χωρίς να έχει αποδειχθεί, ότι συνεθλίβησαν 2–3 φοιτητές που βρίσκονταν πίσω από την πύλη (γεγονός «λίαν πιθανό αλλά ανεπιβεβαίωτο» σύμφωνα με το πόρισμα του εισαγγελέα Τσεβά).

Επίσης, από τα συντρίμμια τραυματίστηκε σοβαρά, με συντριπτικά κατάγματα στα πόδια, η φοιτήτρια Πέπη Ρηγοπούλου. Ο σταθμός του Πολυτεχνείου έκανε εκκλήσεις στους στρατιώτες να αψηφήσουν τις εντολές των ανωτέρων τους και στη συνέχεια ο εκφωνητής απήγγειλε τον Ελληνικό Εθνικό Ύμνο. Η μετάδοση συνεχίστηκε ακόμα και μετά την είσοδο του άρματος στον χώρο της σχολής. Οι φοιτητές που είχαν παραμείνει στο Πολυτεχνείο, μαζεύτηκαν στο κεντρικό προαύλιο, ψάλλοντας τον εθνικό ύμνο. Η πτώση της πύλης ακολουθήθηκε από την είσοδο μιας μονάδας ενόπλων στρατιωτών των ΛΟΚ που οδήγησαν τους φοιτητές, χωρίς βία, έξω από το Πολυτεχνείο, μέσω της πύλης της οδού Στουρνάρη.

Οι αστυνομικές δυνάμεις που περίμεναν στα δυο πεζοδρόμια της Στουρνάρη επιτέθηκαν στους φοιτητές, την έξοδο των οποίων αποφασίζουν (σύμφωνα και με το πόρισμα του εισαγγελέα Τσεβά) να περιφρουρήσουν κάποιοι από τους στρατιώτες, οι οποίοι σε ορισμένες περιπτώσεις επενέβησαν και εναντίον των αστυνομικών που βιαιοπραγούσαν στους φοιτητές. Πολλοί φοιτητές βρήκαν καταφύγιο σε γειτονικές πολυκατοικίες. Ελεύθεροι σκοπευτές της αστυνομίας άνοιξαν πυρ από γειτονικές ταράτσες, ενώ άνδρες της ΚΥΠ καταδίωξαν τους εξεγερθέντες. Οι εκφωνητές του σταθμού του Πολυτεχνείου παρέμειναν στο πόστο τους και συνέχισαν να εκπέμπουν για 40 λεπτά μετά την έξοδο, οπότε και συνελήφθησαν.

«Εδώ Πολυτεχνείο» Ο ραδιοφωνικός Σταθμός

Μισός αιώνας έχει περάσει από την εξέγερση του Πολυτεχνείου μεταξύ 14ης και 17ης Νοέμβριου του 1973, γεγονότα που σηματοδότησαν μια μαζική αντιδικτατορική διαμαρτυρία. Η εξέγερση του Πολυτεχνείου κατεστάλη βίαια από τη χούντα των συνταγματαρχών με την επίθεση του στρατού και της αστυνομίας και την είσοδο του άρματος στο χώρο του Πολυτεχνείου, τις δολοφονίες, τους τραυματισμούς, τις συλλήψεις και βασανισμούς φοιτητών και πολιτών και την επιβολή στρατιωτικού νόμου για τη χώρα.

Όμως το μήνυμα του Πολυτεχνείου, η συμμετοχή και η θυσία των ανθρώπων που βρέθηκαν εκεί κλόνισε συθέμελα το δικτατορικό καθεστώς και άφησε μια σημαντική παρακαταθήκη στις επόμενες γενιές, ενώ το ίδιο το γεγονός της εξέγερσης του Πολυτεχνείου αποτελεί την κορυφαία εκδήλωση αντιδικτατορικής δράσης.

