Θέατρο: Στην πυρά μιας αγέρωχης εξουσίας

Χριστίνα Κόκκοτα

Μπορεί ο Ντοστογιέφσκι να μην άφησε κανένα θεατρικό έργο, ωστόσο το υλικό των μυθιστορημάτων του αποτέλεσε ανεξάντλητη κοίτασμα και αστείρευτο πακτωλό έμπνευσης για πάμπολλες θεατρικές διασκευές και δραματουργικές επεξεργασίες. Εισηγητές δραματολογίου, σκηνοθέτες και ηθοποιοί επιστρέφουν με εμμονή στη μυθιστορηματική παραγωγή του, όχι με την πρόθεση μιας στείρας επανάληψης αλλά με το «δέος» της πρόκλησης και τη διάθεση μιας γόνιμης αναδημιουργίας.

Στους «Αδελφούς Καραμάζωφ» (1879-1880), ένα από τα πλέον στοχαστικά έργα της παγκόσμιας λογοτεχνίας, ο Ντοστογιέφσκι στην πλήρη ωριμότητά του ξεδιπλώνει την καταχθόνια ιστορία του Μεγάλου Ιεροεξεταστή, που θεωρήθηκε η κορύφωση και η πεμπτουσία της φιλοσοφικής, ανθρωπολογικής και θεολογικής σκέψης του για τα πράγματα του κόσμου και της ζωής. Η παραβολή του εντεταλμένου της παπικής εκκλησίας παρουσιάζεται από τον μεγάλο μύστη της ρωσικής λογοτεχνίας, με τόλμη και υπερρεαλιστική σύλληψη ως ιστορία, που αφηγείται ο άθεος και αρνητής Ιβάν Καραμάζωφ με αποδέκτη τον θρησκευόμενο αδελφό του Αλιόσα, δόκιμο μοναχό.

Λογοτεχνική αδεία, ο Χριστός ενανθρωπίζεται για δεύτερη φορά στη Σεβίλλη των σκοτεινών χρόνων της Ιεράς Εξέτασης, εκεί όπου οι παραφθορείς της χριστιανικής κληρονομιάς παντού πυρές εκαίαν για τους αιρετικούς, υποκριτικά «προς δόξαν θεού». Η ζεστή υποδοχή του από τους ανθρώπους και η αναθέρμανση της πίστης τους σ’ Αυτόν, η ανάγκη τους για λύτρωση και η θαυματοποιία του εξοργίζουν τον Μεγάλο Ιεροεξεταστή και οδηγούν στη σύλληψή Του. Ο μνημειώδης μονόλογός του αγέρωχου παπικού εκπροσώπου αρχίζει, όταν επισκέπτεται τον κρατούμενο Ιησού στο κελί του, εξαπολύοντας ένα δριμύ «κατηγορώ» για την οχληρή επιστροφή του και επικρίνοντας τη διδασκαλία του ως ανεδαφική και ανεφάρμοστη.

Η κριτική του Ιεροεξεταστή δομείται πάνω στο δίπολο ελευθερία – εξουσία. Οικτίρει την ευθύνη της ελευθερίας, με την οποία ο Χριστός φόρτωσε τους ώμους των ανθρώπων, αποζητώντας την ελεύθερη αγάπη τους και όχι τη δουλική συμπεριφορά του τρομοκρατημένου δούλου. Στον ουράνιο άρτο, που υποσχέθηκε η εν Χριστώ διδασκαλία και την ουράνια βασιλεία αντιτάσσει τον επίγειο άρτο και την επίγεια κυριαρχία επί των ανθρώπων, που την κατέχει εκείνος που ελέγχει το ψωμί τους. Υιοθετώντας τη λογική της υποταγής του κόσμου στο άρμα του ευδαιμονισμού και των υλικών απολαύσεων, υποστηρίζει ότι, στο όνομα της απόκτησής τους, το πνεύμα της Γης θα ξεσηκωθεί εναντίον Του και ένας φοβερός πύργος Βαβέλ θα υψωθεί, με τους ανθρώπους έτοιμους να καταθέσουν την ελευθερία τους στα πόδια μιας παγκόσμιας εξουσίας, λέγοντας «κάντε μας δούλους, αλλά χορτάστε μας».

