Σπύρος Βρεττός: «Πλέον, η φαντασία ωχριά μπροστά στην πραγματικότητα»

Κρίστυ Κουνινιώτη

Στη νέα του συλλογή διηγημάτων «Ψίχα -και άλλες ασπρόμαυρες ιστορίες», (εκδ. Μελάνι), με αφετηρία στοιχεία της πραγματικότητας, μπολιασμένη με την απαραίτητη φαντασία και -κάπου- μια αστυνομική χροιά, μας συστήνει ήρωες, οι οποίοι κουβαλούν μια μαύρη σκιά, ταλαντεύονται μεταξύ ενοχής και αθωότητας, συνομιλούν με αγαπημένους νεκρούς, φτάνουν σε καταστάσεις οριακές, σκάβουν βαθιά μέσα τους και ανακαλύπτουν καταχωνιασμένες αλήθειες. Στις 11 ιστορίες του βιβλίου, πέρα, βεβαίως, από την εξαιρετική γραφή,  αναγνωρίζουμε τη διάθεση του δημιουργού τους να ιντριγκάρει τον αναγνώστη. Του βάζει γρίφους που ακονίζουν την κριτική του σκέψη, τον πεισμώνουν να αναζητήσει τη λύση, αφουγκραζόμενος κάθε λέξη, κάθε φράση, κάθε νόημα, αλλά και ψάχνοντας πίσω από αυτά, και να αναδειχτεί -περιχαρής και περήφανος- νικητής όταν τα καταφέρει. Και σαφώς γοητευμένος. Ο συγγραφέας-ποιητής Σπύρος Βρεττός μιλάει στην «Π».

Να ξεκινήσουμε από τον τίτλο της συλλογής. Γιατί «Ψίχα»;

Πρώτον, γιατί αυτό το διήγημα το αγαπάω πολύ. Μετά, το πρόταξα και ίσως έπαιξε ένα ρόλο κι αυτό. Από την άλλη πλευρά, η λέξη ψίχα παραπέμπει και στην ψυχή και στο εσωτερικό των πραγμάτων. Ηταν αποδοτικό, δηλαδή, και λειτουργούσε λίγο συνδετικά για τα διηγήματα. Παραπέμπει στο μέσα των ανθρώπων, στην ψυχή τους. Τόσο που πολλοί αναρωτιούνται αν είναι γραμμένη σωστά με γιώτα(!).

Ποιο το κυρίαρχο στοιχείο που χαρακτηρίζει τα διηγήματά σας;  

Μου αρέσει στα διηγήματά μου να δημιουργώ δυαδικές καταστάσεις. Εννοώ να υπάρχουν δύο ήρωες, οι οποίοι σχεδόν ταυτίζονται. Να συγκλίνουν τόσο πολύ τα πρόσωπα, οι χαρακτήρες, οι πράξεις τους, έτσι ώστε να δημιουργείται η εντύπωση ότι αυτά τα δύο πρόσωπα μπορεί να είναι ένα. Κι αυτό έχει γίνει σε αρκετά διηγήματα.

 Σας αρέσει, επίσης, θεωρώ, να προκαλείτε τον αναγνώστη. Να τον κεντρίζετε να λύσει έναν γρίφο…

Ναι, αυτό μπορεί να ωθήσει τον αναγνώστη να σκεφτεί πιο πολύ, να ψάξει, να λύσει τον γρίφο, να βρει ποιος είναι ποιος, ποιος θα μπορούσε να είχε κάνει αυτή την πράξη για την οποία κατηγορείται, ποιος μπορεί να απαλλαγεί πιο εύκολα, αν τελικά το αδίκημα του ήρωα είναι μεγάλο ή απλώς κάτι ανεπαίσθητο, που ενώ στο διήγημα βαραίνει την ψυχή του, στην ουσία είναι κάτι που τον αθωώνει. Πρόκειται κι εδώ για δυαδικότητα, η οποία έχει να κάνει με το ότι συγκλίνουν ή αποκλίνουν οι έννοιες της αθωότητας και της ενοχής.