Το Αρχείο της ΕΡΤ στο πλαίσιο της επετείου για τα 50 χρόνια από την εξέγερση του Πολυτεχνείου παρουσιάζει μια σειρά από αφιερώματα με το γενικό τίτλο «Εδώ Πολυτεχνείο, 1973-2023». Περιλαμβάνονται αποσπάσματα από εκπομπές της ΕΡΤ και αρχειακό οπτικοακουστικό υλικό από τα μέσα της δεκαετίας του 1970 και μέχρι τη δεκαετία του 2000 με σημαντικές μαρτυρίες ανθρώπων που πρωταγωνίστησαν στα γεγονότα εκείνων των ημερών, σημαντικών μορφών των γραμμάτων και των τεχνών, συγγενών των ανθρώπων που χάθηκαν και θυσιάστηκαν, καθώς και μοναδικό φωτογραφικό και ραδιοφωνικό αρχειακό υλικό από τους θησαυρούς του Αρχείου της ΕΡΤ.

Στις 14 Νοεμβρίου 1973 οι φοιτητές του Πολυτεχνείου αποφάσισαν αποχή από τα μαθήματα και ξεκίνησαν διαδηλώσεις εναντίον του στρατιωτικού καθεστώτος. Είχαν προηγηθεί τα γεγονότα του Πολυτεχνείου και κυρίως της Νομικής τον Φεβρουάριο της ίδιας χρονιάς, με τις διαδηλώσεις των φοιτητών για την προάσπιση των ακαδημαϊκών ελευθεριών και του πανεπιστημιακού άσυλου και την παύση των αυταρχικών επεμβάσεων του καθεστώτος στον φοιτητικό συνδικαλισμό με υποχρεωτικές στρατεύσεις εκλεγμένων φοιτητών και επιβολή μη εκλεγμένων σε θέσεις ηγεσίας των φοιτητικών συλλόγων. Οι φοιτητές αποφασίζουν το βράδυ της ίδιας μέρας την κατάληψη του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου επί της οδού Πατησίων, η οποία κλιμακώθηκε και σύντομα ενισχύθηκε από πολίτες, εργάτες, και αγρότες.

Το πρώτο αφιέρωμα του Αρχείου της ΕΡΤ για την επέτειο της εξέγερσης του Πολυτεχνείου επικεντρώνεται στο ρόλο του ραδιοφωνικού σταθμού του Πολυτεχνείου, πώς στήθηκε αυτός από τους φοιτητές, ποιος λόγος αρθρώθηκε μέσα από τις εκπομπές του και με ποιόν τρόπο συνέβαλε στην εξέλιξη της εξέγερσης των φοιτητών σε μια μαζική λαϊκή διαμαρτυρία κατά του δικτατορικού καθεστώτος. Από την Τετάρτη 15 Νοεμβρίου 1973, το βράδυ ξεκίνησε η λειτουργία του ραδιοφωνικού σταθμού του Πολυτεχνείου, του οποίου ο πομπός κατασκευάστηκε στα εργαστήρια της σχολής Ηλεκτρολόγων Μηχανικών και εκφωνητές του σταθμού ήταν η Τώνια Μοροπούλου, η Μαρία Δαμανάκη, ο Δημήτρης Παπαχρήστος και ο Μίλτος Χαραλαμπίδης.

Οι νεκροί του Πολυτεχνείου

Στρατιώτες και αστυνομικοί έβαλαν με πραγματικά πυρά κατά πολιτών μέχρι και την επόμενη μέρα, με συνέπεια αρκετούς θανάτους στον χώρο γύρω από το Πολυτεχνείο, αλλά και στην υπόλοιπη Αθήνα. Η πρώτη επίσημη καταγραφή, τον Οκτώβριο του 1974, από τον εισαγγελέα Δημήτρη Τσεβά, εντόπισε 18 επίσημους ή πλήρως βεβαιωθέντες νεκρούς και 16 άγνωστους «βασίμως προκύπτοντες».

Ένα χρόνο αργότερα, ο αντιεισαγγελέας εφετών Ιωάννης Ζαγκίνης έκανε λόγο για 23 νεκρούς, ενώ κατά τη διάρκεια της δίκης που ακολούθησε προστέθηκε ακόμη ένας. Οι πρώτες δημοσιογραφικές προσπάθειες για την καταγραφή των γεγονότων μιλούσαν για 59 νεκρούς ή και 79 θύματα, με βάση τον κατάλογο Γεωργούλα. Σύμφωνα με έρευνα του Διευθυντή Ερευνών του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών, Λεωνίδα Καλλιβρετάκη, το 2003, ο αριθμός των επωνύμων νεκρών ανερχόταν σε 24, ενώ αυτός των νεκρών αγνώστων στοιχείων σε 16.  Το 2009 δημοσίευσε κατάλογο με τους 24 επώνυμους νεκρούς.

