ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΚΗ ΟΜΟΣΠΟΝΔΙΑ ΕΛΛΑΔΟΣ (ΔΟΕ) 1922-2022 -100 χρόνια αγώνων και αγωνίας για τον εκσυγχρονισμό και εκδημοκρατισμό της ελληνικής εκπαίδευσης
Συμπληρώνονται φέτος 100 χρόνια από την ίδρυση της ΔΟΕ, το 1922. Στη διάρκεια αυτού του αιώνα είχαμε πολέμους, και εμφυλίους, δικτατορίες, καταστροφές και θριάμβους, μεταρρυθμίσεις και αντιμεταρρυθμίσεις στην εκπαίδευση. Ήταν αυτονόητο, όλα αυτά να επηρεάσουν και τη λειτουργία και δράση της ΔΟΕ, η οποία θα βιώσει συγκρούσεις, απογοητεύσεις, διασπάσεις, διώξεις αλλά και επιτεύγματα. Στο σύντομο κείμενο[1] που ακολουθεί θα εστιάσουμε στους σημαντικότερους σταθμούς και στα βασικά χαρακτηριστικά της ΔΟΕ στη διάρκεια ενός αιώνα.
– Η ΔΟΕ θα ιδρυθεί σε μία περίοδο που στο διεθνές και εθνικό περιβάλλον –είχε ιδρυθεί ήδη η ΓΣΕΕ- συνέβαιναν κοινωνικές ανατροπές και υπήρχε ένταση των συνδικαλιστικών διεκδικήσεων. Με την ίδρυσή της, επιτυγχάνονται η ενοποίηση των διάσπαρτων δυνάμεων των δασκάλων σε τοπικούς συλλόγους και η χειραφέτηση από το κράτος, ενώ θα δρομολογηθεί μία πιο οργανωμένη προσπάθεια διεκδίκησης των επαγγελματικών και εκπαιδευτικών ζητημάτων. Ήδη, από τα πρώτα χρόνια δράσης της ΔΟΕ θα υπάρξουν σημαντικές κατακτήσεις ( μείωση διδασκαλικών κατηγοριών από εννέα σε τρεις, ισομισθία δασκάλων και διδασκαλισσών, σημαντικές αυξήσεις μισθών, ένταξη των δασκάλων στην υπαλληλική κλίμακα κ.λπ.) . Το πολιτικά και ιδεολογικά φορτισμένο γλωσσικό ζήτημα θα αποτυπωθεί και στο εσωτερικό της ΔΟΕ, οδηγώντας, το 1927, το 30% των δασκάλων να αποσπαστούν ιδρύοντας νέα ‘καθαρευουσιάνικη’ ΔΟΕ (είναι η πρώτη διάσπαση). Στον ‘ύστερο Βενιζελισμό’ (1928-1932), που το γλωσσικό θέμα θα βρίσκεται σε ύφεση, θα υπάρξει επανένωση των δυνάμεων της ΔΟΕ. Όμως, στη συνέχεια θα έχουμε νέες διασπάσεις και νέα μέτωπα ανάμεσα στους καθαρευουσιάνους και τους δημοτικιστές, αλλά και στο εσωτερικό των δημοτικιστών μετά τη διάσπαση του Εκπαιδευτικού Ομίλου, το 1927.
– Μετά το Βενιζελικό κίνημα, το 1935, η ΔΟΕ, όπως και όλες οι δημοσιοϋπαλληλικές οργανώσεις, διαλύθηκαν, ενώ την περίοδο της Μεταξικής δικτατορίας πολλοί δάσκαλοι θα υποστούν δυσμενείς μεταθέσεις, θα φυλακιστούν, θα απολυθούν ή θα εξοριστούν. Κατά την περίοδο της κατοχής, πολλοί δάσκαλοι, σε ποσοστά μεγαλύτερα από κάθε άλλη δημοσιοϋπαλληλική οργάνωση, θα συμμετάσχουν στην εθνική αντίσταση, ενώ οι προσκείμενοι στην αριστερά δάσκαλοι θα ιδρύσουν την παράνομη ΔΟΕ. Μετά το τέλος της κατοχής και τα ‘Δεκεμβριανά’, οι αριστεροί δάσκαλοι θα εκδώσουν το Διδασκαλικό Βήμα και θα ετοιμάσουν την επανίδρυση της ΔΟΕ, η οποία θα πραγματοποιηθεί σε Γενική Συνέλευση, τον Ιανουάριο του 1946. Στη Συνέλευση αυτή θα κυριαρχήσουν οι δάσκαλοι του συντηρητικού χώρου, οι οποίοι κατά τη διάρκεια του εμφυλίου που ακολουθεί με τις διώξεις των αριστερών θα ενισχυθούν ακόμη περισσότερο.
