Η Λίνα Μενδώνη συζητώντας με την «Π»: «Ο πολιτισμός πρέπει να λειτουργεί υπέρ του κοινωνικού συνόλου»
Η Υπουργός Πολιτισμού μιλάει στην «Π» για όλα. Ο Πολιτισμός, η κληρονομιά μας, το Θέατρο «Απόλλων», η ενοποίηση των αρχαιολογικών χώρων και το αποτύπωμα που θέλει να αφήσει
Σε μία εποχή που οι κοινωνίες αλλάζουν με ταχύτατους ρυθμούς και οι προκλήσεις για τη διατήρηση και προβολή της πολιτιστικής κληρονομιάς γίνονται ολοένα και πιο σύνθετες, η υπουργός Πολιτισμού Λίνα Μενδώνη μάς παραθέτει τη δική της οπτική για τον ρόλο του πολιτισμού στη σύγχρονη Ελλάδα. Από την προστασία των αρχαιολογικών μνημείων μέχρι την ανάδειξη σύγχρονων καλλιτεχνικών δημιουργιών, από τις μεγάλες διεθνείς συνεργασίες μέχρι την τοπική ανάπτυξη μέσω της πολιτιστικής υποδομής, η συνέντευξη αυτή φωτίζει πώς ο πολιτισμός μπορεί να λειτουργεί ταυτόχρονα ως εργαλείο κοινωνικής συνοχής και ως μοχλός οικονομικής και αναπτυξιακής δυναμικής. Μέσα από πρακτικά παραδείγματα -από το Θέατρο Απόλλων και το Ρωμαϊκό Στάδιο της Πάτρας, μέχρι την ενοποίηση αρχαιολογικών χώρων και την ενίσχυση της διεθνούς παρουσίας της χώρας- αναδεικνύεται η στρατηγική σημασία του πολιτισμού για την Ελλάδα του 21ου αιώνα.
ΘΕΟΔΩΡΟΣ ΛΟΥΛΟΥΔΗΣ: Κυρία υπουργέ, τι σημαίνει για εσάς πολιτισμός σε μία εποχή που όλα αλλάζουν με τόσο γρήγορους ρυθμούς;
Ο πολιτισμός είναι τα πάντα. Ο πολιτισμός δεν περιορίζεται στις τέχνες ή στα μνημεία· είναι παρών σε κάθε πτυχή της καθημερινής μας ζωής. Αποτυπώνεται στον τρόπο με τον οποίο συμπεριφερόμαστε ο ένας στον άλλον, στις συναλλαγές μας με τη διοίκηση, στη στάση μας απέναντι στον συνάνθρωπο, στα ζώα και στην πολιτιστική μας κληρονομιά. Εκφράζεται μέσα από το πώς συνεχίζουμε να υπηρετούμε αξίες και ιδανικά, όχι μόνο με λόγια, αλλά και με πράξεις.
Με αυτή την έννοια, ο πολιτισμός είναι πράγματι τα πάντα. Το ίδιο υποδηλώνει και η ίδια η λέξη. Στην αρχαία ελληνική γλώσσα, ο όρος «πολιτισμός» συνδέεται άμεσα με τον πολίτη, την πόλη και την Πολιτεία. Δεν αφορά λοιπόν ένα επιμέρους πεδίο, αλλά το σύνολο της συλλογικής μας ύπαρξης και της σχέσης μας με την κοινωνία.