Μεταξύ αυτών ήταν οι μαθητές λυκείου Αλέξανδρος Σπαρτίδης, Διομήδης Κομνηνός και ένα πεντάχρονο αγόρι στην περιοχή του Ζωγράφου, νεκροί από στρατιωτικά και αστυνομικά πυρά κατά περίπτωση. Επίσης υπήρχαν δύο αλλοδαποί πολίτες: μια Νορβηγίδα φοιτήτρια και ένας Αφγανός ταχυδακτυλουργός, υπήκοος Τουρκίας

Η κατάρρευση της Δικτατορίας

Η αιματηρή καταστολή της εξέγερσης, που –όπως προκύπτει από την επισκόπηση του καταλόγου των καταγεγραμμένων νεκρών– χαρακτηρίσθηκε από δολοφονίες πολιτών ακόμη και δυο μέρες μετά τη στιγμή της εισόδου του τανκ στον περίβολο του Πολυτεχνείου, με κύρια αιτία την κήρυξη στρατιωτικού νόμου, προκάλεσε ποικίλες αντιδράσεις.

Κατά τους Σ. Σακελλαρόπουλο, Π. Σωτήρη, η εξέγερση του Πολυτεχνείου σήμανε την ανατροπή της διαδικασίας «φιλελευθεροποίησης» και την αρχή του τέλους για τη χούντα, καθώς οι εξελίξεις δεν επέτρεπαν πια τη συνδιαλλαγή με την τελευταία.

Επίσης, αποτέλεσε τομή για τη νεότερη ελληνική πολιτική ιστορία καθώς, μέσω της εξέγερσης, η κοινωνική δυσαρέσκεια κατά των οικονομικών ανισοτήτων και του περιορισμού των πολιτικών ελευθεριών, η οποία χαρακτήριζε το μετεμφυλιακό κράτος εν γένει, μετατοπίστηκε προς τα αριστερά. Ωστόσο, τα κόμματα της Αριστεράς αιφνιδιάστηκαν από τη δυναμική της εξέγερσης και δεν μπόρεσαν να τη μετουσιώσουν σε ουσιαστική ρήξη με τους αστικούς σχεδιασμούς.

Ο επίσημος εορτασμός της επετείου της εξέγερσης κάθε 17η Νοεμβρίου καθιερώθηκε το 1981, από την τότε νεοεκλεγείσα κυβέρνηση ΠΑΣΟΚ

Ποιήματα για την επέτειο του Πολυτεχνείου

Καθ’ όλη τη διάρκεια της δικτατορίας των Συνταγματαρχών, η οποία διήρκεσε από την 21η Απριλίου 1967 ως την 10η Φεβρουαρίου 1974, πολλοί άνθρωποι των Γραμμάτων και των Τεχνών αντιστάθηκαν στο απολυταρχικό καθεστώς, με αποτέλεσμα να διωχθούν.

Μεταξύ αυτών ήταν διάσημοι ερμηνευτές, μουσικοσυνθέτες, αλλά και ποιητές. Χαρακτηριστική κίνηση ήταν η έκδοση μίας ανθολογίας με τίτλο Δεκαοχτώ Κείμενα την οποία υπέγραφαν 18 έγκριτοι άνθρωποι του πνεύματος και τάσσονταν κατά της δικτατορίας. Ειδικότερα, επρόκειτο για έναν συλλογικό τόμο δεκαοκτώ λογοτεχνών που εκδόθηκε τον Ιούλιο του 1970, από τις εκδόσεις Κέδρος, με έντονο αντιδικτατορικό περιεχόμενο. Μάλιστα, το πρώτο κείμενο ανήκει στον Έλληνα νομπελίστα, Γιώργο Σεφέρη, ενώ μεταξύ άλλων συγκαταλέγεται και κείμενο του Μανόλη Αναγνωστάκη, ο οποίος ανέλαβε και την επιμέλεια του βιβλίου.