Και γιατί «ασπρόμαυρες ιστορίες» όπως διαβάζουμε στον υπότιτλο;  

Πέρα από τα δυαδικά στοιχεία που προανέφερα, υπάρχει ένας κοινός παρονομαστής στα περισσότερα διηγήματα, που είναι η «ασπρόμαυρη» ιστορία. Η ιστορία, δηλαδή, που έχει πίσω της κάποια ασπρόμαυρη ταινία -όπως ο «Δράκος» του Κούνδουρου στο «Ζεϊμπέκικο», οι ταινίες του Χίτσκοκ «Σιωπηλός μάρτυρας» και «Δεσμώτης του ιλίγγου» στο «Μαύρη κωμωδία: Ο λάκκος» ή κάποια ασπρόμαυρη φωτογραφία –όπως στην «Ψίχα» ή τη «Φωτογραφία», που όλα καθορίζουν δραστικά τα διηγήματα. Ή, γενικότερα, ο ασπρόμαυρος κόσμος της τρέχουσας πραγματικότητας, όπως τον βιώνουν οι ήρωες. Οι οποίοι, ακόμα και όταν υπάρχει το έγχρωμο, το βλέπουν ασπρόμαυρο -συμπεριφέρονται σαν ένας σκύλος που έχει αχρωματοψία και τα βλέπει ασπρόμαυρα.

Πραγματικότητα και φαντασία πώς λειτουργούν κατά τη σύνθεση των ιστοριών σας;

Μου αρέσει να αγγίζω όσο πιο πολύ γίνεται την πραγματικότητα. Γιατί όσο πιο πολύ πραγματικότητα αγγίζεις, τόσο πιο πολλή φαντασία βάζεις και τη συμπληρώνεις. Και μου αρέσει να καλύπτω σφαιρικότερα όλο το φάσμα της πραγματικότητας που μας περιβάλλει. Ακόμα και της ψυχικής πραγματικότητας των ηρώων. Και γι’ αυτό τον λόγο όλα εντάσσονται αφενός μεν σε ένα κλίμα πραγματικό, δηλαδή με αναφορές από την τρέχουσα πραγματικότητα, αλλά παράλληλα βαθαίνουν προς το εσωτερικό κομμάτι των ηρώων και προς την ψυχοσύνθεσή τους, όπως αυτή διαμορφώνεται ή από την ίδια την πραγματικότητα ή όπως αυτή είναι ήδη διαμορφωμένη από την πορεία της ζωής τους.

Υπάρχει πάντως και το ποιητικό στοιχείο στα διηγήματά σας. 

Ναι. Από τα 11 διηγήματα τα 10 είναι αμιγώς αφηγηματικά και υπάρχει ένα, το πιο ποιητικό διήγημα «Το μήλο δαγκώθηκε μόνο μία φορά».  Στην «Ψίχα», πάλι, χρησιμοποιώ την ποίηση προωθητικά για την αφήγηση. Η ποίηση είναι  μέρος της πλοκής και, μέσα από τους στίχους του δημοτικού τραγουδιού…., τους οποίους συμπληρώνει με δικούς της η ηρωίδα, φανερώνει ένα τελείως αθώο περιστατικό, που όμως έναν άνθρωπο μπορεί να τον βαραίνει μια ζωή. Χρησιμοποιώ την ποίηση για να υπηρετήσει την αφήγηση όχι για να επιβληθεί ως ποίηση.

Μιας και αναφερθήκατε, προηγουμένως, στην ψυχοσύνθεση των ηρώων. Στη δημιουργία γυναικείων χαρακτήρων τι σας ιντριγκάρει;

Δεν μπορώ να είμαι μονόχνωτος στους ήρωές μου. Για μένα οι ήρωες είναι όλοι άνθρωποι. Το αν είναι άνδρες ή γυναίκες μού βγαίνει χωρίς να το σκεφτώ. Στις «Διαπραγματεύσεις», άλλωστε,  είχα ένα ποίημα με τίτλο «Ο άνθρωπος είναι γυναίκα».