ΣΩΤΗΡΗΣ ΠΑΠΑΝΔΡΕΟΥ: Πολιτιστική Κληρονομιά. Τα ελληνικά μνημεία είναι πηγή υπερηφάνειας, αλλά και μεγάλης ευθύνης. Ποια είναι η επισκεψιμότητά τους από τους Ελληνες, σας ικανοποιεί και ποια θεωρείτε τη μεγαλύτερη πρόκληση στη διατήρηση και την αξιοποίησή τους;
Τα ζητήματα που θέσατε αφορούν το σύνολο της πολιτιστικής μας κληρονομιάς, υλικής και άυλης. Εστιάζοντας στην υλική κληρονομιά, είναι σαφές ότι η αναδεδειγμένη πολιτιστική μας παρακαταθήκη αποτελεί πηγή εθνικής υπερηφάνειας. Eνας λαός που γνωρίζει και σέβεται την ιστορία και την αρχαιολογία του είναι συνειδητοποιημένος και ικανός να υπερασπιστεί την πατρίδα του. Η πολιτιστική κληρονομιά είναι συνεπώς βασικό στοιχείο τόσο της συλλογικής όσο και της ατομικής μας ταυτότητας.
Η Ελλάδα αποτελεί έναν εκτεταμένο αρχαιολογικό χώρο, ένα διαρκές αρχαιολογικό παλίμψηστο, με περισσότερα από 23.000 καταγεγραμμένα μνημεία και νέες ανακαλύψεις που προκύπτουν συνεχώς μέσα από δημόσια και ιδιωτικά έργα. Η ευθύνη προστασίας, συντήρησης και ανάδειξής τους ανήκει στο υπουργείο Πολιτισμού, στο πλαίσιο της βιώσιμης ανάπτυξης και της διαγενεακής ευθύνης.
Σήμερα υλοποιείται το μεγαλύτερο πρόγραμμα πολιτιστικών υποδομών που έχει υπάρξει ποτέ, με πάνω από 850 ενεργά εργοτάξια και προϋπολογισμό άνω του 1,3 δισ. ευρώ. Παράλληλα, αναπτύσσεται μία σύγχρονη στρατηγική με εργαλεία τεχνητής νοημοσύνης, VR και AR ξεναγήσεις, πολυγλωσσική υποστήριξη και καθολική προσβασιμότητα, ώστε η πολιτιστική μας κληρονομιά να είναι ανοιχτή και ελκυστική για όλους.
ΣΠ: Μεγάλο κεφάλαιο είναι οι υποθέσεις επαναπατρισμού. Τι μπορούμε να περιμένουμε;
Η επιστροφή πολιτιστικών αγαθών στις χώρες προέλευσής τους αποτελεί κεντρικό άξονα της πολιτικής μας. Τα τελευταία έξι χρόνια έχουν επιτευχθεί εκατοντάδες χιλιάδες επαναπατρισμοί σημαντικών αντικειμένων, μέσα από ένα εκτεταμένο διεθνές δίκτυο συνεργασίας με πολλές χώρες. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί το Μνημόνιο Συνεργασίας με τις Ηνωμένες Πολιτείες για την καταπολέμηση της παράνομης διακίνησης πολιτιστικών αγαθών, το οποίο έχει αποδώσει ουσιαστικά αποτελέσματα.
Μόνο μέσα στο 2025 επεστράφησαν 139 ιδιαίτερα σημαντικά πολιτιστικά αντικείμενα από τις ΗΠΑ, είτε μέσω της στενής συνεργασίας με την Εισαγγελία της Νέας Υόρκης και το ειδικό τμήμα δίωξης αρχαιοκαπηλίας, είτε μέσα από την ευαισθητοποίηση ιδιωτών και συλλεκτών. Πλέον, όλο και περισσότεροι αναγνωρίζουν την ηθική υποχρέωση επιστροφής πολιτιστικών αγαθών στις χώρες στις οποίες ανήκουν.
Το φαινόμενο αυτό δεν αφορά μόνο την Ελλάδα, αλλά και άλλες χώρες, όπως η Ιταλία και η Αίγυπτος. Η διεθνής κοινή γνώμη έχει αρχίσει να διαμορφώνει μία νέα αντίληψη για την ηθική των μουσείων και των συλλογών, σύμφωνα με την οποία πολιτιστικά αγαθά που εξήχθησαν παράνομα, ιδίως μετά τη Σύμβαση της UNESCO της δεκαετίας του 1970, οφείλουν να επιστρέφουν στους λαούς και τις χώρες που τα δημιούργησαν.
