Η ενδοσχολική βία ως καθρέφτης της κοινωνίας μας: Μία συζήτηση με τον Βασίλη Γιαννακόπουλο

Αλεξάνδρα Παναγοπούλου

Με αφορμή τη σημερινή Διεθνή Ημέρα κατά της Ενδοσχολικής Βίας και του Εκφοβισμού, ο Βασίλης Γιαννακόπουλος, αν. προϊστάμενος ΚΕΦΙΑΠ ΠΓΝΠ- κοινωνιολόγος, μας προκαλεί να αναλογιστούμε πόσο βαθιά ριζωμένη είναι η κουλτούρα της βίας στη σύγχρονη κοινωνία. Από την επιθετικότητα στις οικογενειακές σχέσεις μέχρι τη χαλαρή αντιμετώπιση του cyberbullying, αναρωτιόμαστε αν τελικά η βία στα σχολεία είναι απλώς ο καθρέφτης ενός κοινωνικού προβλήματος που ξεκινά πολύ πριν από την πόρτα της τάξης.

Με οξύτητα και χωρίς ωραιοποιήσεις, αναλύει τους μηχανισμούς που καλλιεργούν τον εκφοβισμό και μας θέτει αντιμέτωπους με την ευθύνη που έχουμε όλοι μας—ως γονείς, εκπαιδευτικοί, αλλά και κοινωνία συνολικά. Είμαστε έτοιμοι να παραδεχτούμε την πηγή του προβλήματος;

– Ποια κοινωνικά και ψυχολογικά χαρακτηριστικά θεωρείτε πως ενθαρρύνουν την εκδήλωση βίαιης συμπεριφοράς μεταξύ των μαθητών σήμερα;

Κοινωνικά έχει διατυπωθεί πολλές φορές ότι τα θέματα που σχετίζονται με την φτώχεια και τις οικονομικές ανισότητες είναι αρκετά για να πυροδοτήσουν κάποιες καταστάσεις ειδικά στις νεαρές ηλικίες, και όχι μόνο. Όσον αφορά τα ψυχολογικά, καταλαβαίνουμε ότι μετά από μία περίοδο covid και στη χώρα μας, υπήρξε μία διαφοροποίηση. Οι άνθρωποι διέμεναν σε απομονωμένους χώρους, δεν είχαν κοινωνικές επαφές, δεν υπήρχαν δημόσιες εκδηλώσεις, υπήρχε μία αποστασιοποίηση. Τα χρόνια περνάνε αλλά κάποια χαρακτηριστικά -και ειδικά στους νέους- παραμένουν, οπότε οι πολλές ώρες στην οθόνη, η μείωση του ελεύθερου χρόνου κ.ά., δείχνουν μία απομόνωση στον εαυτό μας. Πολλές φορές έχουμε παρατηρήσει ότι υπάρχει και μία απάθεια, δεν συνδεόμαστε συναισθηματικά. Όσο πιο απομακρυσμένοι είμαστε, τόσο πιο πιθανόν είναι να εκδηλώσουμε και διάφορες συμπεριφορές εκφοβισμού. Και όταν μιλάμε για εκφοβισμό δεν είναι μόνο λεκτικός, έμμεσος ή σωματικός. Υπάρχει πλέον και ο ηλεκτρονικός ο οποίος στις ημέρες μας -με την σχέση που έχουμε πλέον και εμείς αλλά και οι νεότεροι με την τεχνολογία- είναι πολύ εύκολος.

– Πώς ερμηνεύετε την εξέλιξη της ενδοσχολικής βίας στα σχολεία τα τελευταία χρόνια, σε σύγκριση με την εποχή που ήσασταν μαθητής; Έχει αυξηθεί η βία ή απλώς είμαστε πιο ευαισθητοποιημένοι;

