Ο συγγραφέας Γιάννης Ατζακάς στην «Π»: Μνήμες από τις παιδοπόλεις

Κατέγραψε τα βιώματά του από τα έξι χρόνια που έζησε σε εμφυλιακές παιδοπόλεις στο βιβλίο «Θολός Βυθός», που έγινε ταινία και προβλήθηκε φέτος στους κινηματογράφους. Ο Γιάννης Ατζακάς μιλάει στην «Π», με αφορμή τη συμμετοχή του στην κεντρική εκδήλωση της 1ης Συνάντησης Λογοτεχνών Πάτρας, που διοργανώνουν το ηλεκτρονικό λογοτεχνικό περιοδικό «Διαπολιτισμός» και οι Εκδόσεις «Διαπολιτισμός Πάτρας», και θα πραγματοποιηθεί την Παρασκευή 19 Δεκεμβρίου (20:00-21:00) στο «Μηχανουργείο».

Ο «Θολός Βυθός» κατάγεται από το κεφάλαιο των «Διπλωμένων Φτερών» με τον ειρωνικό τίτλο «Μία ακόμη μητέρα», που υπονοεί, βέβαια, την τότε βασίλισσα Φρειδερίκη. Η έξωση του παιδιού από τον ταπεινό του παράδεισο, τραυματική από μόνη της, και ο εγκλεισμός του σε εκείνες τις διαβόητες εμφυλιακές παιδοπόλεις ήταν σίγουρα η πρωταρχική αφορμή για τη συγγραφή του μυθιστορήματος. Υπήρξαν όμως, εκτός από τη βαρύτητα του παιδικού βιώματος και την ανάγκη για έκφρασή του, και επίμονες παροτρύνσεις φίλων και πολλών αναγνωστών για μια πιο ολοκληρωμένη εξιστόρηση.

Το Παιδί αναδύεται από τον βυθό της μνήμης του ώριμου Αντρα –λογοτεχνικές οντότητες και οι δύο ήρωες του μυθιστορήματος. Με την αθωότητα και την άγνοια της ηλικίας του, αν και συχνά με απροσδόκητη και εκπληκτική ακρίβεια, αφηγείται τη ζωή του στα περίκλειστα εκείνα βασιλικά ιδρύματα.

Τα έξι χρόνια μου στις παιδοπόλεις υπήρξαν για μένα μια βαριά κληρονομιά που είχε διαμορφώσει καθοριστικά την πρώιμη, την εφηβική μου κυρίως, προσωπικότητα. Από νωρίς όμως, στην πρώτη ακόμη νεότητά μου, υπήρξαν και ισχυρές αντίρροπες επιρροές: η οικογένεια, η φιλία, ο τόπος μου, οι δημοκρατικές ιδέες, οι κοινωνικοί αγώνες, οι σπουδές.

Ετσι, η επιλογή της ασπρόμαυρης φωτογραφίας από τη σκηνοθέτιδα του «Θολού Βυθού» δεν υπήρξε μόνο λειτουργική, αλλά και βαθιά συμβολική: όπου σκοτεινό/μαύρο είναι οι αποχωρισμοί, η απώλεια, η νοσταλγία, η αυστηρή πειθαρχία, ακόμη και η σκληρότητα, και το χειρότερο, η δόλια χειραγώγηση και ο ψυχικός τραυματισμός των παιδιών της ηττημένης μόνο πλευράς· όπου φωτεινό/λευκό είναι η κοινή μοίρα, οι φιλίες, το παιχνίδι, κάποιες αγαπημένες ομαδάρχισσες, μερικοί  φωτισμένοι μας δάσκαλοι.

Οπως «η Ιστορία ένα πράγμα μόνο διδάσκει, πως δεν διδάσκει τίποτε», έτσι και τα τραύματα που αυτή προκάλεσε, σε συλλογικό τουλάχιστον επίπεδο, δεν φαίνεται να διδάσκουν απολύτως τίποτε.

Η συγγραφή για το προσωπικό μου τραύμα, που δεν είναι άλλο από την άκαρδη απάρνηση και μετάθεση του πατέρα στην ορθή πλευρά της Ιστορίας –πάντα εκείνη των νικητών– μπορεί για τον συγγραφέα να είναι μια καθαρτήρια πράξη, για τους άλλους όμως δεν αποτελεί παρά μια συμπτωματική ταύτιση, μια εφήμερη συγκίνηση και, σε πολύ σπάνιες περιπτώσεις, μια αισθητική απόλαυση. Αν όμως, κατά Ντοστογιέφσκι, «η ομορφιά θα σώσει τον κόσμο», είναι κι αυτό μια παρηγοριά και ελπίδα.

Το παράδοξο στη δική μου περίπτωση δεν βρίσκεται στη συχνότητα της συγγραφής (7 βιβλία σε 14 χρόνια), αλλά στην όψιμη αφετηρία της, στα εξήντα έξι σχεδόν χρόνια μου. Η εντυπωσιακή αυτή καθυστέρηση μπορεί να οφείλεται σε ένα πλήθος από λόγους: αναβλητικότητα, ευθύνη, προετοιμασία, άπειροι περισπασμοί· μπορεί ακόμη να είναι και τα τριάντα ευτυχισμένα χρόνια που ακολούθησαν άλλα τόσα χρόνια δοκιμασιών, διώξεων και διαψεύσεων –είναι γνωστό πως οι ευτυχισμένοι άνθρωποι δεν γράφουν. Ακόμη είναι και οι περίπλοκες συγγραφικές διαδρομές και οι μυστικές πηγές της γραφής που, όταν μιλήσεις, ξαφνικά αυτές στερεύουν. Πάντως, αν χαρακτήριζε «βιωματική» και «πολιτική» κάποιος την πεζογραφία μου, θα ήταν, νομίζω, ένας δίκαιος και ακριβής χαρακτηρισμός, χωρίς, βέβαια, αυτό να σημαίνει να σημαίνει πως απουσιάζουν και τα μεγάλα θέματα της λογοτεχνίας, ο έρωτας και ο θάνατος.