Παρακάτω ακολοθούν μερικά ποιήματα από γνωστούς Έλληνες ποιητές, τα οποία αναφέρονται στην Εξέγερση του Πολυτεχνείου, ενώ παράλληλα έχουν έντονο αντιδικτατορικό πνεύμα.

1. Φοβάμαι – Μανώλης Αναγνωστάκης
“Φοβάμαι
τους ανθρώπους που εφτά χρόνια
έκαναν πως δεν είχαν πάρει χαμπάρι

και μια ωραία πρωία –μεσούντος κάποιου Ιουλίου–
βγήκαν στις πλατείες με σημαιάκια κραυγάζοντας
«Δώστε τη χούντα στο λαό».

Φοβάμαι τους ανθρώπους
που με καταλερωμένη τη φωλιά
πασχίζουν τώρα να βρουν λεκέδες στη δική σου.

Φοβάμαι τους ανθρώπους
που σου ‘κλειναν την πόρτα
μην τυχόν και τους δώσεις κουπόνια
και τώρα τους βλέπεις στο Πολυτεχνείο
να καταθέτουν γαρίφαλα και να δακρύζουν.

Φοβάμαι τους ανθρώπους
που γέμιζαν τις ταβέρνες
και τα ‘σπαζαν στα μπουζούκια
κάθε βράδυ
και τώρα τα ξανασπάζουν
όταν τους πιάνει το μεράκι της Φαραντούρη
και έχουν και «απόψεις».

Φοβάμαι τους ανθρώπους
που άλλαζαν πεζοδρόμιο όταν σε συναντούσαν
και τώρα σε λοιδορούν
γιατί, λέει, δεν βαδίζεις στον ίσιο δρόμο.

Φοβάμαι, φοβάμαι πολλούς ανθρώπους.

Φέτος φοβήθηκα ακόμα περισσότερο.”

 

2. Το σώμα και το αίμα – Ακόμα μια δοκιμή για ένα ποίημα του Πολυτεχνείου (1977) – Γιάννης Ρίτσος

“Ο ένας γράφει συνθήματα στους τοίχους ο άλλος
φωνάζει συνθήματα πάνω απ’ τους δρόμους ο τρίτος
φοράει το παράθυρο τραγουδάει ανοιχτός Ρωμιοσύνη Ρωμιοσύνη
τους τραυματίες τους κουβάλησαν στη βιβλιοθήκη
η μια παλάμη αμπελόφυλλου στο χτυπημένο γόνατο
αγάλματα λυπημένα μες στους καπνούς -πού τον ξεχάσατε τον
έρωτα

σπουδαστές οικοδόμοι κατάρες πλακάτ ζητωκραυγές σημαίες
έρωτας είναι τ’ όνειρο έρωτας είναι ο κόσμος
χαμηλωμένο κούτελο του ταύρου έρχονται κι άλλοι κι άλλοι
μικρά μεγάλα σκολιαρόπαιδα με μια φούχτα στραγάλια με τσάντες
δυο κόκκινα πουλιά σταυρωτά ζωγραφισμένα στα τετράδιά τους
οι νεόνυμφοι βγήκαν απ’ το φωτογραφείο δένουν τις άσπρες ταινίες
στο κιγκλίδωμα

τυφλοί λαχειοπώλες μια όρθια κιθάρα λαμπιόνια φαρμακείων
νυχτώνει η πολιτεία ηλεκτρικοί αριθμοί κλεισμένα θέατρα
κλεισμένα τα μικρά τεφτέρια τα υπόγεια ποιήματα τα τρύπια λουλούδια
η μυστική γεωγραφία ανεβαίνει βουβή πάνω απ’ τη νύχτα απ’ το
απόρθητο βάθος
απόψε είναι ο καιρός για όλα λέει
απόψε είναι η συνέχεια όλων λέει
αύριο για όλο τον άνθρωπο για όλο το μέλλον
έτσι είπε πάνω στη στέγη
κράταγε ένα μεγάλο αόρατο τιμόνι κι έστριβε την πολιτεία
κάτω απ την άσφαλτο ακουγόταν ο θόρυβος του κόσμου
ένα μαύρο σκυλί ένα καλάθι ένας μικρός καθρέφτης
δυο τεράστια παπούτσια του πικρού γελωτοποιού και το
σπασμένο ποτήρι
κι η μυρωδιά απ’ τη φουφού του καστανά μεγάλη σαν καράβι”

