Εξαφανίζονται κυριολεκτικά, εμφανίζονται μεταφορικά

Ντίνος Λασκαράτος

«Ο γάδαρος ο ταπεινός και περιφρονημένος
και πάντα κακορίζικος, έτυχεν εις αυθέντη
πτωχόν και κακομάζαλον [γρουσούζη],
κακά δυστυχισμένον,
ποτέ του δεν εχόρτασεν, ποτέ του ουκ
αναπαύτη».
(Ανωνύμου [14ος-15ος αιώνας] αρχικοί
στίχοι από το «Συναξάριον του τιμημένου
Γαδάρου»).

Στο αλληγορικό μεσαιωνικό στιχούργημα του υποτίτλου μας, ο γάιδαρος κυρ-Μέντιος αποδεικνύεται εξυπνότερος από τη συνδυασμένη πανουργία της αλεπούς και την ορμή του λύκου, εξουδετερώνοντας και τους δύο επίδοξους θηρευτές του. Ο αραβικής ετυμολογίας (γκαντχάαρ) γάιδαρος, αφού εκτόπισε γλωσσικά τον αρχαιοελληνικό όνο, έφθασε να ακουστεί και στη Βουλή των Ελλήνων ως… μονολεκτική αγόρευση «Γκαϊντούρια!» και μάλιστα με εγγλέζικο «αξάν» στην προφορά.

Βρισκόμαστε στις αρχές του 1844. Στη Βουλή επικρατεί ένταση. Ο βασιλιάς Οθων έχει φιλοτιμηθεί (ας το πούμε έτσι) να παραχωρήσει τέλη του 1883 Σύνταγμα στον Λαό και στη Βουλή γίνονται σχετικές εργασίες. Μαζί με το Σύνταγμα έρχεται προς ψήφιση και το Β’ Ψήφισμα, πού θεωρεί την… καταγωγή και όχι τα προσόντα ως το βασικό κριτήριο πρόσβασης στα κρατικά αξιώματα! Μια τόσο… αριστοκρατική διάταξη που θα τη ζήλευαν και οι σπεσιαλίστες του είδους Εγγλέζοι (!). Υπήρχε βέβαια και κάποιο δίκιο στη διάταξη αυτή που χώριζε τους Ελληνες σε «αυτόχθονες» και «ετερόχθονες». Οι αυτόχθονες, δηλαδή γέννημα θρέμμα ντόπιοι, όχι και τόσο γραμματιζούμενοι, είχαν χύσει το αίμα τους για την πατρίδα το ’21, για να έρθουν οι ετερόχθονες γραμματιζούμενοι από το εξωτερικό και να πιάσουν όλα τα πόστα. Εκεί επάνω στην άψη της συζήτησης (12/1/1844) φέρεται να ξεστόμισε και την παρεξηγημένη του φράση ο στρατηγός Μακρυγιάννης («Αν είναι να μείνωμεν ημείς νηστικοί, ας πάγη στον διάβολον η ελευθερία. Εφαγαν αυτοί, ας φάμεν και ημείς τώρα»). Μέσα στη φασαρία, ζητά να μιλήσει ένας ηλικιωμένος κύριος με καλοσυνάτο παρουσιαστικό, άσπρα μαλλιά και γαλανά μάτια. Είναι ο Ιρλανδός στρατηγός Ρίτσαρντ Τσωρτς που προσέφερε με το σπαθί του μεγάλες στρατιωτικές υπηρεσίες στην Ελλάδα. Ανεβαίνει στο βήμα κατακόκκινος και ξεκινά τον λόγο του, φωνάζοντας «Γκαϊντούρια!» προς την πλευρά των αυτοχθόνων. Δεύτερη λέξη δεν προλαβαίνει να πει και σωριάζεται λιπόθυμος. Το επεισόδιο έμεινε εκεί.

Τελικά ο Τσωρτς έβρισε τους αυτόχθονες; Ο Ουίνστον Τσώρτσιλ κάποτε βρέθηκε (νεότατος υφυπουργός το 1906) στη Βουλή σε σχετικά ανάλογη θέση. Προκλήθηκε να απαντήσει στο αν μια λέξη συνιστούσε ύβρη η όχι. Ο Τσώρτσιλ, (αλλάζοντας εδώ την επίμαχη λέξη του Τσώρτσιλ με τα γαϊδούρια του Τσώρτς) απάντησε: «Η χρήσις της λέξεως “γαϊδούρια” δεν δύναται να θεωρηθεί ως ύβρις άνευ του κινδύνου ορολογικής ανακριβείας (terminological inexactitude)». Καταπληκτικός ο Τσώρτσιλ! Πάντως αν, ο μοι γένητο, σας κατηγορήσουν ποτέ για εξύβριση, δεν σας συνιστώ ως υπερασπιστική γραμμή το ευφυολόγημα του Τσώρτσιλ, παρόλο που είναι ένα μικρό αριστούργημα χειρισμού της γλώσσας.

Ας αφήσουμε όμως τον Τσωρτς και τα γκαϊντούρια του, που ενώ στις μέρες μας πάνε για εξαφάνιση κυριολεκτικά ως είδος, μας έχουν κατακλύσει μεταφορικά, και ας τα δούμε από… αστρονομικής πλευράς (!). Ως γνωστόν οι αστρονόμοι είναι ρομαντικοί και ευαίσθητοι χαρακτήρες. Ενα είδος ποιητών. Γι’ αυτό, επειδή στενοχωρήθηκαν με την αχάριστη και άδικη συμπεριφορά των ανθρώπων στα καψερά τα γαϊδουράκια, αποφάσισαν να τα εξασφαλίσουν στο… διάστημα. Ετσι στον αστερισμό του Καρκίνου, δύο άστρα φέρουν στα Λατινικά το ένα την ονομασία asellus borealis (βόρειος γαϊδαράκος) και το άλλο asellus australis (νότιος γαϊδαράκος). Το «australis» δεν έχει σχέση με την Αυστραλία. Απλώς σημαίνει «νότιος» στα Λατινικά.

Ο Αλέκος Σακελλάριος στην ταινία «Αλίκη στο Ναυτικό» το 1961, συνιστά, με μουσική του Μάνου Χατζηδάκι, στα γαϊδουράκια: «τη ζωή σου αν θες ωραία να περνάς, να μη σκέπτεσαι ποτέ ανθρωπινά».

Και ένα για το τέλος. Γιατί στη λαογραφία μας το πιο συνηθισμένο γαϊδουρινό όνομα είναι «Μέντιος»; Γιατί στην αρχαία Ελλάδα στην Κασσάνδρα της Χαλκιδικής υπήρχε η πόλη Μένδη, ονομαστή για το κρασί της (μένδιος οίνος) και τα καλής ράτσας γαϊδούρια που εξέτρεφε (μένδιος όνος). Η Μένδη είχε κόψει και ασημένια νομίσματα με γαϊδούρια, μόνα τους η με τον θεό Διόνυσο στη ράχη τους να κρατάει, τι άλλο, ένα κρασοπότηρο.
Ελπίζω να μη σας κούρασα. Εμένα πάντως, πιάστηκε κάπως η μέση μου πάνω στο ξύλινο σαμάρι.

*Ο Ντίνος Λασκαράτος είναι επίτιμος δικηγόρος.

Όλες οι ειδήσεις άμεσα μέσα από το Google News. Κάντε κλικ εδώ και κάντε εγγραφή

Άμεση ενημέρωση με όλες τις ειδήσεις τώρα και μέσω WhatsApp - Δες εδω