Ραντεβού στα Ψηλαλώνια

Η πιο όμορφη πλατεία της Πάτρας είναι τα Ψηλαλώνια, τόπος με ιστορία αιώνων.

Ένα μοναδικό οδοιπορικό στο παρελθόν με νοσταλγικές φωτογραφίες

Στις «Επιλογές» μαζί με την «Π»

 

Εκεί, στα ψηλά αλώνια της Πάτρας

Είναι άγνωστο πότε ακριβώς καθιερώθηκε ο όρος «Ψηλά Αλώνια» για το μικρό αυτό υψωματάκι στα νοτιοανατολικά της Πάτρας, πρώτη φορά πάντως ήταν επί Τουρκοκρατίας.

Ήταν σίγουρα μέρος με εξαιρετική θέα προς την θάλασσα, μόλις λίγο έξω από Κάστρο και την πυκνοκατοικημένη Ανω Πόλη, από την οποία την χώριζε ένας μικρός χείμαρρος, που έρρεε σχεδόν πάνω στη Γούναρη, της οποίας ακόμα και σήμερα, οι δύο «όχθες» είναι υπερυψωμένες, η φυσική κοίτη του χειμάρρου είναι ακόμα πιο χαμηλά από τα πρανή.

Τα Ψηλαλώνια ήταν αγαπημένο μέρος ήδη από τα χρόνια των Ρωμαίων, όλη η γειτονιά είναι γεμάτη από κατάλοιπα εκείνης της περιόδου ακμής της πόλης.

Κάποια στιγμή, όταν πια η Πάτρα οικοδομήθηκε μετά την Επανάσταση του ’21 η περιοχή ορίστηκε από τον Σταμάτη Βούλγαρη να γίνει πλατεία.

Η του Αρεως αρχικά, μετέπειτα Μπενιζέλου Ρούφου και τελικά πλατεία Υψηλών Αλωνίων. ‘Η Ψηλαλώνια. Η πιο γνωστή πλατεία της Πάτρας πανελλαδικά, μα και η πιο όμορφη! Κι ας μην είναι τόσο λουλουδιαστή όπως παλιά, ας της έχουμε στενέψει τον ορίζονται με τις πολυκατοικίες, ας μην έχει μεγάλο σιντριβάνι, ας έχασε τους δώδεκα «αποστόλους» της, τους φοίνικες. Είναι η αγαπημένη πλατεία της Πάτρας!

Μοναδικής αισθητικής η πλατεία

Ανθρώπων έργα που ομόρφυναν τα μέρη μας. Δεν χρειάζονται περισσότερα λόγια για να περιγραφεί αυτή η φωτογραφία.

Είναι το σπίτι που υπήρχε, προπολεμικά ήδη, στην ανατολική πλευρά των Υψηλών Αλωνίων, στη γωνία με τη Χείλωνος Πατρέως. Εδωσε όπως σχεδόν όλα τα κτίρια της πλατείας, τη θέση του σε πολυκατοικία. Ηταν ιδιοκτησίας δικηγόρου Γεωργίου Αργυρόπουλου στο οποίο, γύρω στο 1968-1969 στεγαζόταν το κατάστημα του Μπεκίρη με ξηρούς καρπούς και γλυκά ταψιού, που μεταφέρθηκε λίγα μέτρα μακρύτερα, στην Χαραλάμπη και Ασημάκη Φωτήλα, απέναντι από τα σχολεία, καθώς έπρεπε να ανεγερθεί πολυκατοικία, στο ισόγειο της οποίας λειτουργεί μπυραρία. Πριν το κατάστημα Μπεκίρη, λειτουργούσε εκεί το καφενείο Κουλικούρδη.

Το αρχοντικό υπήρχε τη δεκαετία του ’60. Τα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια ως κατοικία Αργυροπούλου, την οποία ο τελευταίος απόγονος πούλησε -όπως ακούστηκε τότε- για να εξοφλήσει χρέη χαρτοπαιγνίου. Ο πατέρας του, σταφιδέμπορος, είχε αποκτήσει μεγάλη περιουσία όντας παράλληλα και δεινός χαρτοπαίκτης – ακόμη και σε επίπεδο Καζίνου του Μόντε Κάρλο. Είχε κυκλοφορήσει τότε η είδηση ότι ο γιος το είχε πουλήσει με όλα τα υπάρχοντα σε αυτό -βαρύτιμα χαλιά, ασημικά, πίνακε – αντί ευτελούς ποσού μερικών εκατοντάδων χρυσών λιρών. Ιστορίες προ πολλών δεκαετιών, άγνωστο πόση βάση έχουν, σίγουρο είναι δε πως δεν έχουν καμιά σημασία. 