 

3. Εδώ Πολυτεχνείο – Γιώργος Σαραντής

“Τρείς νύχτες καίγανε οι φωτιές
την τελευταία ακούστηκαν καμπάνες
Κάπου αλλού θα παίζεται η ζωή μας σκέφτηκα
και τότε τον είδα
λαμπαδιασμένο απ’ τις ζητωκρυαγές
να τρέχει προς το θάνατο
Αλέξανδρε του φώναξα
Αλέξανδρε
κι ύστερα πιο σπαραχτικά Αλέξανδρεεε,
πάλι και πάλι

Καθώς έσκυψα να τον σηκώσω από την άσφαλτο
δε βρήκα παρά στάχτη

Σ’ όλους τους δρόμους
οι στρατιώτες πυροβολούσαν το φόβο τους.”

4. Αντί στεφάνου – Κοραλία Θεοτοκά

“Ποια απάντηση, ποιος χτύπος στο κοιμισμένο στήθος σου αγόρι
γαζωμένο από τις σύγχρονες μηχανές σε σχήμα χελιδονιού
άγγελε με χλωρή γενειάδα κάτω από τις ερπύστριες
συνείδηση βαμμένη στον τοίχο και στις πέτρες
σώπασες τ’ όνομά σου μες στη βοή της λάσπης
περιστέρι μπροστά στα ηλεκτροφόρα σύρματα
με το σύνθημα της δικαιοσύνης στο χώμα.

Με το τραγούδι χαιρετίζω όσους μοχθούν
για τη ζωή, όχι στο χαμό της
για την τροφή, όχι τη στέρηση της
για τη γνώση, με τη γνώση
ενάντια στις αριθμομηχανές των κρεάτων
ενάντια στον οργασμό της κατανάλωσης
ενάντια στις τρομερές λυχνίες της δισχιλιετηρίδας.

Θα ‘ρθει ένας κόσμος χλόης αγόρι
και θα δουλεύουμε στη μοιρασιά των λουλουδιών.”

 

5. Μικρός τύμβος – Νικηφόρος Βρεττάκος

“Δίχως τουφέκι και σπαθί, με το ήλιο στο μέτωπο,
υπήρξατε ήρωες και ποιητές μαζί. Είστε το Ποίημα.

Απλώνοντας το χέρι μου δεν φτάνει ως εκεί
που ωραία λουλούδια τις μορφές σας

Λιτανεύει ο αέρας της αρετής. Ω παιδιά μου,
Μπροστά σ’ αυτό το ποίημα μετράει μόνο η σιωπή.”

 

6. Προς Αντιγόνην (Αποσπάσματα) – Λεία Χατζοπούλου-Καραβία

“Φέτο δε θά ‘ρθει η άνοιξη, δε θ’ αφήσουμε
τους κούκους να τιτιβίσουν τα τραγούδια
των στασιαστών, τις μυγδαλιές να τους μυρώσουν,
όχι, τον ήλιο δε θα τον αφήσουμε
να ξεκαλοκαιριάσει, και τα τζιτζίκια
να τσιρίζουν ζει ζει ζει.

Ετούτος ο Νοέμβρης θα μείνει καρφωμένος
μέσα στο χρόνο, με τις ατέλειωτες του νύχτες,
με το βοριά στα στηλωμένα μάτια μας,
με τους τριγμούς κλαριών ή πατημάτων,
κρωγμούς ή συνθηματικές κραυγές συνωμοτών.

Δεν ξεγελιόμαστε απ’ τα τεχνάσματα σας.
Κάποιος ρίχνει κόκκινο χρώμα στα ποτάμια —
δεν έρευσε από φλέβες τόσο κόκκινο.
Κάποιος βάφει πορφυρένια τη θάλασσα
και τα σύννεφα στάζουν αίματα, αίματα,
πλημμυρίζουν οι δρόμοι.”

