Τάσος Σκλάβος: «Γράφω από ανάγκη να εξωτερικεύσω τη σκέψη μου»

Κρίστυ Κουνινιώτη

Η πρόσφατη μελέτη του «Ο ύστερος Πουλαντζάς και ο δημοκρατικός δρόμος προς τον σοσιαλισμό: Όρια και προβληματισμοί» ήταν η αφορμή για τη συνομιλία μας.

Με σπουδές στις Πολιτικές Επιστήμες και Δημόσια Διοίκηση, μεταπτυχιακά στη Διακυβέρνηση και τις Δημόσιες Πολιτικές, το 2022 αναγορεύτηκε διδάκτωρ Κοινωνιολογίας του Παντείου Πανεπιστημίου. Είναι δημοσιογράφος, μέλος της ΕΣΗΕΑ και έχει εργαστεί σε ενημερωτικούς ιστοτόπους, ενώ έχει γράψει τρία βιβλία. Πρόσφατα κυκλοφόρησε η μελέτη του «Ο ύστερος Πουλαντζάς και ο δημοκρατικός δρόμος προς τον σοσιαλισμό: Όρια και προβληματισμοί» (εκδ. Κουκκίδα), που αποτελεί, όπως λέει ο ίδιος, «τον γλυκό καρπό της μακροχρόνιας και επίπονης ενασχόλησής μου με τη θεωρία του κράτους γενικότερα και το έργο του Νίκου Πουλαντζά ειδικότερα». Ο Τάσος Σκλάβος μάς ξεναγεί στα μονοπάτια του πονήματός του.

-Πώς προέκυψε το βιβλίο σας «Ο ύστερος Πουλαντζάς και ο δημοκρατικός δρόμος προς τον σοσιαλισμό: Όρια και προβληματισμοί»;

Το βιβλίο, το οποίο κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις εκδόσεις Κουκκίδα, αποτελεί επεξεργασμένο τμήμα της διδακτορικής μου διατριβής, η οποία εκπονήθηκε στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, υπό την επίβλεψη του καθηγητή Αλέξανδρου Χρύση και συνιστά τον γλυκό καρπό της μακροχρόνιας και επίπονης ενασχόλησής μου με τη θεωρία του κράτους γενικότερα και το έργο του Νίκου Πουλαντζά ειδικότερα.

-Τι ήταν αυτό που σας κέντρισε ώστε να προχωρήσετε σε μια μελέτη για τον Πουλαντζά και πού έγκειται το ενδιαφέρον για τα πιστεύω του, σήμερα;

Πέραν πάσης αμφιβολίας, ο Νίκος Πουλαντζάς κατατάσσεται μεταξύ των μαρξιστών στοχαστών της μεταπολεμικής περιόδου οι οποίοι, μέχρι και σήμερα, ασκούν μια εξέχουσα επιρροή. Κατά τη διάρκεια της σύντομης ζωής του παρήγαγε πλούσιες θεωρητικές επεξεργασίες, με πυρήνα το καπιταλιστικό κράτος, τις κοινωνικές τάξεις και τη σοσιαλιστική στρατηγική. Το πολυσχιδές έργο του καλύπτει ένα μεγάλο εύρος θεματικών, μεταξύ των οποίων: τη σχέση οικονομίας και πολιτικής στον καπιταλιστικό τρόπο παραγωγής, τον εννοιολογικό προσδιορισμό των κοινωνικών τάξεων στην καπιταλιστική κοινωνία, αλλά και την τυπολογία των μορφών του αστικού κράτους σε συνάρθρωση με την πάλη των τάξεων. Ως εκ τούτου, νομίζω πως μια μελέτη με θέμα το έργο του Νίκου Πουλαντζά, και ειδικότερα τη θεωρία του επιφανούς μαρξιστή διανοητή για τον δημοκρατικό δρόμο προς τον σοσιαλισμό, έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον ιδίως για όσους και όσες –σε κοινωνικά και ιδεολογικά δίσεκτους καιρούς– εξακολουθούν να εμπνέονται πολιτικά από τον στρατηγικό στόχο ενός σύγχρονου σοσιαλισμού/κομμουνισμού.