-Ο εμφύλιος θα αφήσει έντονο το αποτύπωμά του και στο συνδικαλιστικό κίνημα των εκπαιδευτικών κατά την περίοδο που ακολουθεί. Έτσι, κατά την ‘εμφυλιοπολεμική δεκαετία’ του ‘50, η ΔΟΕ, με την κυριαρχία της συντηρητικής παράταξης, ‘νικήτριας’ του εμφυλίου, θα λειτουργήσει ως ‘θεματοφύακας της εθνικοφροσύνης’, θα καλλιεργήσει το στερεότυπο του ‘ήρωα δασκάλου’, του ‘πνευματικού εθνικού εργάτη’και του ‘αναμορφωτή της υπαίθρου’. Κατά τη σύντομη μεταρρυθμιστική περίοδο 1963-1965 – μεταρρύθμιση Γεωργίου Παπανδρέου και Ε. Παπανούτσου- η ΔΟΕ θα λειτουργήσει ως μεταρρυθμιστική δύναμη, στηρίζοντας τις αλλαγές-τομές της περιόδου (δημοτική γλώσσα, 9χρονη υποχρεωτική εκπαίδευση, Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, δωρεάν παιδεία κ.λπ.). Κατά την περίοδο της 7χρονης δικτατορίας, οι ‘δοτές’ διοικήσεις της ΔΟΕ θα λειτουργήσουν ως πειθήνια όργανα της χούντας, ενώ πολλοί δημοκρατικοί δάσκαλοι θα διωχθούν με δυσμενείς μεταθέσεις ή απολύσεις. Πρωταγωνιστής του αντιδικτατορικού αγώνα ήταν ο φωτισμένος δάσκαλος Νικηφόρος Ζήσης, στέλεχος της Χριστιανικής Δημοκρατίας.
– Με τη μεταπολίτευση, και το συνδικαλιστικό κίνημα θα μπει σε μια φάση εκδημοκρατισμού και εκσυγχρονισμού. Κατά τα πρώτα μεταπολιτευτικά χρόνια, με νομιμοποιημένους, πλέον, και τους συνδικαλιστές της αριστεράς (νομιμοποίηση του ΚΚΕ), θα κυριαρχήσουν οι δάσκαλοι με ‘αντιστασιακές δάφνες’και με βασικά προτάγματα την πανεπιστημιακή εκπαίδευση των δασκάλων και νηπιαγωγών, την κατάργηση των επιθεωρητών με την καθιέρωση των Σχολικών Συμβούλων, τη δημοτική γλώσσα (θα καθιερωθεί με το Σύνταγμα του 1975 και τον Ν. 309/1976), το Ενιαίο Μισθολόγιο-Βαθμολόγιο και τα πολιτικά δικαιώματα των δημοσίων υπαλλήλων. Στα ΔΣ της ΔΟΕ, κατά τις πρώτες δεκαετίες της μεταπολίτευσης θα υπερισχύουν οι δυνάμεις της κεντροαριστεράς και της αριστεράς με κυρίαρχη την προσκείμενη στο ΠΑΣΟΚ Πανελλήνια Αγωνιστική Συνδικαλιστική Κίνηση (ΠΑΣΚ).
