Όταν έκλαψε ο Νίτσε: Φιλοσοφικές εξομολογήσεις επί σκηνής
Ο Γιάλομ τον φαντάζεται στην πιο ευάλωτη φάση του, λίγο πριν την πνευματική του κατάρρευση, να συναντά τον Γιόζεφ Μπρόιερ, τον γιατρό που υπήρξε μέντορας του Φρόιντ και θεμελιωτής της καθαρτικής μεθόδου που οδήγησε στην ψυχανάλυση.
Ο Ίρβιν Γιάλομ, καθηγητής ψυχιατρικής στο Στάνφορντ και θεμελιωτής της υπαρξιακής ψυχοθεραπείας, με το «Όταν έκλαψε ο Νίτσε» και με το υπόλοιπο μυθιστορηματικό του έργο περνά με φυσικότητα από το επιστημονικό στο λογοτεχνικό πεδίο. Δεν γράφει απλώς ένα ιστορικό μυθιστόρημα, δημιουργεί έναν ψυχολογικό στοχασμό για το βάρος της συνείδησης, τη φθορά του έρωτα και την αναζήτηση της ελευθερίας μέσα από τον πόνο. Ο Νίτσε, η φιλοσοφία του οποίου συχνά μοιάζει απρόσιτη και ψυχρή, αποκτά εδώ ανθρώπινη θερμοκρασία. Ο Γιάλομ τον φαντάζεται στην πιο ευάλωτη φάση του, λίγο πριν την πνευματική του κατάρρευση, να συναντά τον Γιόζεφ Μπρόιερ, τον γιατρό που υπήρξε μέντορας του Φρόιντ και θεμελιωτής της καθαρτικής μεθόδου που οδήγησε στην ψυχανάλυση.
Η πλοκή εκκινεί από μια φανταστική υπόθεση, η Λου Σαλομέ ζητά από τον Μπρόιερ να θεραπεύσει τον Νίτσε από την απόγνωση του έρωτα, χωρίς να αποκαλύψει τον σκοπό της θεραπείας. Από αυτήν την απάτη γεννιέται μια συνάντηση δύο πνευμάτων που καθρεφτίζονται, ο Νίτσε, εγκλωβισμένος στις σκέψεις του περί δύναμης και μοναξιάς, και ο Μπρόιερ, φυλακισμένος σε έναν καταπιεσμένο έρωτα για μια πρώην ασθενή. Η θεραπεία μετατρέπεται σε αμοιβαία εξομολόγηση. Ο ένας θεραπεύει τον άλλον, και μέσα από την ψυχαναλυτική σχέση αναδύεται η προαιώνια αγωνία του ανθρώπου για νόημα.
Ο Γιάλομ, με μοχλό την επιστημονική του παιδεία, αξιοποιεί το μυθιστόρημα ως χώρο διαλόγου ανάμεσα στη φιλοσοφία και την ψυχολογία. Ο λόγος του παραμένει διαυγής και στοχαστικός, χωρίς ακαδημαϊκή αυστηρότητα. Μετατρέπει την ψυχαναλυτική συνεδρία σε σκηνή θεάτρου, οι ιδέες παίζουν ρόλους, συγκρούονται, εξομολογούνται. Η φιλία που γεννιέται ανάμεσα στους δύο άνδρες μοιάζει να πραγματώνει το ιδανικό της αλήθειας μέσω της οδύνης, εκεί όπου η φιλοσοφία συναντά την ψυχοθεραπεία και η επιστήμη την ποίηση της ύπαρξης.
Το βιβλίο, περισσότερο από ιστορική αναπαράσταση, είναι μια εξερεύνηση της ανθρώπινης ψυχής. Ο Γιάλομ υπογραμμίζει ότι η γνώση του εαυτού δεν προκύπτει από τη διανόηση, αλλά από τη βίωση του πόνου. Η φράση του Νίτσε «Ό,τι δεν με σκοτώνει με κάνει πιο δυνατό» αποκτά εδώ δραματική αλήθεια. Στην ουσία, το μυθιστόρημα λειτουργεί ως καθρέφτης για κάθε αναγνώστη που αναμετριέται με την ευθύνη της ελευθερίας και την ανάγκη της συντροφικότητας. Είναι μια λογοτεχνική απόδειξη ότι η φιλοσοφία μπορεί να δακρύσει και πως η ψυχανάλυση, στα χέρια ενός αληθινού αφηγητή, μπορεί να γίνει ποίηση.