Είναι χειμώνας, το Παναχαϊκό είναι χιονισμένο, ενώ στην πλατεία έχει γίνει η δενδροφύτευση των πεύκων. Δεν υπάρχει το περίπτερο στη γωνία, ενώ διακρίνονται δύο συγκεντρώσεις περαστικών και μία ακόμα στο βάθος της Χείλωνος Πατρέως. Το αρχοντικό είχε αυλή στην πλευρά προς την Χαραλάμπη, ενώ διακρίνεται δεξιά η οικία Μενούνου (στη γωνία της πλατείας με τη Βύρωνος). Στο μπαλκόνι η γαλανόλευκη σημαία και μια κυρία να αγναντεύει το ηλιόλουστο απόγευμα (οι σκιές φανερώνουν πως ο ήλιος έχει αρχίσει να δύει). Πιθανώς να είναι κοντά στην 25η Μαρτίου. Δίπλα από το αρχοντικό της φωτογραφίας, κρυμμένο πίσω από το πεύκο, είναι το οικόπεδο που στέγαζε αρχικώς το γυμναστήριο της Γυμναστικής Εταιρείας Πατρών και πολύ αργότερα το «Ζενίθ». Φυσικά δεν υπάρχει ούτε και το κυπαρίσσι (δεξιά στη φωτογραφία) που κατά προσέγγιση ήταν στο ύψος της Χαραλάμπη με τη Χείλωνος Πατρέως. Οσες φορές κι αν τη δεις, η κατάληξη είναι μία. Απίστευτη φωτογραφία!

 

Μικρό χρονικό της πλατείας

Στο «Ιστορικό λεξικό της πόλεων των Πατρών», του Κώστα Ν. Τριανταφύλλου, και στο σχετικό λήμμα, έχουμε μια αναλυτική καταγραφή του ιστορικού της πλατείας.

Επίπονη η έρευνα του διακεκριμένου ιστορικού, που παρουσιάζεται ως ακολούθως, για την περίοδο μέχρι και το τέλος του 19ου αιώνα:

«’Υψηλά Αλώνια. Αλλοτε γήλοφος και πλάτωμα, ήδη πλατ. η άξιολογωτέρα της πόλεως.

* Το τοπωνύμιον απαντά κατά την Β’ Τουρκοκρατίαν. Ούτως εις τον Pouqueville, τον Leake II, ο οποίος μας πληροφορεί περί προχείρου στρατώνος τον Σ/βριον 1801 διά να δεχθή 2.000 Αγγλους.

* Κατεσκευάσθη και κιόσκι από τον Μεχμέτ Αγά πλησίον των τειχών, όπου κατά την εκσκαφήν ευρέθησαν αρχ. φρέατα. Το κιόσκι διετηρείτο μέχρι του 1819, αφού ο απολογισμός δημογεροντίας Πατρών προνοεί διά μισθοτροφοδοσίαν «του ανθρώπου όπου φυλάττει το κιόσκι εις Ψηλαλώνια».

* Ψηλαλώνια αναφέρουν και τρία έγγραφα του αρχ. Ιω. Παπαδιαμαντοπούλου, όπου ούτος αγοράζει ιδιοκτησίας, την 8.12.1795 περιβόλι ενός στρεμ., την 25.3.1814 σταφιδάμπελον και 17.3.18171 οικόπεδον (σπιτότοπον) «κείμενον εις Ψηλά Αλώνια» παρά οδόν.

* Ο μνημονευθείς απολογισμός του 1819 έχει και άλλο κονδύλιον «των παληκαρίων όπου εφύλαξαν έξω εις τα Αλώνια σταφίδων να μη γίνωνται κλεψιαίς και να μη ρίχνουν τουφέκια», ήτο δε Αύγουστος μην, επρόκειτο λοιπόν περί σταφιδαλωνίων, υψηλών εν σχέσει προς την γύρω εκτεταμένην τότε σταφιδοφυτείαν. 

* Υψηλά Αλώνια και εις Αίγιον, άλλ’ αυτά έλαβον το όνομα εκ των Πατρών (Σταυρόπουλος 551, 561, 655). Παντού, όπως και εις Πάτρας, αι θέσεις αύται διακρίνονται διά την καλήν των θέσιν και κατήντησεν Υψηλά Αλώνια να σημαίνουν Υψωμα με σπουδαίαν θέσιν.

* Επί Ρωμ. και Τούρκων ή συνοικία ήτο εκ των καλλιτέρων της πόλεως. 

* Παλαιότερον απετέλει βραχώδη υυψηλόν τόπον και παραδίδεται ότι εδώ εκρημνίσθη έφιππος ο Αίγεάτης ανερχόμενος εκ του παραλιακού τόπου του μαρτυρίου τού Αποστ. Ανδρέου.