Γενικά η δημοσιοποίηση διαφόρων γεγονότων, αυξάνεται όσο εξελίσσεται η εποχή μας από τότε που είμασταν εμείς μαθητές. Αυτό σημαίνει ότι οτιδήποτε μπορεί ανά πάσα στιγμή να αναπαράγεται στα ραδιόφωνα, στις τηλεοράσεις, τις εφημερίδες κλπ. Οπότε, ένα κανάλι ενίσχυσης των περιστατικών είναι η δημοσιοποίησή τους, η οποία βέβαια ανταποκρίνεται και στο ενδιαφέρον της κοινωνίας που έχει πλέον για τέτοια περιστατικά. Από την άλλη, θεωρώ ότι και στη δική μας, παλαιότερη, εποχή υπήρχαν αυτά τα περιστατικά και δεν νομίζω να ήταν πολύ διαφορετικοί οι ρυθμοί τους ή η έντασή τους, γιατί όλοι μπορούμε να ανακαλέσουμε στη μνήμη μας κάτι ανάλογο. Όμως, οι γονείς πλέον έχουν μια διαφορετική αντιμετώπιση. Γίνονται πιο υπερπροστατευτικοί, προσπαθούν να απομονώσουν τα παιδιά από την πραγματικότητα και την καθημερινότητα, τα προστατεύουν. Αυτό δεν είναι απαραίτητα κακό, αλλά νομίζω ότι η έκθεση των γεγονότων είναι πιο έντονη και βέβαια όπως προ-είπα συνδέεται με το ενδιαφέρον της κοινωνίας μας για τέτοια περιστατικά. Θεωρώ πως σε έναν βαθμό, ένα μέρος των γονέων, έχουν αλλάξει την στάση τους απέναντι στα παιδιά, είναι πιο φιλικοί, πιο συγκαταβατικοί και συνεργάσιμοι, και προσπαθούν να επιβλέπουν κάποιες συνθήκες οι οποίες κάποιες φορές έχουν σοβαρά αποτελέσματα. Υπάρχουν νοσηλείες σε νοσοκομεία, τραυματισμοί, επιθέσεις. Υπάρχει μια έντονη παραβατικότητα, η οποία απειλεί την ακεραιότητα των παιδιών.

– Η τεχνολογία έχει μεταμορφώσει τον εκφοβισμό σε κάτι πιο ύπουλο και διαρκές. Μπορεί πραγματικά να προστατευτεί ένα παιδί στον ψηφιακό κόσμο, και ποιος φέρει την ευθύνη σε αυτή τη διαδικασία;

Η ευθύνη, να μην κρυβόμαστε πίσω από το δάκτυλό μας, είναι των γονιών, ανάλογα βέβαια και με τις ηλικίες. Ουσιαστικά είμαστε πια σε μία χρονική στιγμή ωριμότητας που μπορούμε να αποφασίσουμε με ποιο τρόπο τα παιδιά σε αντίστοιχε ηλικίες μπορούν να κάνουν χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης και του internet. Υπάρχουν πολλές εφαρμογές που μπορούν να καθοδηγήσουν τους γονείς να «παρακολουθούν» -με την συγκατάβαση των παιδιών- την δραστηριότητά τους, υπάρχουν συγκεκριμένοι χρόνοι που προβλέπονται ανά ηλικία. Είναι μια δύσκολη διαδικασία και δεν είναι εύκολο να το πετύχεις αυτό.  Βέβαια, μην ξεχνάμε ότι υπάρχουν και εκπαιδεύσεις για αυτά. Κάποιος μπορεί να εκπαιδευτεί, να προετοιμαστεί και να γνωρίζει και αντίστοιχα να ενημερώσει και το παιδί τους. Υπάρχουν τρόποι, δεν είναι εύκολο, αλλά θα ήθελα να τονίσω ένα σημείο που έχει πολλές φορές διατυπωθεί και αφορά την σχέση γονέων και παιδιών. Νομίζω ότι εκεί υπάρχει το μεγαλύτερο πρόβλημα. Υπάρχει μια αποστασιοποίηση, λίγος ελεύθερος χρόνος, δεν υπάρχει κοινός χρόνος με την οικογένεια, να κάνουν έναν περίπατο, μια εκδρομή, είναι όλοι με ένα κινητό στο χέρι… Υπάρχουν τέτοια θέματα αρκετά σοβαρά.