-Ημερομηνία-σταθμό συνιστά το 1982 με την καθιέρωση της απλής αναλογικής (Ν. 1264/1982 του Απόστολου Κακλαμάνη ως υπουργού Εργασίας) και την εμφάνιση των παρατάξεων που θα προκαλέσει την αναλογική εκπροσώπηση των διαφόρων τάσεων στα ΔΣ της ΔΟΕ, αλλά και την παραταξικοποίηση-κομματικοποίηση της ΔΟΕ , αφού θα οι παρατάξεις θα έχουν σαφείς αναφορές στα πολιτικά κόμματα, αντιγράφοντας, έτσι, και τα νοσηρά φαινόμενα του πολιτικού συστήματος. Στις αρχές της δεκαετίας του ‘80, με την πολιτική αλλαγή, κυβέρνηση ΠΑΣΟΚ, η ΔΟΕ θα δει να υλοποιούνται τα βασικά και πάγια αιτήματά της, όπως πανεπιστημιακή εκπαίδευση δασκάλων και νηπιαγωγών, ενιαίο Μισθολόγιο –Βαθμολόγιο, πολιτικά δικαιώματα δημοσίων υπαλλήλων, κατάργηση επιθεωρητών, ανανέωση σχολικής γνώσης, αποκέντρωση της εκπαίδευσης κ.ά. Οι κατακτήσεις αυτές του συνδικαλιστικού κινήματος, ενισχυμένες και από το γεγονός ότι η ΔΟΕ καταθέτει επιστημονικά τεκμηριωμένες προτάσεις (το 1997 θα ιδρύσει Ερευνητικό Ινστιτούτο, το ΙΠΕΜ/ΔΟΕ) θα αναβαθμίσουν τον ρόλο και την αξιοπιστία της ΔΟΕ στην κοινωνία, παρά το γεγονός ότι σε αρκετές περιπτώσεις δεν στάθηκε στη σωστή πλευρά της ιστορίας (περίπτωση νομοσχεδίων Γιαννίτση, ΑΣΕΠ Σ. Πεπονή, πτυχές μεταρρύθμισης Αρσένη κ.ά.).
-Από την περίοδο της μεταρρύθμισης Αρσένη και μετά, οι σχέσεις ΔΟΕ –κράτους θα γίνονται όλο και πιο συγκρουσιακές, προκαλώντας αγωνιστικές κινητοποιήσεις με αποκορύφωμα τη μεγάλη απεργία των 42 ημερών, το 2006. Η κρίση στις σχέσεις ΔΟΕ-κράτους θα μετατραπεί σε ρήξη με την είσοδο της χώρας στην περίοδο των μνημονίων με δραματικές επιπτώσεις και στους εκπαιδευτικούς. Όλα αυτά θα έχουν σαν συνέπεια, τη σταδιακή απεξάρτηση των παρατάξεων από τα κόμματα, αλλά θα καταδείξουν και την αδυναμία του συνδικαλιστικού κινήματος να ανακόψει τις μνημονιακές πολιτικές. Αυτό θα οδηγήσει σε μία τάση απομαζικοποίησης του εκπαιδευτικού κινήματος και στην αδυναμία πραγματοποίησης μεγάλων κινητοποιήσεων.
-Εν κατακλείδι, η ΔΟΕ που σήμερα εκπροσωπεί περ. 70.000 μέλη, στη μακρόχρονη πορεία της έχει σημαντική συμβολή στην κατοχύρωση των επαγγελματικών δικαιωμάτων των εκπαιδευτικών, θα αναβαθμίσει τον ρόλο τους στη εκπαίδευση και την κοινωνία, συμβάλλοντας στη διαμόρφωση της εθνικής ταυτότητας, τον εκσυγχρονισμό και τον εκδημοκρατισμό του συνδικαλιστικού κινήματος, της εκπαίδευσης και της κοινωνίας.
[1] Μία αναλυτική ιστορία της ΔΟΕ έχει ξεκινήσει, με ανάθεση από το ΔΣ της ΔΟΕ, πριν από δύο χρόνια με την επιστημονική μου καθοδήγηση και σε συνεργασία με τους ομότεχνους Δ. Χαραλάμπους, Χ. Τζήκα και Ι. Μπέτσα και μια δεκαπενταμελή ομάδα ερευνητών στην ιστορία εκπαίδευσης. Από την έρευνα αυτή έχει προκύψει ένα τετράτομο έργο, το οποίο σύντομα οδεύει για το τυπογραφείο.
Του Σήφη Μπουζάκη
Ομότιμου καθηγητή του πανεπιστημίου Πατρών
Ακολουθήστε μας για όλες τις ειδήσεις στο Bing News και το Google News