-Ποιος ο στόχος του βιβλίου σας;

Στόχος της παρούσας συγγραφικής προσπάθειας είναι να μελετήσει διεξοδικά το εγχείρημα του δημοκρατικού δρόμου προς το σοσιαλισμό, όπως αυτό εκφράστηκε μέσα από τις ύστερες θεωρητικές παραδοχές του Νίκου Πουλαντζά. Γιατί, όμως, σήμερα μια μελέτη για τον Πουλαντζά; Διότι ακόμα και εάν οι προσδοκίες του διαψεύστηκαν, ακόμα και εάν οι συγκεκριμένες μορφές πάλης που επεξεργάστηκε δεν προσφέρονται στην τρέχουσα φάση, εντούτοις οι θεωρητικές παραδοχές του Πουλαντζά, παρά τις επιμέρους αντιφάσεις και αμφισημίες τους, παραμένουν πολύτιμη συμβολή, στον επίπονο αγώνα επανασχεδιασμού μιας μακροπρόθεσμης στρατηγικής υπέρβασης της καπιταλιστικής τάξης πραγμάτων.

Ο δημοκρατικός δρόμος προς τον σοσιαλισμό αποτέλεσε απλά ένα κρίσιμο μέρος των σημαντικών αναλύσεων του Πουλαντζά, που δεν θα πρέπει, ωστόσο, να προσεγγίζεται αποκομμένο από όλο το υπόλοιπο έργο του. Ποια ακριβώς μορφή θα λάμβανε το έργο του, εάν δεν είχε τόσο απότομα διακοπεί το νήμα της ζωής του, είναι ένα ερώτημα που δεν θα απαντηθεί ποτέ. Όμως, ο θεωρητικός πλούτος που παρήγαγε θα τον κατατάσσει πάντα μεταξύ των σπουδαιότερων μαρξιστών διανοητών και θα αποτελεί διαχρονικό σημείο αναφοράς για όλους τους νέους μελετητές του κράτους και του μαρξισμού.

-Πείτε μας και πώς το έχετε δομήσει. 

Η δομή του βιβλίου αρθρώνεται γύρω από τρία κύρια μέρη. Στο πρώτο μέρος επιχειρείται μια παρουσίαση της θεωρητικής πορείας που κατέγραψε ο Νίκος Πουλαντζάς, με σημείο καμπής το ζήτημα της τομής στο έργο του σπουδαίου Έλληνα στοχαστή. Σε αυτήν την κατεύθυνση, παρουσιάζεται συνοπτικά το έργο του πρώιμου Πουλαντζά, εστιάζοντας ιδιαιτέρως στην αμφίδρομη σχέση που αυτό έχει με τη σκέψη του Αλτουσέρ, από τη μία πλευρά, και του Γκράμσι από την άλλη. Στη συνέχεια, εξετάζεται το ζήτημα της ύπαρξης ή όχι τομής στο έργο του Πουλαντζά. Έπειτα, αναζητούνται οι θεωρητικές καταβολές του ύστερου Πουλαντζά και προς αυτήν την κατεύθυνση παρουσιάζονται οι θεωρητικές συνάφειες τόσο με το έργο του Κάουτσκι, όσο και με τις θεωρητικές παραδοχές του Αυστρομαρξισμού. Τέλος, παρουσιάζεται η διαμόρφωση του ρεύματος του ευρωκομμουνισμού και αναλύεται η διαφοροποίηση του έργου του Νίκου Πουλαντζά από το κυρίαρχο ευρωκομμουνιστικό θεωρητικό ρεύμα.

Στο δεύτερο μέρος επιχειρείται μια εισχώρηση στο ύστερο θεωρητικό έργο του ίδιου του Πουλαντζά, προκειμένου να αναδειχθούν λεπτομερώς όλες εκείνες οι θεωρητικές συνιστώσες, οι οποίες μορφοποιούν τον πουλαντζιανής εμπνεύσεως δημοκρατικό δρόμο προς το σοσιαλισμό. Έτσι, αρχικά μελετάται εκτενώς η πρόταση δημοκρατικού δρόμου του Νίκου Πουλαντζά ως επιλογή μετάβασης στο σοσιαλισμό, όπως αυτή εκφράστηκε κατεξοχήν στον επίλογο του έργου Το κράτος, η εξουσία, ο σοσιαλισμός. Πιο συγκεκριμένα, παρατίθενται και αξιολογούνται όλες εκείνες οι προϋποθέσεις που έθεσε ο ίδιος ο Πουλαντζάς ως αναγκαία συνθήκη, προκειμένου να μπορέσει να διανοιχθεί ο δημοκρατικός δρόμος προς τον σοσιαλισμό. Συμπληρωματικά, μελετάται η κριτική του Πουλαντζά στο κυρίαρχο μοντέλο μετάβασης, αυτό της δυαδικής εξουσίας, το οποίο ο Πουλαντζάς προσπαθεί να υπερβεί στο πλαίσιο οριοθέτησης του δικού του εναλλακτικού δρόμου μετάβασης.