Ο Βασίλης Γιαννακόπουλος εξετάζει την επιρροή της τεχνολογίας, των οικογενειακών σχέσεων και της κοινωνίας στη διάδοση της βίας

– Πιστεύετε ότι ο αντίκτυπος του κυβερνοεκφοβισμού μπορεί να είναι πιο τραυματικός από τον κλασικό σχολικό εκφοβισμό;

Θεωρώ πως γενικά, οι κίνδυνοι που εγκυμονούν μέσα από το διαδίκτυο και όπως αυτοί εξελίσσονται μέσα από τις νέες τεχνολογίες, είναι αρκετά πολύπλοκοι και πολυεπίπεδοι. Σίγουρα, οι νέοι άνθρωποι δεν είναι έτοιμοι για αυτό. Για αυτό βλέπουμε πολλές φορές, πολλές δυσάρεστες ειδήσεις, με πολλές επιπλοκές οι οποίες αφήνουν τραύματα πολύ σημαντικά στον ψυχισμό ενός παιδιού και ενός νέου. Νομίζω ότι είναι αρκετοί οι κίνδυνοι και μπορούμε να προασπίσουμε την δραστηριότητά μας στο internet, όταν γνωρίζουμε τι μπορεί να συμβεί, πώς μπορούμε να παγιδευτούμε, πώς μπορούμε να καταγραφθούμε, πώς οι επικοινωνίες με αγνώστους δεν επιτρέπονται, αιτήματα, αποδοχές κλπ. Υπάρχουν πολύ μεγάλοι κίνδυνοι που όταν τους γνωρίζεις, δεν είναι πολύ εύκολο να μπεις σε αυτή τη διαδικασία απλά από μία περιέργεια.Είναι πιο σημαντικοί από το να δεις κάτι. Οπότε πιστεύω ότι υπάρχουν τρόποι και σίγουρα θέλει αρκετή προσπάθεια από τον οικογενειακό κύκλο, γιατί από εκεί ξεκινούν όλα. Και αυτό σημαίνει πως θα πρέπει να εκπαιδευτούμε, να προσπαθήσουμε, να αλλάξουμε κάποιες συνήθειες. Υπάρχουν πολλοί τρόποι και είναι εύκολη η κινητοποίηση των νέων, αρκεί να τους δώσεις πράγματα που τους ενδιαφέρουν και έχουν ένα challenge για αυτούς. Οι κίνδυνοι, συνδέονται από τα οικονομικά μέχρι τον ψυχισμό μας, οπότε καλό θα ήταν να ασχολούμαστε με αυτά με μέτρο και ασφάλεια.

– Σε ποιες περιπτώσεις πιστεύετε ότι η σχολική βία σχετίζεται με την ευρύτερη κουλτούρα της βίας και την αποδοχή της σε οικογενειακό ή κοινωνικό επίπεδο;

Ξέρετε και εσείς ότι και το εκπαιδευτικό σύστημα και οι εκπαιδευτικοί πάντα αναφέρονται στον οικογενειακό κύκλο. Είναι αλήθεια ότι όταν αντιμετωπίζουμε πολλά προβλήματα και εντάσεις σε οικογενειακό κύκλο, αυτά επεκτείνονται και προεκτείνονται και στο σχολείο που είναι ο βασικός φορέας εκπαίδευσης των παιδιών έως κάποια ηλικία. Είναι πολύ δύσκολο παιδιά που ζούνε σε βίαια περιβάλλοντα να μπορούν να απεμπλακούν από αυτά. Για τα παιδιά και για τους νέους, είναι μία διέξοδος να μπορούν να επιβληθούν σε μία ομάδα ή σε έναν άνθρωπο. Θεωρούν ότι έχουν κατακτήσει κάτι. Εκεί βρίσκονται αρκετές αιτίες. Η βία θέλει μια συνολική αντιμετώπιση. Δεν υπάρχει λόγος οι άνθρωποι σήμερα να ανέχονται τέτοιες συμπεριφορές, από λεκτικές έως σωματικές και πόσο μάλλον με σοβαρές συνέπειες για την ακεραιότητά τους. Θα πρέπει να έχουμε την ωριμότητα να αντιμετωπίσουμε αυτούς τους τοξικούς ανθρώπους και τις συμπεριφορές, με οριστικές λύσεις. Είναι προτιμότερο μια οικογένεια να πάρει μια απόφαση να ζει χωριστά, πάρα να συνεχίζονται αυτά τα προβλήματα και οι βίαιες συμπεριφορές. Τι παράδειγμα θα πάρει ένα αγόρι ή ένα κορίτσι, όταν δέχεται μία αντίστοιχη συμπεριφορά από τους γονείς του; Είναι πολύ δύσκολο να ξεφύγει από αυτό.

