Δημήτρης Μπαχάρας: Κανακάρηδες-Ρούφοι: Ο καιρός των αρχόντων

Το 2006, όταν ακόμη εκπονούσα τη διδακτορική μου διατριβή στο Παρίσι, έψαχνα να βρω αρχεία των προσώπων που ερευνούσα και συγκεκριμένα αντιβενιζελικών, των οποίων τα αρχεία σπανίζουν. Κάπως έτσι έπεσα πάνω στο αρχείο της οικογένειας Κανακάρη-Ρούφου, το οποίο ευγενικά με άφησε να ερευνήσω ο κ. Λουκάς Ρούφος.

Καθώς όμως στο αρχείο βρήκα πολλά ενδιαφέροντα στοιχεία που ξεπερνούσαν τα όρια της διατριβής, αποφάσισα να ξεκινήσω μια διαφορετική έρευνα που τελικά με οδήγησε στη μελέτη της ιστορίας ολόκληρης της οικογένειας από τον 18^ο αι. κι έπειτα, πάντα με τη σύμφωνη γνώμη και ενθάρρυνση του κ. Ρούφου. Η μελέτη του πρόκριτου και αντιπροέδρου του Εκτελεστικού κατά την Επανάσταση του ’21 Αθανασίου Κανακάρη-Ρούφου ήταν αυτή που τράβηξε την προσοχή μου και στους άλλους προκρίτους της Πελοποννήσου και κάπως έτσι προέκυψε και το ερευνητικό μου ενδιαφέρον για όλη την Πελοπόννησο τελικά.

Από τα πολύ σημαντικά στοιχεία που συνάντησα στην περίπτωση του Αθανασίου Κανακάρη-Ρούφου ήταν η πολύ ισχυρότερη των όσων γνωρίζαμε προσωπικότητά του, η θέση του και ο ρόλος του στην Επανάσταση. Η ίδια η θέση του ως αντιπροέδρου του πενταμελούς Εκτελεστικού (δλδ της πρώτης κυβέρνησης) τον πρώτο ενάμιση χρόνο της Επανάστασης θα αρκούσε για να υποψιάσει τον οιονδήποτε ότι το πρόσωπο που την κατείχε δεν μπορεί να ήταν ήσσονος σημασίας ή μετρίας εμβέλειας. Οι αντιθέσεις του και οι διαφωνίες του με τον Μαυροκορδάτο όσον αφορά τον χρόνο της θητείας του προέδρου, όσο και τα πρώτα δάνεια, θα αρκούσαν για να πείσουν και τον πλέον δύσπιστο για τη δύναμη και την επιρροή του Αθανασίου Κανακάρη το 1822. Οσον αφορά τον Μπενιζέλο Ρούφο, θα ακολουθήσει διαφορετική πορεία, προσπαθώντας να βρει τη νέα του θέση στη νεοτερικότητα του ελληνικού κράτους, καταλαμβάνοντας διαφορετικές θέσεις (από δήμαρχος έως υπουργός και πρωθυπουργός). Από αυτές τις θέσεις ωστόσο θα καταφέρει τελικά να διαμορφώσει όχι μόνο τη νεότερη ιστορία της Πάτρας, αλλά και ολόκληρης της Ελλάδας, οδηγώντας την εξέγερση εναντίον του Οθωνα το 1862.

Οι συμμαχίες μεταξύ των προκρίτων ήταν ένα θέμα το οποίο απλώς άγγιξα στη συγκεκριμένη μελέτη, καθώς τώρα ετοιμάζω ένα πολύ μεγαλύτερο βιβλίο πάνω στο θέμα. Το βασικό στοιχείο των συμμαχιών αυτών ήταν ρευστότητά τους. Αν και υπήρχαν 2-3 οικογένειες που αποτελούσαν τη βάση τους, οι υπόλοιποι πρόκριτοι άλλαζαν συχνά στρατόπεδο, αναλόγως τα οικονομικά και πολιτικά τους συμφέροντα. Αλλά εδώ, σημαντικό είναι να επισημάνω ότι οι συχνά αναφερόμενες επιγαμίες ως συνδετικά στοιχεία των συμμαχιών αυτών, μικρό ρόλο έπαιζαν -περισσότερο λειτουργούσαν ως επιβεβαιώσεις των συμμαχιών, παρά ως αιτίες δημιουργίας τους. Το ίδιο συμβαίνει και αργότερα, στην περίπτωση των συμμαχιών που δημιουργούνται από τους παλαιούς προκρίτους εναντίον του Καποδίστρια. Σημαντικότερο ρόλο παίζουν τα νέα πολιτικά και οικονομικά συμφέροντα, παρά οι επιγαμίες. Και αυτός είναι και ο λόγος που τελικά οι συμμαχίες αυτές αλλάζουν συνεχώς -ο Μπενιζέλος Ρούφος μεταπηδά αργότερα από το αγγλικό στο γαλλικό κόμμα με ευκολία, κάτι που δεν πρέπει να προξενεί εντύπωση.

