Ο Φρόυντ, ο Μπερνέζ και η «Μαύρη Παρασκευή»

Διονύσης Ζακυνθινός

Η λεγόμενη «Black Friday» («Μπλακ Φράιντι»), ελληνιστί «Μαύρη Παρασκευή», συνιστά μια κατηγορία από μόνη της, αποτελώντας παράλληλα  και την επιτομή του καταναλωτισμού.

Ωστόσο, γιατί ειδικά τη συγκεκριμένη μέρα (που κατά μια διασταλτική ελληνική) εκδοχή εκτείνεται ακόμη και σε χρονικό ορίζοντα μιας εβδομάδας) βλέπουμε, υπό κανονικές συνθήκες, να διαδραματίζονται σκηνές υστερίας από χιλιάδες καταναλωτές;

Στην προσπάθεια μας να βρούμε κάποια απάντηση για την ερμηνεία ενός παγκοσμίου, κυριολεκτικά, φαινομένου, δεν έχουμε παρά να ανατρέξουμε στον Σίγκμουντ Φρόυντ, τον «πατέρα» της ψυχολογίας.

Στο διάσημο βιβλίο του «Η ψυχολογία των μαζών και ανάλυση του Εγώ», ο Φρόυντ αναλύει τα βασικά χαρακτηριστικά της ψυχολογίας των κοινωνιών, αναφέροντας πως οι μάζες διακατέχονται από τα αρχέγονα ένστικτα του ανθρώπου, τα οποία ως επί το πλείστον είναι βίαια, επιθετικά και σεξουαλικά.

Επιπλέον, επισημαίνει ότι οι μάζες είναι χειραγωγίσιμες, εύπλαστες. Έτσι μπορείς, να αγγίξεις τόσο τις επιθυμίες τους όσο και τους φόβους τους, προς όφελός σου.

Πάνω σ’ αυτήν τη θεώρηση, αναπτύχθηκαν πολλές μέθοδοι για τη χειραγώγηση της ψυχολογίας των μαζών. Κύριος εκφραστής τους ήταν ο μαθητής και ανιψιός του Φρόυντ, ο Έντουαρντ Μπερνέζ, ο οποίος θεωρείται ως ο άνθρωπος που έπλασε την κοινωνία της κατανάλωσης.

Ο Μπερνέζ ήταν ο πρώτος  που δίδαξε τη σύνδεση των προϊόντων μαζικής παραγωγής με ασυνείδητες επιθυμίες, με σκοπό να πείθεται ο κόσμος να αγοράζει πράγματα που δεν χρειάζεται. Ο ίδιος, ανέπτυξε διάφορες τεχνικές ώθησης ως προς τη μαζική κατανάλωση, από τη δεκαετία του 1920, οι οποίες εφαρμόζονται έως τις μέρες μας.

Αυτή ήταν η αφετηρία της εποχής του καταναλωτισμού που εδραιώθηκε μεταπολεμικά στο χτίσιμο μιας νέας κουλτούρας, σύμφωνα με την οποία  οι επιθυμίες των ανθρώπων όφειλαν να ξεπερνούν τις ανάγκες τους. Σημασία, λοιπόν, έχει να αγοράζει η μάζα προϊόντα που δεν είναι αναγκαία, αλλά που την κάνεις να τα επιθυμεί.

Από κει και πέρα, ήταν η εμφάνιση αρχικά της τηλεόρασης και στη συνέχεια η κυριαρχία του διαδικτύου που συνέβαλαν αποφασιστικά στην παγίωση μιας καταναλωτικής κοινωνίας χωρίς όρια.

Και η «Black Friday» («Μπλακ Φράιντι») είναι, απλώς, ένα παράγωγο της. Πολλοί  επηρεάζονται από μια συντονισμένη και κατακλυσμιαία διαφημιστική καμπάνια και σπεύδουν να αγοράσουν σε προσφορές, μεταξύ άλλων, και τα τελευταία gadget (γκάντζετ) μιας τεχνολογίας που δεν προλαβαίνουν καλά καλά να αφομοιώσουν.

Εννοείται ότι οι περισσότεροι μένουν ευχαριστημένοι, όπως ευχαριστημένοι μένουν και οι (κυρίως μεγάλοι) παίκτες της αγοράς, που βλέπουν έστω και πρόσκαιρα, τα ταμεία τους να γεμίζουν.

Επομένως, πέρα και πάνω από βαθυστόχαστες αναλύσεις, η μετεξέλιξη της θεωρίας και των τεχνικών του Μπερνέζ έχει και τα καλά της…

Όλες οι ειδήσεις άμεσα μέσα από το Google News. Κάντε κλικ εδώ και κάντε εγγραφή

Άμεση ενημέρωση με όλες τις ειδήσεις τώρα και μέσω WhatsApp - Δες εδω