– Τι ευθύνες φέρουν οι γονείς αλλά και οι εκπαιδευτικοί στην πρόληψη του σχολικού εκφοβισμού; Πιστεύετε ότι κάνουν αρκετά, ή αγνοούν ενδείξεις για λόγους ευκολίας;

Αν θέλουμε να γίνουμε λίγο αληθινοί με τον εαυτό μας, η ελληνική κοινωνία -και όχι μόνο- αντιμετωπίζει πολλά προβλήματα που σχετίζονται και με την ηθική και με την κουλτούρα της. Όχι ότι οι άλλες κοινωνίες είναι πολύ διαφορετικές, αλλά εμείς μιλάμε για την Ελλάδα, που έχει στην ιστορία της τουρκοκρατία κλπ, κλπ. Οι ιστορικοί τα έχουν αναλύσει πολλές φορές αυτά. Θα πρέπει να είμαστε αληθινοί με τον αυτό μας: υπάρχουν θέματα κουλτούρας και θέματα ηθικής. Όσο αφήνουμε αυτά τα τραύματα να θεωρούνται αυτονόητα για την ελληνική κουλτούρα, τόσο το θέμα της βίας θα συνεχίζει και στα παιδιά και στα σχολεία. Θέλει μία συνολική αντιμετώπιση. Να κατανοήσουμε ότι κάτι τέτοιο είναι μη επιτρεπταίο, δεν είναι παραδεκτό, δεν είναι αποδεκτό. Δεν υπάρχουν περιθώρια να δώσουμε στους θύτες. Δεν είναι κάτι που το διαπραγματεύεσαι και δεν είναι κάτι που το επιτρέπεις να συμβαίνει. Αν αυτό αντιμετωπιστεί συνολικά και ριζικά, τότε σιγά-σιγά θα αρχίσουν τα πράγματα να αλλάζουν. Δεν μπορεί μια οικογένεια να διδάσκει τα παιδιά της και γενικά με την στάση της να δείχνει ότι δεν είναι επιτρεπταίο να ασκείς βία, και δεν μπορεί αυτό το παιδί να γνωρίσει έναν σύντροφο αργότερα που θα το επιτρέψει. Πλέον έχει δημιουργήσει την αντίστασή του και αμέσως διακόπτει οποιαδήποτε σχέση με τέτοια άτομα. Αν όμως ζει σε ένα αντίστοιχο περιβάλλον τότε είναι αυτονόητο ότι θα θεωρήσει ότι αυτό είναι «φυσιολογικό» να συμβαίνει. Αρα είναι θέμα κουλτούρας και σε αυτό έχουμε δρόμο ακόμα. Όμως γίνονται προσπάθειες. Θα πρέπει να αναγνωρίσουμε ότι το Υπουργείο Παιδείας με τις νέες ρυθμίσεις και τα τελευταία μέτρα, προσπαθεί να επιβάλλει κάποιες συνθήκες.

– Ποιες πρωτοβουλίες ή στρατηγικές θεωρείτε πιο αποτελεσματικές για τη μακροπρόθεσμη μείωση του φαινομένου στα σχολεία; Υπάρχουν παραδείγματα άλλων χωρών που θα μπορούσαμε να υιοθετήσουμε;

Πάντα υπάρχουν καλές πρακτικές. Το θέμα είναι ότι αυτές τις καλές πρακτικές, εμείς από τις κοινωνικές επιστήμες, λέμε ότι δεν τις φέρνεις να τις «φορέσεις» σε μία χώρα. Μπορείς να δεις την γενική λογική που έχει εφαρμοστεί σε άλλες χώρες, αλλά πρέπει να αναλύσεις τα τοπικά χαρακτηριστικά της κοινωνίας σου και να τα μετατρέψεις ή να τα προσαρμόσεις. Έτσι και στην Ελλάδα νομίζω ότι γίνονται βήματα, προσπαθούμε και στην εκπαίδευση και στην οικογένεια με διάφορους τρόπους ευαισθητοποίησης, προγραμμάτων, νομικά και με τα μέσα ενημέρωσης που προβάλλουν τους ειδικούς οι οποίοι εξηγούν τους κινδύνους του internet κλπ. Πιστεύω ότι μπορούμε να ακολουθήσουμε πολλά βήματα και να εφαρμόσουμε πρακτικές οι οποίες σίγουρα θα αλλάξουν το τοπίο σε αρκετά σημαντικό ποσοστό. Απλά χρειάζεται χρόνος και επιμονή.

Ακολουθήστε μας για όλες τις ειδήσεις στο Bing News και το Google News