Τα τραγούδια του Πολυτεχνείου

Τραγούδια διαχρονικά που από τις πρώτες νότες τα αναγνωρίζουμε και έχουν “δεθεί” με την ατμόσφαιρα των αγώνων κατά της Χούντας και με την εξέγερση του Πολυτεχνείου το 1973.

Πολλά είναι τα κομμάτια που ζωντανεύουν τις μνήμες με τον ρυθμό και τους στίχους τους. Στίχους “γροθιά στο στομάχι” που προκαλούν συγκίνηση. “Το Γελαστό Παιδί”, “Το Ακορντεόν”, “Ο Δρόμος”, “Το Προσκύνημα” είναι μερικά μόνο από αυτά που έχουν “βαφτιστεί” ως τραγούδια της εξέγερσης Πολυτεχνείου.

Ας ξαναθυμηθούμε 10+1 τραγούδια μέσα από μια πληθώρα κομματιών που έχουμε χιλιοτραγουδήσει και ακούγονται διαχρονικά κάθε 17 Νοέμβρη.

Όταν Σφίγγουν το Χέρι – Μίκης Θεοδωράκης

Σε στίχους του μεγάλου μας ποιητή Γιάννη Ρίτσου και σύνθεση Μίκη Θεοδωράκη από το άλμπουμ “Ρωμιοσύνη“. Ο Γρηγόρης Μπιθικώτσης είχε πει για τη Ρωμιοσύνη: “Ο Θεοδωράκης στις πρώτες πρόβες μού έλεγε: Λίγο αν προσέξεις στις πρόβες, θα τα καταφέρεις, Γρηγόρη. Το έργο αυτό απευθύνεται σε όλους τους Έλληνες. Μιλάει για το τι έχει τραβήξει η Ελλάδα. Τότε που κόβανε στο γόνατο το κριθαρένιο τους καρβέλι, που μπαίνανε στα σίδερα και στη φωτιά, που γέμιζαν τα κανόνια μόνο με την καρδιά τους“.

Το σφαγείο – Αντώνης Καλογιάννης

“Το σφαγείο” του Μίκη Θεοδωράκη, γνωστό και ως το “μεσημέρι”, είναι μέρος του έργου του “Τα τραγούδια του Ανδρέα“, αφιερωμένα στον αγωνιστή του αντιδικτατορικού αγώνα, Ανδρέα Λεντάκη. Αναφέρεται σε πραγματικά γεγονότα και κυρίως στα βασανιστήρια που υποβάλλονταν τόσο ο μουσικοσυνθέτης, τον είχαν τοποθετήσει σε κελί κοντά σε χώρους βασανισμού, όσο και τα βασανιστήρια που είχε υποστεί ο ίδιος ο Ανδρέας Λεντάκης, στο κτήριο της Ασφάλειας της Μπουμπουλίνας.

Είναι ένα από τα πιο σημαντικά έργα του αγώνα ενάντια στην Χούντα των Συνταγματαρχών το οποίο συμπεριλαμβάνει με τη σειρά τα τραγούδια: “Αυτό που ήσουν κάποτε θα γίνει ξανά”, “Είμαστε δυο”, “Σου είπαν ψέμματα πολλά”, “Το σφαγείο”. Το τραγούδι παρουσιάζεται και στην ταινία του Νίκου Κούνδουρου “Τα τραγούδια της φωτιάς”.

Είμαστε δυο – Αντώνης Καλογιάννης

Στις 3 Αυγούστου 1935 γεννήθηκε στην Καισαριανή ο Αντώνης Καλογιάννης και έφυγε από τη ζωή στις 11 Φεβρουαρίου 2021. Στις 30 Σεπτεμβρίου 1974 συμμετείχε μαζί με μια μεγάλη ομάδα τραγουδιστών και ηθοποιών, στη συναυλία που πραγματοποιήθηκε στο Καλλιμάρμαρο για συμπαράσταση στον αγώνα των Κυπρίων. Εκεί τραγούδησε και το “Είμαστε δυο” από “Τα τραγούδια του Ανδρέα” του Μίκη Θεοδωράκη. Ηχογραφήθηκαν το 1971 στο Παρίσι.

