Της Παναγιώτας Π. Λάμπρη*

Να που εξέπνευσε κιόλας ο πρώτος μήνας του 2021 και στο κατώφλι μας πρόβαλε ο Φεβρουάριος, που Φλεβάρη και Κουτσοφλέβαρο ο λαός τον λέει, γιατί έχει μόλις 28 μέρες και κάθε τέσσερα χρόνια 29, οπότε η χρονιά θεωρείται δυσοίωνη, γεγονός που υπαγορεύει σύνεση σε κάθε ατομική και κοινωνική επιλογή! Βέβαια, το επίσημο όνομά του είναι ρωμαϊκό, όπως και πολλών άλλων μηνών, και προέρχεται από το λατινικό επίθετο februus (-a, -um), που σημαίνει καθαρτικός, καθώς τον Φεβρουάριο ετελείτο καθαρτήρια γιορτή, γνωστή ως februa (-orum).

Ο λαός, όμως, δίνει δική του ετυμολόγηση στο όνομα του μήνα και το συνδέει με τη φλέβα! Αυτό καθόλου τυχαία, αφού η παρατήρηση της φύσης του δίδαξε πως τον Φεβρουάριο αναβλύζουν πολλά νερά, τα οποία από γήινες φλέβες έρχονται στην επιφάνεια! Φυσικά, δεν έλειψαν κατά τόπους κι άλλα ονόματα, και, για παράδειγμα, βάφτισε τον μήνα Κουτσό, Μικρό, Κούντουρο, δηλ. κολοβό, και πάει λέγοντας. Ακόμα, σύμφωνα με τη λαϊκή σοφία, ως τελευταίος μήνας του χειμώνα ο Φλεβάρης, «… αν φλεβίσει, καλοκαίρι θα μυρίσει, μα αν δώσει και κακιώσει μες στα χιόνια θα μας χώσει», ενώ σηματοδοτεί την έναρξη των γεωργικών εργασιών, καθώς «Φλεβάρης κουτσοφλέβαρος και του τσαπιού ο μήνας».

Ο Φλεβάρης ταυτίζεται με το δεύτερο μισό του μήνα Γαμηλιώνα και το πρώτο μισό του μήνα Ανθεστηριώνα των αρχαίων Ελλήνων, κατά τον οποίο γιορτάζονταν τα Ανθεστήρια, προς τιμήν του Διονύσου, οπότε την πρώτη μέρα της γιορτής, που ονομαζόταν «πιθοίγια», ανοιγόντουσαν τα πιθάρια με το κρασί της χρονιάς. Δέκα μέρες μετά τα Ανθεστήρια τελούνταν τα Διάσια, τα οποία ήταν αφιερωμένα στον Μειλίχιο Δία, χθόνια θεότητα με μορφή φιδιού, που προστάτευε τις κατοικίες.

Στο εορτολόγιο της χριστιανικής ορθόδοξης λατρείας αυτόν τον μήνα κυριαρχούν τα λεγόμενα Συμόγιορτα, κατά τα οποία τιμώνται ο Άγιος Τρύφων (1/2), η Υπαπαντή του Κυρίου (2/2) και ο Αγιος Συμεών (3/2).

Ο πρώτος άγιος έχει την τιμητική του ανάμεσα στους αγρότες, καθώς πιστεύεται ότι προστατεύει τα χωράφια από τα τρωκτικά και τα βλαβερά ζωύφια, οπότε στη γιορτή του αποφεύγουν τις γεωργικές εργασίας. Το ίδιο κάνουν και της Υπαπαντής ή Παπαντής, γιατί διαφορετικά θα καταστραφεί η σοδειά τους από χαλάζι! Ακόμα, αυτή η μέρα τους δίνει την αφορμή να κάνουν προβλέψεις, καθώς, σύμφωνα με την παροιμία, «Παπαντή καλοβρεμένη κι η κοφίνα γιομισμένη».