ΘΛ: Τα τελευταία χρόνια αναπτύσσεται περισσότερο η έννοια της πολιτιστικής διπλωματίας. Πώς προβάλλεται η Ελλάδα μέσω του πολιτισμού της στο εξωτερικό και γενικά πώς αξιοποιεί τον πολιτισμός για την ενίσχυση της ισχύος της χώρας;
Προσωπικά προτιμώ τον όρο «διπλωματία του πολιτισμού», ο οποίος διαφοροποιείται ουσιαστικά από την έννοια της πολιτιστικής διπλωματίας. Πρόκειται για μία στρατηγική που έχει αναπτυχθεί δυναμικά τα τελευταία έξι χρόνια και αποτυπώνεται πλέον ξεκάθαρα στις διμερείς και πολυμερείς συνεργασίες της χώρας μας. Ολο και περισσότερα κράτη επιδιώκουν συνεργασία με την Ελλάδα, όχι μόνο σε επίπεδο συμφωνιών, αλλά κυρίως σε πρακτικό επίπεδο, μέσα από εκθέσεις, εκπαιδευτικά προγράμματα και ανταλλαγή τεχνογνωσίας.
Στα διεθνή φόρα, όπως τα Ηνωμένα Εθνη και η UNESCO, η Ελλάδα αναγνωρίζεται ως ισχυρή πολιτιστική δύναμη. Ενδεικτική είναι η ιδιαίτερα θετική αποδοχή των ελληνικών προτάσεων στη Γενική Συνέλευση της UNESCO στη Σαμαρκάνδη. Παράλληλα, η καθιέρωση της 9ης Φεβρουαρίου ως Παγκόσμιας Ημέρας Ελληνικής Γλώσσας επιβεβαιώνει τον διεθνή σεβασμό προς την πολιτιστική και πνευματική συμβολή της Ελλάδας, γεγονός που αντανακλάται και στις συνεργασίες με μεγάλες χώρες, όπως οι ΗΠΑ και η Κίνα.
ΘΛ: Καταλαβαίνω ότι τα τελευταία χρόνια, το πολύ μεγάλο συγκριτικό πλεονέκτημα που έχουμε, το αξιοποιούμε πια με συστηματικό τρόπο.
Η Ελλάδα είναι διαχρονικά ταυτισμένη με τον πολιτισμό και αυτό πλέον έχει καταστεί ευρύτερα γνωστό σε διεθνές επίπεδο. Ωστόσο, η χώρα δεν περιορίζεται μόνο στην εξαγωγή της πολιτιστικής της κληρονομιάς, η οποία είναι ήδη παγκοσμίως αναγνωρισμένη. Σήμερα, η Ελλάδα έχει τη δυνατότητα να σταθεί ανταγωνιστικά και στον τομέα της σύγχρονης καλλιτεχνικής δημιουργίας.
Η δυναμική που αναπτύσσεται, με χαρακτηριστικό παράδειγμα την Αθήνα, η οποία συχνά συγκρίνεται με το Βερολίνο προηγούμενων ετών ως ανερχόμενο πολιτιστικό κέντρο, επιβεβαιώνει αυτή την εξέλιξη. Παράλληλα, σύγχρονοι Ελληνες καλλιτέχνες και καλλιτεχνικά σχήματα εκπροσωπούν τη χώρα με αξιώσεις στο εξωτερικό και διακρίνονται σε διεθνείς διοργανώσεις, γεγονός που αποδεικνύει ότι ο ελληνικός πολιτισμός δεν αφορά μόνο το παρελθόν, αλλά και ένα ζωντανό, δυναμικό παρόν.