Το Γελαστό Παιδί – Μίκης Θεοδωράκης

“Το γελαστό παιδί” είναι μελοποιημένο ποίημα του Μπρένταν Μπίαν, τους στίχους του οποίου μετέφρασε ο Βασίλης Ρώτας και τη μουσική έγραψε ο Μίκης Θεοδωράκης. Αφηγείται τον θάνατο του Μάικλ Κόλινς, ενός εκ των ηγετών του ΙΡΑ. Το τραγούδι προοριζόταν να πλαισιώσει το θεατρικό έργο του Μπίαν “Ένας όμηρος” που ανέβηκε στο Κυκλικό Θέατρο του Λεωνίδα Τριβιζά την άνοιξη του 1962.

Το τραγούδι της παράστασης ερμήνευσε η Ντόρα Γιαννακοπούλου, αν και έγινε γνωστότερο με την ερμηνεία της Μαρίας Φαραντούρη. Αρχικά, ο θάνατος του γελαστού παιδιού αποδιδόταν στους “δικούς μας” (αναφερόμενο στη σύγκρουση στο εσωτερικό του IRA), αλλά άλλαξε στο “οι εχθροί μας”. Μετά την πτώση της Χούντας έγινε “σκοτώσαν οι φασίστες το γελαστό παιδί”.

Ο Στρατιώτης – Βασίλης Παπακωνσταντίνου

Από το άλμπουμ “Τα τραγούδια του δρόμου” του σπουδαίου Μάνου Λοΐζου σε στίχους Κωστούλας Μητροπούλου. Στον στίχο “Το εμβατήριο που του ‘μαθαν να λέει, είναι μονότονο και του ‘ρχεται να κλαίει” το σωστό είναι “φασιστικό“, αλλά επειδή το τραγούδι γράφτηκε επί δικτατορίας και φυσικά υπήρχε λογοκρισία η στιχουργός αναγκάστηκε να το διορθώσει και να το κάνει “μονότονο”. Είναι ένα αναπάντεχο “κατηγορώ” για τη “ζωή” στο στρατό. Το τραγούδι δεν πήρε άδεια από τη λογοκρισία και δεν βγήκε σε δίσκο μαζί με το “Δρόμο”, τις χρονιές ’64 – ’65.

Το Ακορντεόν – Μάνος Λοΐζος

Τραγούδι του Μάνου Λοΐζου από το άλμπουμ “Τα τραγούδια του δρόμου” σε στίχους Γιάννη Νεγρεπόντη (1974). Γράφτηκε για τη γερμανική κατοχή. Ο αρχικός στίχος μιλούσε για “γερμανικά καμιόνια” που έγιναν “φασιστικά” σε μια εποχή ευαισθητοποίησης κατά της χούντας. Το παρουσίαζε και ο ίδιος ο Λοΐζος στις συναυλίες του Μίκη, στις οποίες συμμετείχε μαζί με τον Λεοντή. Το τραγούδι αυτό γράφτηκε γύρω στο 1965, αλλά η λογοκρισία δεν επέτρεψε να ηχογραφηθεί παρά μόνο μετά τη μεταπολίτευση.

Πότε θα Κάνει Ξαστεριά – Νίκος Ξυλούρης

Κρητικό ριζίτικο τραγούδι που έχει σημαδέψει με την ερμηνεία του ο Νίκος Ξυλούρης. Αν και στην αρχή το τραγούδι ήταν γνωστό μόνο στις επαναστάσεις της Κρήτης, όπως του Αρκαδίου και της Θέρισου, μετά την ένωση της Κρήτης με την Ελλάδα το 1913 άρχισε να χρησιμοποιείται πανελλαδικά, σε διάφορα γεγονότα, από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, μέχρι και την Εξέγερση του Πολυτεχνείου.

“Ο Δρόμος” – Μάνος Λοΐζος

Σε στίχους Κωστούλας Μητροπούλου, μουσική Μάνου Λοΐζου και πρώτη εκτέλεση με τη Σούλα Μπιρμπίλη. Το κομμάτι γράφτηκε με μια κιθάρα σ’ ένα στέκι που μαζεύονταν καλλιτέχνες στο Κολωνάκι, και σύμφωνα με την στιχουργό: “Ξέραμε και δεν ξέραμε τι ακριβώς είχαμε φτιάξει. Μπορεί και να πιστεύαμε πως ήταν ένα τραγούδι δικό μας μόνο, ένα τραγούδι για την αδικημένη, σαστισμένη γενιά μας, που δεν ήξερε τι ήταν ο πόλεμος και που την περίμενε στο δρόμο μια δικτατορία.”