Η μελέτη της πορείας ενός τοπικού κόμματος στον 19^ο αι. ήταν από τα πιο ενδιαφέροντα αντικείμενα της έρευνας. Από τα βασικά συμπεράσματα στα οποία κατέληξα ήταν ότι η ισχύς του Ρουφικού κόμματος, αλλά και κάθε τοπικού κόμματος, ήταν μάλλον πολύ μεγαλύτερη από όσο νομίζαμε. Ετσι, για παράδειγμα, ακόμη και στις μεγάλες διενέξεις μεταξύ του Τρικούπη και του Δεληγιάννη, πολύ μεγαλύτερη σε επίπεδο τοπικής εκλογικής ισχύος σημασία είχε η στάση των Ρούφων, παρά η πολιτική του ενός ή του άλλου ηγέτη της χώρας. Αυτοί οι ψηφοφόροι είχαν βαθιούς δεσμούς με την οικογένεια από την περίοδο της Οθωμανικής κυριαρχίας, που βασίζονταν τόσο στις έγγειες σχέσεις και τον δανεισμό, όσο και στην προστασία που παρείχαν οι πρόκριτοι στους χωρικούς εκείνα τα χρόνια. Και αυτοί οι δεσμοί, με το πέρασμα των χρόνων, συνεχίστηκαν όσο συνεχιζόταν η πολιτική διαδοχή των προσώπων της οικογένειας σε κρίσιμες θέσεις (δήμαρχοι, υπουργοί, πρωθυπουργοί).

Πράγματι, όταν ο καθολικός Μπενιζέλος Ρούφος κλέβεται και παντρεύεται με την ορθόδοξη Αγγελική Κανακάρη δεν θα μπορούσε να γνωρίζει ότι αρκετά χρόνια αργότερα οι συγγενείς της Αγγελικής θα άφηναν στον γιο του Αθανάσιο όλη τους την περιουσία, καθότι άκληροι. Το αποτέλεσμα ήταν μια τεράστια οικονομική και πολιτική δύναμη στα χέρια του Αθανασίου Κανακάρη, ο οποίος την εκμεταλλεύτηκε δεόντως. Ο γάμος του τελευταίου με την Παρασκευή Κωστάκη, μιας μεγάλης οικογένειας εμπόρων της διασποράς, επίσης δεν σήμαινε κάτι παραπάνω από το δέσιμο δυο οικογενειών οι οποίες συνεργάζονταν χρόνια πριν στο εμπόριο της σταφίδας. Θα πρέπει να φτάσουμε στον μετέπειτα πρωθυπουργό Μπενιζέλο Ρούφο και στον γάμο του με τη Μαρία Κουντουριώτη για να ανιχνεύσουμε κάποιο είδος πολιτικής στόχευσης. Από εκεί και πέρα, όμως, οι γάμοι των παιδιών του Μπενιζέλου και των απογόνων τους δεν θα προσφέρουν σε καμία περίπτωση κοινωνική ή πολιτική δικτύωση. Το αντίθετο μάλιστα, σε ορισμένες περιπτώσεις θα οδηγήσουν στο «χάσιμο» της πατρικής περιουσίας, που μοιραζόταν σε προίκες, καταλήγοντας σε χέρια άλλων οικογενειών.

Οσο και αν ακούγεται παράδοξο, οι μύθοι που δημιουργήθηκαν γύρω από τα πρόσωπα του Αθανασίου Κανακάρη και του Μπενιζέλου Ρούφου μετεπαναστατικά ήταν απολύτως λογικοί και αναγκαίοι για την επιβίωση της σημασίας της οικογένειας στη συλλογική μνήμη, αλλά και για την μετέπειτα ανίχνευσή τους από τους ιστορικούς. Εν τη απουσία δημοσιευμένων απομνημονευμάτων ή βιογραφιών, οι μυθολογίες αυτές αποτέλεσαν και αποτελούν ίσως ένα μοναδικό μονοπάτι ανίχνευσης της ιστορίας αγνώστων στη βιβλιογραφία προσώπων, που ωστόσο διαδραμάτισαν σημαντικούς ρόλους ενίοτε στη νεότερη ελληνική ιστορία.

Συνέντευξη στην ΚΡΙΣΤΥ ΚΟΥΝΙΝΙΩΤΗ