Τέλος, ο Συμεών τιμάται ιδιαίτερα από τις εγκύους, οι οποίες στη γιορτή του αποφεύγουν να κάνουν εργασίες, φοβούμενες μήπως το κυοφορούμενο έμβρυο γεννηθεί με κάποιο σημάδι! Φυσικά, το όνομα του αγίου καμία σχέση δεν έχει με τη λέξη σημάδι ετυμολογικά. Η δημιουργημένη από το όνομά του παρετυμολογία, έχει να κάνει προφανώς με το ότι αυτός είχε πάρει στην αγκαλιά του την ημέρα της Υπαπαντής τον μικρό Ιησού, που είχε κλείσει σαράντα μέρες από τη γέννησή του, οπότε έληξε και η περίοδος λοχείας της μητέρας του, που πήρε τις ανάλογες ευχές στον ναό.

Πάντως, εκείνο το οποίο αρχίζει τον Φεβρουάριο, εκτός από εξαιρέσεις, μια και σχετίζεται με τη Λαμπρή που είναι κινητή εορτή, είναι το Τριώδιο, το οποίο διαρκεί από την Κυριακή του Τελώνου και του Φαρισαίου μέχρι το Μεγάλο Σάββατο. Το εν λόγω διάστημα είναι γεμάτο με γιορτές, που αφορούν στη λατρεία και στην κοσμική ζωή και αναφέρονται στους ζωντανούς και στους νεκρούς. Κυρίαρχη ανάμεσα σ’ αυτές, που σηματοδοτεί και την έναρξη της Μεγάλης Τεσσαρακοστής, είναι οι Αποκριές!

Οι Αποκριές, είναι περίοδος ευθυμίας και διασκέδασης. «Είναι γνωστό», γράφει ο Κ. Ρωμαίος, «ότι οι Αποκριές δεν αποτελούν χριστιανική εορτή, αλλ’ επιβίωση ειδωλολατρικών εθίμων, που η Εκκλησία ματαίως προσπάθησε να εκτοπίσει». Πριν αρχίσει η Μεγάλη Σαρακοστή, ο χριστιανός, που θα νηστεύει και θα «πενθεί» για εφτά ολόκληρες εβδομάδες -ούτε γάμοι, ούτε χοροί και πανηγύρια γίνονται- αισθάνεται την ανάγκη να διασκεδάσει και να κάνει κάθε είδους τρέλα. Πέρα, όμως, από αυτό, υπάρχει κάτι πιο σπουδαίο, «η εμμονή του λαού στις πανάρχαιες παραδόσεις των προγόνων του από τις οποίες δεν εννοεί να αποκολληθεί».

Σε όλη τη διάρκεια του Τριωδίου οι περισσότεροι το ρίχνουν λίγο έξω. Η δεύτερη εβδομάδα του ονομάζεται Κρεατινή, επειδή δεν νηστεύουν Τετάρτη και Παρασκευή· έτσι λέγεται και η Κυριακή της Αποκριάς, γιατί αυτή την ημέρα απόκρευαν, δηλαδή απείχαν από την κατανάλωση κρέατος, μέχρι το Πάσχα. Η τελευταία εβδομάδα και η τελευταία Κυριακή της Αποκριάς λέγονται Τυρινές, επειδή το βασικό καρύκευμα των φαγητών είναι το τυρί. Το κύριο έδεσμα της Κυριακής της Τυρινής ήταν η τυρόπιτα και τα βρασμένα αυγά. (Π. Π. Λάμπρη, Ροδαυγή2, σ. 115-116)

Με αναμονή, λοιπόν, όλων αυτών, ακόμα και μέσα στις υφιστάμενες δύσκολες συνθήκες, ας ευχηθούμε ο Φλεβάρης να φλεβίσει και να φέρει καλοκαιριά, κυρίως στις ψυχές και στη ζωή των ανθρώπων!

*Η Παναγιώτα Λάμπρη είναι εκπαιδευτικός-λογοτέχνης.