ΣΠ: Ας περάσουμε στα θέματα της Πάτρας, όπως το Θέατρο Απόλλων. Τι να περιμένουμε από εδώ και στο εξής; Ποιος είναι ο προγραμματισμός σας;
Το Θέατρο Απόλλων όπως ξέρετε, με την εξαιρετικά καλή συνεργασία που έχουμε με την Περιφέρεια Δυτικής Ελλάδας και προσωπικά με τον περιφερειάρχη Νεκτάριο Φαρμάκη, έχει ενταχθεί από την προηγούμενη προγραμματική περίοδο στο ΕΣΠΑ της Περιφέρειας Δυτικής Ελλάδας, με έναν προϋπολογισμό 12 εκατομμύρια. Δεν είχαν γίνει μελέτες.
Οπως ξέρετε έγινε μία προγραμματική σύμβαση, της οποίας προέδρευε η κυρία Ευγενία Γατοπούλου, Πατρινή η ίδια και επίτιμη γενική διευθύντρια του υπουργείου Πολιτισμού. Ωρίμασαν οι μελέτες, οι οποίες έβγαλαν έναν προϋπολογισμό 21 εκατομμύρια. Και αυτή η υπέρβαση που ήταν πολύ μεγάλη όπως αντιλαμβάνεστε αντιμετωπίστηκε χάρη στη βούληση και της Περιφέρειας να προχωρεί στο θέατρο.
Σήμερα οι αρμόδιες υπηρεσίες του υπουργείου Πολιτισμού έχουν λάβει τις μελέτες εφαρμογής, τα τεύχη δημοπράτησης και είναι θέμα χρόνου πλέον ο έλεγχος, προκειμένου να ξεκινήσει η διαδικασία της δημοπράτησης. Αυτό περιλαμβάνει και την αίθουσα του κτιρίου Λόγου και Τέχνης του Δήμου και πρέπει να πω ότι λίγο αυτό μας καθυστέρησε, γιατί έπρεπε να βρεθούν πιστώσεις και στον Δήμο, ώστε να γίνουν οι μελέτες. Ξέρετε ότι αυτά είναι εφαπτόμενα τα δύο κτίρια, δεν μπορούσε να απομονωθεί το ένα από το άλλο.
Σε κάποιον θα γινόταν ζημιά και δεν θέλαμε να κάνουμε κάτι που δεν θα ήταν ολοκληρωμένο και σωστό. Αυτά όλα ξεπεράστηκαν και επομένως μέσα στο πρώτο τρίμηνο του 2026 εκτιμώ ότι το έργο θα δημοπρατηθεί και θα πάρει πλέον η αποκατάσταση ενός εξαιρετικού μνημείου, αλλά και ενός πάρα πολύ σημαντικού πολιτιστικού χώρου για την Πάτρα, σάρκα και οστά.
Το Αρχαιολογικό Μουσείο, η πόλη και η «κριτική»
ΣΠ: Μετά την απόδοση του Ρωμαϊκού Ωδείου, έχουμε μπροστά μας και το Ρωμαϊκό Στάδιο σαν ενοποιημένο χώρο. Εκεί τι σχεδιάζετε να κάνετε και πώς πάνε τα πράγματα; Γιατί ξέρουμε ότι υπάρχουν και ζητήματα απαλλοτριώσεων.
Το βασικό πρόβλημα για το Στάδιο των Πατρών είναι οι απαλλοτριώσεις, γεγονός που αποτυπώνει διαχρονικά τον τρόπο με τον οποίο αντιμετωπίζουμε τα μνημεία και την πολιτιστική μας κληρονομιά. Παρότι το Στάδιο υπήρχε πάντα στον συγκεκριμένο χώρο, σε παλαιότερες περιόδους δεν υπήρξε η αναγκαία μέριμνα, με αποτέλεσμα να ανεγερθούν οικοδομήματα που σήμερα πρέπει να απαλλοτριωθούν. Ηδη έχουν ολοκληρωθεί 71 απαλλοτριώσεις.