Η σατανική υποκρισία των λόγων του Ιεροεξεταστή μπορεί παροδικά μόνο και απατηλά να τον δικαιώνει στα μάτια μας, κατά βάθος όμως αποκαλύπτει τον εκφραστή ενός παραμορφωμένου χριστιανισμού, προσαρμοσμένου στους μηχανισμούς μιας εκκλησιαστικής εξουσίας, που θεμελιώνεται στην υλική εξαγορά της ανθρώπινης ελευθερίας. Όσο κι αν γίνεται φανερό ότι ο Ντοστογιέφσκι γράφει το κεφάλαιο του Μεγάλου Ιεροεξεταστή με την οπτική ενός ορθόδοξου, το φιλοσοφικό του πνεύμα – ελεύθερο και αδογμάτιστο – μας επιτρέπει να δούμε πίσω από τα επιχειρήματα του εκπροσώπου της παπικής εκκλησίας να ξεδιπλώνονται οι δομές των παντός είδους απολυταρχικών μορφών εξουσίας – πολιτικών, κοινωνικών και θρησκευτικών – και να υπογραμμίζονται καίρια ερωτήματα και αξεδιάλυτες αντιφάσεις του κόσμου μας μέχρι σήμερα.

Την αγάπη του για τον Ντοστογιέφσκι ο Δημήτρης Βερύκιος έχει αποδείξει περίτρανα κατά το παρελθόν, παρουσιάζοντας ακούραστα επί έξι συναπτά χρόνια σε πολλές σκηνές της χώρας «Το Ονειρο ενός γελοίου» το πιο φωτεινό έργο του κορυφαίου ρώσου συγγραφέα, μια ανατομία της ανθρώπινης ψυχής και της κοινωνίας, σύνοψη της φιλοσοφίας του και παρακαταθήκη προς το ανθρώπινο γένος. Ακολουθώντας ανάλογη πορεία με τον «Μεγάλο Ιεροεξεταστή», μετά από ένα μακρύ ταξίδι σε συμβατικούς και μη θεατρικούς χώρους – ακόμα και σε εκκλησία – επέστρεψε εκεί όπου ξεκίνησε την παράστασή του, στο θέατρο Εκστάν.

Μετακινούμενος από το φως του ονείρου ενός απλού ανθρώπου στο σκοτάδι του αγέρωχου εκφραστή μιας διεφθαρμένης εξουσίας, ο ηθοποιός ανταποκρίθηκε με πληρότητα στις διαφορετικές ερμηνευτικές απαιτήσεις. Με τη συνέργεια των εκφραστικών του μέσων, τις διακυμάνσεις της στιβαρής φωνής του και τις ελεγχόμενες ανάσες του, απέδωσε τις ψυχολογικές μεταπτώσεις του σκληρού ρόλου -από τη θρασύτητα και την παραφορά έως τον τυφλό φανατισμό και το αδυσώπητο μίσος απέναντι στον Χριστό- καταθέτοντας μια ερμηνεία πλήρη δυναμισμού, έντασης και εξαιρετικής ενέργειας.

Δίπλα του, μειλίχιος ο μουσικός Σταύρος Σπαργινός, στον βουβό ρόλο του Χριστού, με τη γλυκύτητα της μορφής του και την απέραντη γαλήνη του βλέμματός του, ομιλητικός μέσα στην απόλυτη σιωπή του, υπομένει τα άγρια κύματα της οργής του Ιεροεξεταστή και χρωματίζοντας τη σκηνή με τις σαγηνευτικές νότες του βιολοντσέλου του λειτουργεί ως ο αντίποδάς του.

Μια ιδιαίτερη παράσταση, τροφή για σκέψη και προβληματισμό.

Όλες οι ειδήσεις άμεσα μέσα από το Google News. Κάντε κλικ εδώ και κάντε εγγραφή

Άμεση ενημέρωση με όλες τις ειδήσεις τώρα και μέσω WhatsApp - Δες εδω