Μιλήσατε προηγουμένως για την ασπρόμαυρη πραγματικότητα που μας περιβάλλει και υπάρχει στα διηγήματά σας. Ως δικηγόρος πώς βλέπετε την κατάσταση που έχει διαμορφωθεί τελευταία, με τα αποτρόπαια συμβάντα να σκάνε σα βόμβες;

Με προβληματίζει αυτή η εγκληματική πραγματικότητα που δεν είναι τωρινή μόνο, απλώς όλες αυτές οι κρίσεις –ενεργειακή, οικονομική υγειονομική- την έχουν βγάλει πιο πολύ στην επιφάνεια. Πολλές φορές βλέπουμε να γίνονται εγκλήματα και δεν ξέρουμε ποια ψυχική άβυσσος κρύβεται από πίσω… Κι αυτό που θεωρώ επίσης προβληματικό είναι το ότι, με την προβολή όλων αυτών από την τηλεόραση και το διαδίκτυο, γινόμαστε όλοι δικηγόροι, δικαστές και κριτές των πάντων, σαν να έχει ο καθένας στα χέρια του τη δικογραφία και την ξέρει καλά, ενώ στην ουσία δεν ξέρει τίποτα. Και, μάλιστα, μέσα από τα κοινωνικά μέσα δικτύωσης γινόμαστε όχλος στην αντιμετώπιση και προσέγγιση αυτών των θεμάτων. Τόσο, που αν κάποιος θέλει να εκφράσει διαφορετική άποψη, δεν τολμάει για να μην έρθει σε σύγκρουση με την επικρατούσα άποψη του όχλου που έχει διαμορφωθεί.

Πάντως, δεν έχετε παράπονο, η πραγματικότητα σας προσφέρει ανελλιπώς υλικό για τη δημιουργία ιστοριών.

Ναι, η αλήθεια είναι ότι συμβαίνουν τόσα πολλά, που η  φαντασία ωχριά μπροστά στην πραγματικότητα. Γι’ αυτό και όταν τη χρησιμοποιείς δεν ξέρεις αν η πραγματικότητα από την οποία  ξεκίνησες το διήγημα είναι ισχυρότερη ή είναι ισχυρότερη η φαντασία. Πλέον είναι δυσδιάκριτα τα όρια μεταξύ τους.

Προ μηνών τιμηθήκατε με το Βραβείο Κριτικής San Domenichino για τις «Διαπραγματεύσεις» σας, που έχουν μεταφραστεί στα Ιταλικά και κυκλοφορούν στη γείτονα χώρα. Τι σημαίνει αυτή η βράβευση για εσάς;

Το ότι δόθηκε το συγκεκριμένο βραβείο Κριτικής, το οποίο συγκαταλέγεται μεταξύ των δύο-τριών σημαντικότερων στην Ιταλία, σε ένα ελληνικό βιβλίο μεταφρασμένο στα Ιταλικά, ήταν μεγάλη έκπληξη για μένα και το δέχτηκα με μεγάλη χαρά. Για να επιλέξει η επιτροπή τις «Διαπραγματεύσεις» μεταξύ περίπου 400-450 υποψηφιοτήτων στον τομέα της ποίησης, σημαίνει ότι ένιωσε την ποίηση όπως ήταν γραμμένη. Κάτι που οφείλεται στην Κιάρα Καταπάνο, η οποία είναι μια πολύ καλή ποιήτρια και όπως αποδεικνύεται πολύ καλή μεταφράστρια της ελληνικής ποίησης στην Ιταλία.

Θα έχουμε κι άλλη μετάφραση;

Θα έχουμε… Η «Ψίχα» ετοιμάζεται.

Όλες οι ειδήσεις άμεσα μέσα από το Google News. Κάντε κλικ εδώ και κάντε εγγραφή

Άμεση ενημέρωση με όλες τις ειδήσεις τώρα και μέσω WhatsApp - Δες εδω