Η υπαρξιακή ψυχοθεραπεία, όπως την ανέπτυξαν στοχαστές και θεραπευτές όπως ο Ίρβιν Γιάλομ, βασίζεται στην ιδέα ότι η ψυχική οδύνη πηγάζει από τα θεμελιώδη υπαρξιακά δεδομένα, τον φόβο του θανάτου, την ελευθερία των επιλογών, τη μοναξιά και την αναζήτηση νοήματος. Δεν στοχεύει στην «ίαση» με την παραδοσιακή έννοια, αλλά στη συνειδητή αντιμετώπιση αυτών των ορίων της ύπαρξης. Μέσα από τον διάλογο θεραπευτή και θεραπευόμενου, αναδεικνύεται η προσωπική ευθύνη, η δυνατότητα επιλογής και η αποδοχή της περατότητας της ζωής. Είναι, τελικά, μια ψυχοθεραπεία που δεν φοβάται τη φιλοσοφία, γιατί θεωρεί ότι μόνο μέσα από τη βαθιά κατανόηση του νοήματος μπορούμε να προσεγγίσουμε την ψυχική ισορροπία.
Η θεατρική μεταφορά του «Όταν έκλαψε ο Νίτσε» αποτελεί μία από τις πιο στοχαστικές και ολοκληρωμένες προτάσεις των τελευταίων ετών. Η διασκευή της Ευαγγελίας Ανδριτσάνου (μίας εκ των δύο μεταφραστών του βιβλίου, μαζί με τον Γιάννη Ζέρβα) συμπυκνώνει με ακρίβεια το πνεύμα του Γιάλομ σε θεατρική μορφή. Χωρίς να απλοποιεί τη φιλοσοφική και ψυχολογική πυκνότητα του έργου, μετατρέπει την αφήγηση σε ζωντανό διάλογο, διατηρώντας την ένταση, τη στοχαστικότητα και τη συναισθηματική του θερμοκρασία. Το αποτέλεσμα είναι ένα λειτουργικό, καίριο και ουσιαστικό θεατρικό κείμενο το οποίο βρίσκει στη σκηνή την ιδανική του αναπνοή, αποδεικνύοντας ότι η βαθιά φιλοσοφική και ψυχολογική ύλη μπορεί να αποκτήσει δραματικό σώμα. Υπό τη συνσκηνοθεσία των Ακύλλα Καραζήση και Νίκου Χατζόπουλου, το κείμενο ζωντανεύει ως διανοητικό ψυχόδραμα, μια αναμέτρηση ανάμεσα στην αλήθεια, τον έρωτα, τη φθορά και τη λύτρωση.
Η ιστορία είναι γνωστή, η Λου Σαλομέ ζητά από τον γιατρό Γιόζεφ Μπρόιερ να θεραπεύσει τον Νίτσε από την απόγνωση ενός χαμένου έρωτα, χωρίς εκείνος να γνωρίζει τον λόγο της συνάντησης. Η συνθήκη αυτή μετατρέπεται σε ψυχολογική διελκυστίνδα μεταξύ δύο ανδρών που κουβαλούν διαφορετικές μορφές απελπισίας. Ο ένας πνίγεται στην υπεροψία του πνεύματος, ο άλλος στα δεσμά του πόθου. Μέσα από τις συνεδρίες τους, οι άμυνες υποχωρούν και η γνώση παύει να είναι θεωρητική, γίνεται εμπειρία, πληγή, κάθαρση.
Η σκηνική μεταφορά αποτυπώνει αυτή τη μετάβαση με ακρίβεια. Οι σκηνοθέτες δεν επιλέγουν να “διδάξουν” φιλοσοφία ή ψυχανάλυση, αλλά να τις κάνουν ορατές. Οι διάλογοι γίνονται μονομαχίες, οι παύσεις λειτουργούν σαν πτώσεις εσωτερικών τειχών. Η σκηνή θυμίζει ταυτόχρονα ιατρείο, σαλόνι και πνευματικό εργαστήριο. Ο ρυθμός είναι μετρημένος, αυστηρός στην αρχή, αλλά σταδιακά αποκτά συγκινησιακή ροή, σαν να χαλαρώνει το κορδόνι της σκέψης και να αφήνει τη ζωή να εισβάλει.
Η διασκευή της Ευαγγελίας Αδριτσάνου είναι η αόρατη ραχοκοκαλιά της παράστασης. Μετατρέπει ένα πυκνό φιλοσοφικό μυθιστόρημα σε θεατρικό οργανισμό χωρίς να χαθεί η ουσία. Ο λόγος διατηρεί τη λογική και τη μουσικότητα του Γιάλομ, ενώ οι αφηγηματικές φωνές συνυπάρχουν με την πρόζα, σχηματίζοντας ένα κείμενο που αναπνέει ανάμεσα σε αφήγηση και διάλογο. Η παράσταση, έτσι, δεν χάνει ποτέ την εσωτερικότητά της, παρά το σκηνικό της άνοιγμα.