Οι πρώτοι νεκροί (Πάλης ξεκίνημα) – Μίκης Θεοδωράκης

Οι Πρώτοι Νεκροί (Πάλης Ξεκίνημα) είναι ένα χαρακτηριστικό κομμάτι σε μουσική, αλλά και ερμηνεία του Μίκη Θεοδωράκη (με τη συνοδεία της Μαρίας Φαραντούρη), και στίχους Αλέκου Παναγούλη. Λέγεται ότι γράφτηκε από τον Παναγούλη στις φυλακές του Μπογιατίου, όπου βρισκόταν και βασανιζόταν καθημερινά για την απόπειρα δολοφονίας του δικτάτορα Παπαδόπουλου το 1968. Συμπεριλαμβάνεται στον δίσκο ”Τραγούδια του Αγώνα”.

Θα σημάνουν οι καμπάνες – Γρηγόρης Μπιθικώτσης

Το “Θα σημάνουν οι καμπάνες” είναι τραγούδι σε ποίηση Γιάννη Ρίτσου (από τη συλλογή Αγρύπνια, 1954) και συμπεριλαμβάνεται στο άλμπουμ “Ρωμιοσύνη” του Μίκη Θεοδωράκη. Η αρχική ερμηνεία του έγινε από τον Γρηγόρη Μπιθικώτση και μελοποιήθηκε το 1966.

“… Από τα έργα του Μίκη Θεοδωράκη, εκείνο που με δυσκόλεψε πάρα πολύ και το θεωρώ από τα μεγαλύτερα είναι η Ρωμιοσύνη του Γιάννη Ρίτσου. Σ’ αυτό το έργο χάθηκα. Έκανα πρόβα δυόμισι μήνες για να μπω στο νόημα της μελωδίας και του στίχου. Τότε βρήκα τον αληθινό μου εαυτό. Ήταν αυτό που με γέμισε. Ήταν η πιο μεγάλη στιγμή της καριέρας μου και της ζωής μου” είχε πει ο Γρηγόρης Μπιθικώτσης σε μια ραδιοφωνική συνέντευξη τον Ιανουάριο του 1990.

Το μεγάλο μας τσίρκο – Το προσκύνημα
Σε μουσική Σταύρου Ξαρχάκου, στίχους Ιάκωβου Καμπανέλλη (Ερμηνεία: Νίκος Δημητράτος, Τζένη Καρέζη) από το θεατρικό έργο “Το Μεγάλο μας τσίρκο”.

“Το Μεγάλο μας τσίρκο” ανέβηκε για πρώτη φορά τον Ιούνιο του 1973 στο θέατρο Αθήναιον. Ο Σταύρος Ξαρχάκος έγραψε τη μουσική και ο Ευγένιος Σπαθάρης επιμελήθηκε τα σκηνικά. Πρωταγωνιστές ήταν τότε η Τζένη Καρέζη, ο Κώστας Καζάκος, ο Διονύσης Παπαγιαννόπουλος, ο Χρήστος Καλαβρούζος και ο Τίμος Περλέγκας. Ερμηνευτής των τραγουδιών ο Νίκος Ξυλούρης. Στην πρώτη παρουσίασή του, οι παραστάσεις διακόπηκαν βίαια από τη Χούντα τον Οκτώβριο του ’73, λίγο πριν τα γεγονότα του Πολυτεχνείου.

Ανέβηκε και πάλι το καλοκαίρι του 1974, με την προσθήκη του τραγουδιού “Το προσκύνημα” στο φινάλε, που αφιερώθηκε στους νεκρούς της νύχτας του Πολυτεχνείου.

πηγές: wikipedia, ΕΡΤ, news247.gr

 

Ακολουθήστε μας για όλες τις ειδήσεις στο Bing News και το Google News