Ηδη σε πολύ καλή συνεργασία με τον Δήμο διαχρονικά, το υπουργείο Πολιτισμού διαθέτει πόρους, και ο Δήμος, και γίνονται κατεδαφίσεις όταν ολοκληρώνονται οι απαλλοτριώσεις. Ομως μιλάμε για αρκετά χρονοβόρες διαδικασίες, διότι υπάρχει και το δικαστικό σκέλος σε ορισμένες περιπτώσεις. Αυτή τη στιγμή μπορώ να σας πω ότι κάποιες έχουν ολοκληρωθεί, επομένως όπου υπάρχουν υπερκείμενα θα κατεδαφιστούν.
Ωστόσο, τέσσερις υποθέσεις παραμένουν σε μακροχρόνια δικαστική εκκρεμότητα, κάτι που καθυστερεί την πλήρη εξέλιξη του έργου. Παράλληλα, τμήμα του Σταδίου έχει ήδη αποκαλυφθεί και αποδοθεί μέσω ευρωπαϊκού προγράμματος Interreg. Στόχος είναι, με την ολοκλήρωση των απαλλοτριώσεων, να προχωρήσει κανονικά η αποκάλυψη και η ανάδειξη του μνημείου. Η φιλοσοφία μας είναι ότι στα ιστορικά κέντρα των πόλεων πρέπει να επιδιώκουμε το μέγιστο δυνατό επίπεδο αποκατάστασης, ως έμπρακτο αντίδωρο στους πολίτες που ζουν καθημερινά δίπλα στα μνημεία και υφίστανται τους περιορισμούς τους.
ΣΠ: Κι όλα αυτά είναι και στο πλαίσιο της ενοποίησης των αρχαιολογικών χωρών του κέντρου της Πάτρας. Ομως, αυτά τα ζητήματα είναι ευθύνη πολλών φορέων, όχι μόνο δική σας.
Η ενοποίηση των αρχαιολογικών χώρων είναι μία σύνθετη και χρονοβόρα διαδικασία, καθώς απαιτεί τη συνεργασία της Περιφέρειας, των δήμων και ιδιωτών. Ωστόσο, το παράδειγμα της Αθήνας απέδειξε ότι η ενοποίηση προσφέρει σημαντική υπεραξία, τόσο στην πόλη ως τουριστικό και αναπτυξιακό προορισμό, όσο και στις γειτονιές γύρω από τα μνημεία.
Αποτελεί, επομένως, μεγάλο συγκριτικό πλεονέκτημα για πόλεις όπως η Πάτρα να προχωρήσουν σε αυτή την κατεύθυνση, ακόμη και αν το εγχείρημα έχει κόστος και προκαλεί αντιδράσεις. Το τελικό αποτέλεσμα είναι θετικό για την πόλη και τους πολίτες. Το υπουργείο Πολιτισμού δηλώνει έτοιμο να συνεργαστεί με όλους τους εμπλεκόμενους φορείς για την εκπόνηση ενός στρατηγικού σχεδίου ενοποίησης των αρχαιολογικών χώρων και την προώθησή του στην πράξη.
ΘΛ: Το εκλαμβάνω και ως ένα μήνυμα προς όλους τους φορείς. Να κοιτάξουμε τις διαδικασίες και να συμφωνήσουμε πώς προχωράμε.
Η ενοποίηση των αρχαιολογικών χώρων έχει ήδη αποδείξει την αξία της στην Ευρώπη και στην Αθήνα. Σήμερα, το ίδιο εγχείρημα προχωρά και στη Θεσσαλονίκη, με την προκήρυξη σχετικού διαγωνισμού για την ενοποίηση των αρχαιολογικών της χώρων. Τα απαραίτητα εργαλεία και η τεχνογνωσία υπάρχουν, αυτό που απαιτείται είναι η ουσιαστική συνέργεια όλων των εμπλεκόμενων φορέων, ώστε το σχέδιο να προχωρήσει και να αποδώσει τα αναμενόμενα οφέλη.
