Ιστορίες επιδημίας
Η περιδιάβαση στη «λογοτεχνία των λοιμών» – ένα είδος και μια κατηγορία από μόνη της, ιδιαίτερα στις μέρες μας- συνεχίζεται με σταθμό την ανατριχιαστική νουβέλα «Ημερολόγιο της Χρονιάς της Πανούκλας», (The Journal of the Plague Year», 1722) του Αγγλου Ντάνιελ Ντεφόε, που γράφηκε με αφορμή τη μεγάλη πανδημία της πανώλης, στο Λονδίνο το 1665. Το βιβλίο γνώρισε αλλεπάλληλες εκδόσεις, με πιο πρόσφατη αυτή της Folio Society (Λονδίνο, 2021).
Με δραματική ματιά και φανερή την αίσθηση του τέλους του κόσμου, ο συγγραφέας του Ροβινσώνα Κρούσσου μας παίρνει από το χέρι στους δρόμους της δοκιμαζόμενης μεγάλης πόλης, με οδηγό έναν ανώνυμο αφηγητή, που αναφέρει μόνο τα αρχικά του H.F., περιγράφοντας τον θρίαμβο του θανάτου να πλανάται πάνω από το Λονδίνο και προσφέροντας στον αναγνώστη μια ζωντανή εικόνα ανθρώπων εγκλωβισμένων σε μια τραγωδία, που δεν αντιλαμβάνονται. 300 χρόνια μετά τη συγγραφή του, έργο αναμφισβήτητα κλασικό, ανανέωσε το ενδιαφέρον του αναγνωστικού κοινού για το περιεχόμενό του και λόγω του θέματος και λόγω των συνταρακτικών αναλογιών, που παρουσιάζει με την περιπέτεια της σύγχρονης πανδημίας.
Η ασθένεια με τα συμπτώματά της, τα περιοριστικά μέτρα του Mayor Lord για την αναχαίτισή της και οι απείθαρχοι απέναντί σε αυτά, η αγωνία, ο φόβος και ο μαζικός πανικός των ανθρώπων απέναντι σε κάτι άγνωστο, τα απαρχαιωμένα στερεότυπα – προϊόντα δεισιδαιμονίας και προκατάληψης για την αντιμετώπιση της υγειονομικής μάστιγας, αλλαγές στην ηθική υπόσταση των ανθρώπων και ταξικές διαφορές περνούν μέσα από τις σελίδες του και ανακαλούν μνήμες του σήμερα. Αλλά και οι θεωρίες συνομωσίας, οι ψεύτικες ειδήσεις και οι απάτες των τσαρλατάνων γνώριζαν δόξες.
Οι άνθρωποι έψαχναν τα σώματά τους για σημάδια, ενδείξεις για την αρρώστια: Εξογκώματα, φουσκάλες, μαύρες κηλίδες. Εκλιπαρούσαν για προφητείες, πλήρωναν για προβλέψεις, προσεύχονταν, ούρλιαζαν, έκλειναν τα μάτια τους και κάλυπταν τα αυτιά τους. Μοιρολογούσαν μέσα στους δρόμους, πιστεύοντας ότι η νόσος δεν ήταν το χέρι του Θεού αλλά σημάδι επικράτησης του πνεύματος του Κακού. Φορούσαν χαϊμαλιά, μαγικά φίλτρα και ξόρκια και διάβαζαν καζαμίες. «Είναι βέβαιο ότι τα βιβλία τους τρόμαζαν φρικτά» γράφει ο Ντεφόε. Η Κυβέρνηση συνηθισμένη να συγκρατεί τον πανικό επεχείρησε να καταστείλει την εκτύπωση τέτοιων βιβλίων.
Οι οδηγίες του δημάρχου και οι περιορισμοί σαφείς: «Αν οποιοσδήποτε έχει επισκεφθεί κάποιον που είναι γνωστό ότι έχει μολυνθεί από την πανούκλα ή έχει μπει με τη θέλησή του σε σπίτι μολυσμένου, παρόλο που δεν επιτρέπεται, θα ασφαλίζεται και το δικό του σπίτι… σημάδια στις πόρτες των μολυσμένων με έναν μεγάλο κόκκινο σταυρό, πάνω από τον οποίο έγραφαν «Κύριε, ελέησον ημάς»… οι άνθρωποι έφευγαν και όσοι αμφέβαλλαν και αργοπορούσαν, όταν αποφάσιζαν να φύγουν «δεν υπήρχε ούτε ένα άλογο να αγοράσουν ή να νοικιάσουν σε ολόκληρη την πόλη… στο τέλος όλες οι πόρτες είχαν κλείσει και είχαν όλοι παγιδευθεί».
Η κοινωνική αποστασιοποίηση επιβεβλημένη, για την αποφυγή διάδοσης της νόσου αλλά και οι απείθαρχοι δεν έλειψαν και τότε όπως και σήμερα. Οι πλούσιοι ήταν αυτοί που συμπεριφέρονταν με τον χειρότερο τρόπο, αγνοώντας τις προειδοποιήσεις για προμήθειες, έστελναν τους φτωχούς υπηρέτες τους για ψώνια. Υπογραμμίζει ο Ντεφόε, εκφράζοντας την αγανάκτησή του για αυτούς αλλά και για όσους, αψηφώντας τα μέτρα ζούσαν τις μέρες και τις νύχτες τους σε ταβέρνες πίνοντας και χλευάζοντας όσους διαμαρτύρονταν: «Αυτή η ανάγκη να βγούμε έξω από τα σπίτια μας, ήταν σε μεγάλο βαθμό η καταστροφή της πόλης».
Για την ηθική μόλυνση, που διαδέχθηκε τη σωματική, ο αφηγητής του «Ημερολογίου» ενδίδει σε ανάλογες υποθέσεις του σήμερα, που αποκαλύπτουν τη σκοτεινή μας πλευρά, ακούγοντας ιστορίες «για αρρώστους που ανέπνεαν σε πρόσωπα περαστικών και για μολυσμένους άνδρες, που επίτηδες αγκάλιαζαν και φιλούσαν γυναίκες στο δρόμο».
Οσο για την ταξική διάσταση της νόσου, που σήμερα την αρνούμεθα, ενώ υφίσταται στο επίπεδο της περίθαλψης ανθρώπων με διαφορετική κοινωνικοοικονομική προέλευση, ο συγγραφέας σημειώνει: «Η βουβωνική πανώλη έπληττε κυρίως τους φτωχούς, που ζούσαν στριμωγμένοι σε μικρούς χώρους, αδυνατώντας να δραπετεύσουν από την πόλη στην εξοχή, όπως οι εύποροι και όντας πιο ευάλωτοι στις λανθασμένες συμβουλές… άνθρωποι πλούτισαν από την πανούκλα ως προφήτες, μάγοι και μελλοντολόγοι».
Το συγκλονιστικό έργο έχει μεταφερθεί στο θέατρο αποσπασματικά από εναλλακτικές σκηνές του εξωτερικού, μέσα από σκηνές θανάτου (Scenes of Death), παρουσιασμένες με τη μορφή θεατρικού αναλογίου ή δραματοποιημένες με τους όρους του Freak-Theatre. Εχει εμπνεύσει επίσης τη μικρού μήκους animation ταινία «Periwiq Maker», με αφηγητή τον γνωστό Βρετανό ηθοποιό Κέννεθ Μπράνα.
Της ΧΡΙΣΤΙΝΑΣ ΚΟΚΚΟΤΑ
Ακολουθήστε μας για όλες τις ειδήσεις στο Bing News και το Google News