* Αρχαιότητας εξήγε το υνίον του αρότρου αφθόνως τα 1816 κατά την μαρτυρίαν του Pouqueville, αι οποίαι εμαρτύρουν την ύπαρξιν μεγάλων άλλοτε οικοδομημάτων.

* Το 1896 ευρέθη και περίφημον μωσαϊκόν με σκηνικούς αγώνας. Εκείτο εις το μέσον περίπου της πλατ. και περιεβλήθη διά περιπτέρου της Αρχαιολ. Εταιρείας, ήδη όμως μετεφέρθη και εκτίθεται εις το Αρχ. Μουσείον Πατρών.

* Τον Μαρτ. 1911 κατ’ επίστρωσιν της πλατ. ευρέθη επί της επιφανείας σχεδόν του εδάφους μαρμάρινον άγαλμα της Αφροδίτης. Ο αρχαιολόγος Πατρών Ν. Κυπαρίσσης ενήργησεν ανασκαφάς και εύρεν αγαλμάτιον ακέφαλον της Αφροδίτης, ευρισκόμενον εις το Αρχ. Μουσείον Πατρών, ανεύρε μωσαϊκά ασβεστοποιημένα εκ πυρκαϊάς, φρέατα, βαλανεία, νομίσματα, ειδώλιον του Ηρακλέους. Τινές εδώ τάσσουν τον ναόν του Ασκληπιού (Π. Στεργιανόπουλος εις «Νεολόγον» 13.1.1932). 

* Τον Δ/βριον 1931 εις τον χώρον των (διδακτηρίων πλησίον της πλατ) ευρέθησαν δέκα αγάλματα Ηρακλέους, Διονύσου, Ερμού (βλ. Έφ. Άρχ. Έτ. 11.8.1912 την έκθεσιν Ν. Κυπαρίσση)

* Τον Μάρτ. 1896 ευρέθη άνωθι της πλατ. ακέφαλον άγαλμα της Αθηνάς, ανώτερον του Αθηναϊκού κατά τόν Καββαδίαν (Νεολόγος 12.12.96). Το 1939 μέγα τμήμα της ασπίδος του με παράστασιν Αμαζονομαχίας.

* Ολος ο χώρος υπεράνω της πλατ. μέχρι ναού Αγ. Αικατερίνης εκαλείτο περί το 1821 Ελληνικό λόγω των εκεί αρχαιοτήτων. Η ισοπέδωσις της πλατ. έγινε το 1857 μέρους μόνον, το δε 1881 του όλου αυτής υπό Βεν. Ρούφου δημάρχου, του οποίου και έλαβε το όνομα.

* Τον Μάρτ. 1891 ευρέθησαν βαλανεία και πύελος (σκάφη) μαρμάρινη.

* Τον Δεκέμβριον 1855 λείψανα ρωμ. πλατ. νυν ήτο το δενδροπερίβολον του Άναγν. Μαργαρίτου αποκτηθέν το 1831 παρά του Δημοσίου ως έθν. (πριν τουρκ.) γη. Περιήλθεν εις την Εθν.Τράπεζαν, από την όποίαν το ηγόρασεν αντί 50.000 δρχ. ο βασ. Γεώργιος Α’ την 18.3.1899. Ητο έκτ. 28 στρεμμ. και είχε δύο ανώωγειους, τεσσάρας ισόγειους οικίας, τρεις δεξαμενάς και πλείστα οπωροφόρα δένδρα.

* Έλέγετο το 1861 και πλατ. Αρεως (βλ. λ. Ρηγόπουλος Άγγ.).

* Ορκωμοσία εκεί Εθνοφυλακής Πατρών και εις άλλην τελετήν παραδόσεως της σημαίας (Φοίνιξ 9 καί 18.12.1863).

* Φρέαρ κατά την ανάβασιν αποξηρανθέν, επικίνδυνον (Φορολογούμενος 28.2.75).

* Γέφυρα προς Β και χάνδαξ Ν προς τους σταφιδώνας (Πάτραι 19.5.75)

* Τα πεδίον Αρεως σκέπτονται να ισοπεδωθή διά καταδίκων (Φορολογούμενος 10.9.75).

* Κατέπεσεν η κόκκινη γέφυρα ανόδου. Επεσκευάσθη υπό ιδιώτου (Φορολογούμενος 18.11.77)

* Παρακείμενη βρύσις, όπου και χοίρος, εις τον περίπατον των πολιτών (η αυτή 26.1.79).

*  Καταρρέει ή γέφυρα οικτρώς (αύτη 21.9.79). Εξωραΐζονται υπό δημοτών (Εμπορ. Παρατηρητής 16.2.80, Φορολογούμενος 15.2.80).

* Υπήρχον πέντε βρύσεις, εκ των οποίων 4 με διπλούς κρουνούς (Χρ. Κορύλλος είς «Φορολογούμενον» 9.5.80).