ΣΠ: Αρχαιολογικό Μουσείο Πάτρας. Ενα τοπόσημο για την πόλη. Πώς θα μπορούσαμε να αναδείξουμε τη λειτουργία του ευρύτερα και να αποτελέσει, να διαδραματίσει, έναν πιο σημαίνοντα ρόλο στην πόλη;
Πρόσφατα παρουσιάσαμε τον αρχαιολογικό οδηγό για το Μουσείο της Πάτρας, με χορηγία της Lamda Development. Πρόκειται για μία προσπάθεια που υπερβαίνει τον απλό οδηγό, στοχεύοντας στην προβολή και ανάδειξη του Μουσείου, το οποίο αποτελεί ένα από τα λίγα σύγχρονα κτίρια με ιδιαίτερη ταυτότητα στην Ελλάδα. Η επιτυχία του εξαρτάται από τη συμμετοχή της πόλης: σχολεία, δάσκαλοι, οικογένειες και πολίτες πρέπει να αφιερώσουν λίγο χρόνο για να γνωρίσουν τον πλούτο του τόπου τους.
Η δουλειά του υπουργείου Πολιτισμού είναι να δημιουργεί τις υποδομές και να διασφαλίζει τη λειτουργία του Μουσείου, με διευρυμένο ωράριο το καλοκαίρι και ειδικές εκδηλώσεις. Ωστόσο, για να αυξηθεί η επισκεψιμότητα και η αναγνωρισιμότητα, απαιτείται η ενεργή συμμετοχή της τοπικής κοινωνίας και των φορέων, εντάσσοντας το Μουσείο στις τουριστικές διαδρομές. Το έργο της Πολιτείας ολοκληρώνεται όταν το Μουσείο αγκαλιαστεί και προωθηθεί από όλους, καθιστώντας το ζωντανό κομμάτι της πόλης και της πολιτιστικής της ταυτότητας.
ΘΛ: Είστε πολλά χρόνια στο υπουργείο. Αν με έναν τρόπο σταματούσε εδώ η θητεία σας ή όποτε σταματήσει, ποιο είναι το αποτύπωμα που θέλετε να αφήσετε πίσω σας ή για ποιο πράγμα θέλετε να σας θυμούνται, να σας καταγράψουν, να σας ταυτίσουν οι πολίτες;
Κοιτάξτε, αυτό το οποίο έχω προσπαθήσει αυτά τα χρόνια και τα προηγούμενα ως γενική γραμματέας, είναι να εμπεδώσουμε ότι ο πολιτισμός είναι ένα ισχυρότατο εργαλείο κοινωνικής συνοχής, αλλά συγχρόνως, όμως, είναι και ένας τεράστιος αναπτυξιακός πόρος.
Αυτό λοιπόν προσπαθούμε να κάνουμε. Αυτό είναι, αν θέλετε, η γραμμή που διατρέχει τις πολιτικές μας. Αυτό θα ήθελα, κάποια στιγμή, να συνειδητοποιήσουμε όλοι. Και το θεωρώ συμβολή, δεν θα μιλήσω ούτε για έργα ούτε για τίποτα.
Εάν έχω καταφέρει να συμβάλω στην εδραίωση αυτής της λογικής. Οτι ο πολιτισμός πρέπει να λειτουργεί υπέρ του κοινωνικού συνόλου, συγχρόνως, όμως, να αποτελεί και ένα ουσιαστικό εργαλείο ανάπτυξης, εκτός από την κοινωνική, και οικονομικής ανάπτυξης, διότι επί της ουσίας έτσι συμβάλλει στην ενίσχυση της τοπικής οικονομίας, της περιφερειακής και εν τέλει της εθνικής οικονομίας, αλλά με τον τρόπο αυτό συμβάλλει στην ποιότητα ζωής, στην άνοδο της ποιότητας ζωής των πολιτών μας.
Η «Πελοπόννησος» και το pelop.gr σε ανοιχτή γραμμή με τον Πολίτη
Η φωνή σου έχει δύναμη – στείλε παράπονα, καταγγελίες ή ιδέες για τη γειτονιά σου.
Ακολουθήστε μας για όλες τις ειδήσεις στο Bing News και το Google News