Κεντρικό άξονα αποτελούν οι ερμηνείες. Ο Κωνσταντίνος Αβαρικιώτης ως Νίτσε αποτυπώνει έναν άνθρωπο που τρέμει μπροστά στο ίδιο του το βάθος, το σώμα του φέρει το βάρος του νου. Ο Γιάννης Κότσιφας ως Μπρόιερ παίζει με διαύγεια και θερμότητα, μεταφέροντας την ανθρώπινη κόπωση ενός γιατρού που δεν μπορεί να γιατρέψει τον εαυτό του. Ο Μάνος Βαβαδάκης, στον ρόλο του νεαρού Φρόιντ, λειτουργεί σαν σκιά του μέλλοντος, ηθικός παρατηρητής μιας εποχής που γεννά την ψυχανάλυση.
Το πιο τολμηρό σκηνοθετικό εύρημα είναι οι γυναικείες φιγούρες, η Λου Σαλομέ, η ασθενής και η σύζυγος του Μπρόιερ ενσαρκώνονται από μεγάλες κούκλες που κινούνται από τους άνδρες ηθοποιούς. Το αποτέλεσμα δεν είναι αποστασιοποιητικό, αλλά συγκλονιστικό. Οι γυναίκες υπάρχουν ως φωνές, μνήμες και φαντάσματα, ως η απουσία που καθορίζει τους ήρωες. Η έλλειψή τους γίνεται το πραγματικό πεδίο της θεραπείας.
Η σκηνογραφία της Ελένης Μανωλοπούλου και οι φωτισμοί του Αλέκου Αναστασίου χτίζουν έναν χώρο ψυχής, ένα δωμάτιο στο οποίο ο χρόνος μοιάζει να έχει σταματήσει και ο νους να κινείται ανάμεσα σε φως και σκιά. Η μουσική του Κορνήλιου Σελαμσή συνοδεύει υπόγεια, χωρίς να επιβάλλεται.
Το αποτέλεσμα είναι μια παράσταση υψηλής πνευματικής καθαρότητας. Δεν προσπαθεί να συγκινήσει με δάκρυα, αλλά με σκέψη. Ο Νίτσε και ο Μπρόιερ, εγκλωβισμένοι στις ιδέες τους, λυτρώνονται μόνο όταν τολμούν να εκτεθούν συναισθηματικά. Αυτό είναι το αληθινό θαύμα της παράστασης, δείχνει ότι ο λόγος μπορεί να σπάσει, ο νους να δακρύσει και η φιλοσοφία να γίνει, ανθρώπινη, γιατί η παράσταση δεν ξεχνά ότι η φιλοσοφία είναι η τέχνη της αμφιβολίας, η διαρκής αναζήτηση νοήματος μέσα στο χάος της ύπαρξης, εκεί όπου η σκέψη γίνεται μορφή ελευθερίας.
Ταυτότητα Της Παράστασης
Θεατρική διασκευή: Ευαγγελία Ανδριτσάνου
Σκηνοθεσία: Ακύλλας Καραζήσης, Νίκος Χατζόπουλος
Σκηνικό – Κοστούμια: Ελένη Μανωλοπούλου
Μουσική: Κορνήλιος Σελαμσής
Φωτισμοί: Αλέκος Αναστασίου
Βοηθός σκηνοθέτη: Φαίη Κοτσιλίτη
Βοηθός σκηνογράφου – ενδυματολόγου: Έμιλυ Κουκουτσάκη
Παίζουν: Κωνσταντίνος Αβαρικιώτης, Γιάννης Κότσιφας, Μάνος Βαβαδάκης
Παραγωγή: Γιώργος Λυκιαρδόπουλος-Λυκόφως ΑΜΚΕ
Διεύθυνση Παραγωγής: Κατερίνα Μπερδέκα
Οργάνωση Παραγωγής: Ρόζα Καλούδη
Επιμέλεια εικόνας: Dasc Branding
Φωτογραφίες: Πάνος Γιαννακόπουλος
Η «Πελοπόννησος» και το pelop.gr σε ανοιχτή γραμμή με τον Πολίτη
Η φωνή σου έχει δύναμη – στείλε παράπονα, καταγγελίες ή ιδέες για τη γειτονιά σου.
Ακολουθήστε μας για όλες τις ειδήσεις στο Bing News και το Google News