* Η περιποίησις του 1859 συνεχίζεται. Κτίζεται τοίχος επί του κρημνού.

* Γίνεται η πλατ. (Φορολογούμενος 21.7.81).

* Εκτίζετο ο τοίχος στηρίξεως (η αυτή εφ. 15.1.82).

* Μετωνομάσθη εις Β. Ρούφου τό 1882, αλλά το δ/γμα εξεδόθη το 1896 (Νεολόγος 1.2.96).

* Προκύπτει το θέμα ΒΔ οικοπέδων Κολλύρου (Ελλ. Επαν. 16.9.82).

* Κατεσκευάσθησαν τέσσαρες πίδακες εις τα άκρα (Επί τα πρόσω 20.10.82).

* Ετοιμάζεται προτομή Μπενιζ. Ρούφου (η αυτή 24.11.82).

* Εξωραΐσθησαν δι’ αεριόφωτος, εκτίσθη εξέδρα διά μουσικήν. 15 κρυστάλλινοι φανοί, επτά δενδροστοιχία και πίδακες ύδατος (Μεταρρύθμισις 13.9.83).

* Εις την B πλευράν βόσκουν πρόβατα (Τάξις 8.7.84). Εις τα κάτωθι οικόπεδα, κρεοπωλεία, όπου σφάζονται σφάγια (Φορολογούμενος 16.9.88).

* Το πώρινον περίφραγμα Δ πλευράς καταρρέει. Καταστρέφονται ακόμη και τα σκαμνάκια (η αυτή 22.2.91).

* Επεσε κεραυνός εις οικίαν παρ’ αυτήν (Πελοπόννησος 14.9.1891).

* Και μπαράκα καραγκιοζοπαίκτου (η αύτη εφ. 16.5.95).

* Ευρέθη άγαλμα Αθηνάς (Νεολόγος 23.3.96). Αρχαιόφιλοι ανασκάπτουν ανενόχλητοι (η αύτη 20.11.96). Εύρέθη μωσαϊκόν και περιεφράχθη (η αυτή 17.9 και 23.11 του 1896).

* Ομιλεί την 3 μ.μ. σήμερον ο κ. Καράκαλος εφέτης: «Λογοδοσία εθνική» (η αυτή 1.1.99)».

 

Tμήμα της πλατείας

Η πόλη της Πάτρας για πολλούς αιώνες βρισκόταν εκεί που σήμερα είναι η Πάνω Πόλη. Γύρω απ’ την αρχαία Ακρόπολη, γύρω απ’ το Κάστρο μετέπειτα. Κι απ’ τον λόφο της καμάρωνε την πεδιάδα που απλωνόταν μέχρι να φτάσει στη θάλασσα. Μάλλον εύφορη πεδιάδα με αμπέλια, ελιές, πορτοκαλεώνες, αλλά και… έλη.

Μετά την απελευθέρωση από τους Tούρκους (1828) στην πεδιάδα των Πατρών άρχισε να χτίζεται η Κάτω Πόλη. Ο Καποδίστριας ανέθεσε στον Σταμάτη Βούλγαρη να φτιάξει το σχέδιο της πόλης και κάπως έτσι, χαράζοντας, σβήνοντας, ξανασβήνοντας και ξαναγράφοντας, η Κάτω Πόλη έγινε το σκηνικό μέσα στο οποίο ζούμε.

Έχουμε λοιπόν Πάνω Πόλη, έχουμε και Κάτω Πόλη.

Δεν έχουμε όμως Παλιά Πόλη και Νέα Πόλη.

Είχαμε όμως τότε Νέα Πάτρα. Και η Νέα Πάτρα ήταν η σημερινή Υπάτη Φθιώτιδας. Λόγω μιας περίεργης ιστορίας που μάλλον ξεκινάει απ’ τα ρωμαϊκά χρόνια η Υπάτη Φθιώτιδας ονομάστηκε Νέα Πάτρα. Και για να μην μπερδεύεται το ποίμνιο ο μητροπολίτης της σημερινής Υπάτης λεγόταν μητροπολίτης Νέων Πατρών.

Έμεινε στη δική μας Πάτρα το επίθετο “Παλαιά” για να ξεχωρίζει τότε, μα πάλιωσε κι αυτό, ξεθώριασε με τα χρόνια, για να μείνει σκέτο το “Πάτρα” κι ένα άγαλμα στην Πλατεία Υψηλών Αλωνίων με την επιγραφή “Παλαιών Πατρών Γερμανός», για τον προ δύο αιώνων επίσκοπό της.

 

*Από τις “Επιλογές” της “Π” το Σάββατο 5 Οκτωβρίου 2019

Ακολουθήστε μας για όλες τις ειδήσεις στο Bing News και το Google News