Στο τρίτο και τελευταίο μέρος αυτής της συγγραφικής προσπάθειας παρατίθενται οι θεωρητικές παραδοχές του Πουλαντζά για τον μαρασμό της δημοκρατίας, στο πλαίσιο της σημαίνουσας ανάλυσής του για τον αυταρχικό κρατισμό, ως κριτικής του σύγχρονου κοινοβουλευτισμού. Παράλληλα, επιχειρείται μια κριτική συμπλήρωση του αυταρχικού κρατισμού διαμέσου της μελέτης των θέσεων άλλων σημαντικών στοχαστών του κράτους.

-Εκτός του νέου σας βιβλίου, έχουν ήδη κυκλοφορήσει δύο μυθιστορήματα και μια ιστορική-λαογραφική μελέτη με την υπογραφή σας, ενώ γράφετε και ποίηση. Τι σημαίνει το γράψιμο για εσάς;

Πράγματι, έχουν κυκλοφορήσει τα μυθιστορήματα «Ένα βιβλίο για τον Οδυσσέα» (Εκδόσεις Ηδυέπεια) και «Όταν γνώρισα τα μάτια σου» (Εκδόσεις 24γράμματα), καθώς και μια ιστορική-λαογραφική μελέτη «Από του Λάπι έρχομαι» (Εκδόσεις Καμπύλη) με επίκεντρο τους αρβανίτικους πληθυσμούς. Βέβαια, παρά τα τέσσερα βιβλία δεν θα χαρακτήριζα τον εαυτό μου επαγγελματία συγγραφέα. Περισσότερο γράφω από ανάγκη να εξωτερικεύσω τη σκέψη μου.

Γράψιμο σημαίνει απελευθερώνομαι. Πρώτα γράφεις για τον εαυτό σου και ύστερα για τους αναγνώστες. Γράφω σημαίνει βρίσκω κομμάτια του εαυτό μου που δεν γνώριζα πως υπάρχουν μέσα μου, σημαίνει ξεγυμνώνομαι και αφήνω τις σκέψεις και τα συναισθήματά μου έρμαια του εκάστοτε αναγνώστη. Το γράψιμο είναι μια μοναχική και επίπονη διαδικασία, μα συνάμα τόσο δημιουργική, η οποία σου ζητά να ξεπερνάς συνεχώς τον εαυτό σου. Κάθε λέξη, κάθε γράμμα έχει το ιδιαίτερο νόημά του στη σκέψη του συγγραφέα. Κάθε αναγνώστης θα ερμηνεύσει, όμως, με τον δικό του τρόπο κάθε λέξη, κάθε γράμμα και θα βγάλει τα δικά του συμπεράσματα. Αυτό αποτελεί και την αδιαμφισβήτητη μαγεία της συγγραφής.

-Έχετε κάτι άλλο στα σκαριά αυτή την εποχή;

Προς το παρόν δεν υπάρχει κάτι στον ορίζοντα. Έχω ρίξει το βάρος της προσοχής μου στην ολοκλήρωση μιας μεταδιδακτορικής έρευνας, την οποία εκπονώ αυτό το διάστημα στο Πάντειο Πανεπιστήμιο αναφορικά με το κράτος και τα κοινωνικά κινήματα. Σε κάθε περίπτωση, όμως, το μέλλον είναι απρόβλεπτο και οι συγγραφικές ανησυχίες πάντα στριφογυρίζουν στο μυαλό μου.

*Ο Τάσος Σκλάβος γεννήθηκε το 1989 στην Αθήνα και μεγάλωσε στην Καλαμάτα. Σπούδασε Πολιτικές Επιστήμες και Δημόσια Διοίκηση, έκανε μεταπτυχιακά στη Διακυβέρνηση και τις Δημόσιες Πολιτικές, ενώ το 2022 αναγορεύτηκε διδάκτωρ Κοινωνιολογίας του Παντείου Πανεπιστημίου. Είναι δημοσιογράφος, μέλος της ΕΣΗΕΑ και έχει εργαστεί σε ενημερωτικούς ιστοτόπους. Μιλάει Αγγλικά και Γερμανικά. Οι συγγραφικές του ανησυχίες εκτείνονται σ’ ένα πολυεπίπεδο πλαίσιο λογοτεχνικών, πολιτικοκοινωνικών και λαογραφικών ζητημάτων.

Όλες οι ειδήσεις άμεσα μέσα από το Google News. Κάντε κλικ εδώ και κάντε εγγραφή

Άμεση ενημέρωση με όλες τις ειδήσεις τώρα και μέσω WhatsApp - Δες εδω