Γιάννης Καλπούζος: «Οι ραγιάδες συνεχίζουν να υπάρχουν και σήμερα»

Κρίστυ Κουνινιώτη

Ανασυνθέτει την περίοδο 1816-1829, ξετυλίγοντας αριστοτεχνικά τη μυθοπλασία του εν μέσω της ελληνικής ιστορίας με χαρακτήρες φανταστικούς που διασταυρώνονται με ιστορικά πρόσωπα. Κι ο αναγνώστης «ρουφά», συνεπαρμένος, κάθε του φράση -εξαίσια η γλώσσα του-, κάθε του εικόνα -ανάγλυφα αποτυπωμένη, κάθε του στοχασμό -βαθύς και πανταχού παρών στα βιβλία του. Ο λόγος για τον Γιάννη Καλπούζο, ο οποίος μιλά στην «Πελοπόννησο» με αφορμή το νέο του μυθιστόρημα «Ραγιάς. Μέρες και νύχτες 1821» (εκδ. Ψυχογιός»).

Ποιες οι προκλήσεις της όλης διαδικασίας της συγγραφής – έρευνα, αποτύπωση της Ιστορίας όπου τοποθετείτε την ιστορία σας, «χτίσιμο» χαρακτήρων που συνυπάρχουν με ιστορικά πρόσωπα, γλώσσα;
Αντιμετώπισα απανωτές προκλήσεις και κινδύνους. Από το να μεταφέρω τον αναγνώστη σε εκείνους τους χρόνους, σαν να ήταν εκεί, να ζούσε τότε και να συμμετέχει στα γεγονότα και στην άγρια ή ήμερη καθημερινότητα, και όχι να προβάλλω το σήμερα στο χτες, μέχρι να αναμετρηθώ με τόσες παγιωμένες αντιλήψεις και να τις θέσω σε δοκιμασία. Από το να μην εξιδανικεύσω και να μην αδικήσω, έως να μη με παρασύρει το ανεδαφικό στερεότυπο του «καλού Eλληνα» και του «κακού Τούρκου». Να διαχειριστώ ένα τεράστιο υλικό, αλλεπάλληλα γεγονότα, καταιγιστικά και πολλές φορές με αμφίσημες ερμηνείες ή αμφισβητούμενες ημερομηνίες, και παράλληλα να ρέει με στέρεο τρόπο η μυθοπλασία. Να πείσω τον αναγνώστη μέσα από μια λογοτεχνική γλώσσα, η οποία μπολιάζεται με επιλεγμένες λέξεις, φράσεις και παροιμίες της ντοπιολαλιάς, ότι έτσι μιλούσαν τότε οι άνθρωποι και συνάμα να πετύχω την αναγνωστική ευφορία. Να γνωρίζω πράγματα στο πολλαπλάσιο για την εποχή σε σχέση με όσα κατέγραψα, προκειμένου να μην πέσω σε λογής-λογής ατοπήματα. Να είναι διάχυτη στο κείμενο η αίσθηση δικαιοσύνης πάνω από θρησκείες, εθνικότητες και κοινωνικές τάξεις. Να υφάνω μέσα από τη δράση των μυθοπλαστικών ηρώων, την αφήγηση, τις απάνθρωπες ενέργειες ένθεν κακείθεν, τις παλινωδίες σημαινόντων προσώπων και εν γένει τους κλυδωνισμούς της επανάστασης μία πρόταση για το νόημα της ατομικής και συλλογικής ζωής. Τι αξίζει και τι δεν αξίζει σε τούτη τη σύντομη ζωή μας.

«Ακόμη και η επανάσταση του 1821 μια αποκοτιά ήταν» είχατε πει σε παλιότερη συνέντευξή μας. Την ίδια λέξη την ξανασυναντάμε εδώ, στην συνομιλία-ανάλυση του Αγγελή με τους γέροντες, περί κινήτρων. Η συγκεκριμένη «βουκέντρα», πού μπορεί να οδηγήσει, γενικά μιλώντας;
Η αποκοτιά που μάχεται για κάποιο όραμα, για έναν ανώτερο στόχο, υψώνει τον άνθρωπο στις κορφές του ήλιου είτε ως αντρειοσύνη είτε ως πάλεμα να κατακτήσει τις ομορφιές της ζωής ή άγνωστες πτυχές της. «Ρίξου στη φωτιά και χόρεψε», έγραφα στο «γινάτι-Ο σοφός της λίμνης». Στον «ραγιά» ο Αγγελής λέει: «Για μένα έχει αξία να γεννηθεί και να στεριώσει γερά μέσα στον άνθρωπο η φωνή που κράζει: Δε θα ζήσω σαν ραγιάς! Μα να ξεύρει όποιος λάβει την απόφαση, ότι τούτο θα ζητήσει μέχρι το αίμα του και να ‘ναι έτοιμος να το δώκει. Κι όταν φτάνεις να λες δε με κόφτει αν θ’ αποθάνω, όλοι σε λογαριάζουν και σε σκιάζονται. Κανένας δεν μπορεί να σε σταματήσει, μόνο ο χάροντας που πια δεν τον λογαριάζεις εσύ». Εν κατακλείδι μέσα από την πεφωτισμένη αποκοτιά παύει να μας κόβει τα ποδάρια ο τρανότερος οχτρός του λεύτερου ανθρώπου, ο φόβος.

Αιχμαλωσίες, βιασμοί, βασανιστήρια, σφαγές… η μοίρα των γυναικών που έπεφταν, τότε, στα χέρια του εχθρού. Αυτή τη βαναυσότητα απέναντί τους, που τελευταίως φαντάζει αναζωπυρωμένη, όπως βλέπουμε στις ειδήσεις, τι καταδεικνύει για τη θέση των γυναικών σήμερα;
Oπως ακριβώς το θέσατε: φαντάζει. Μέσα από τον υπερτονισμό μεμονωμένων γεγονότων κινδυνεύουμε ως συνήθως να διαστρεβλωθεί η συνολική εικόνα. Ουδεμία σύγκριση υπάρχει του τότε με το τώρα. Η γυναίκα σήμερα είναι δυναμική, διεκδικεί τη θέση της στον κοινωνικό στίβο, είναι επιτυχημένη μητέρα, επαγγελματίας, καλλιτέχνης, επιχειρηματίας και ούτω καθεξής. Δεν αποδέχομαι αυτή τη στρέβλωση. Η θυματοποίηση της γυναίκας επί της ουσίας ανασύρει από το παρελθόν νοοτροπίες οι οποίες τη θέλουν στη σκιά του άντρα. Ωσάν να μην είναι ικανή να χαράξει αυτόνομη πορεία. Νοσηρά φαινόμενα και εγκληματικά στοιχεία υπήρχαν ανέκαθεν και δυστυχώς συνεχίζουν να υπάρχουν. Ομως αυτά δεν αντιπροσωπεύουν τη θέση της σημερινής γυναίκας. Ούτε τις σχέσεις πλείστων ζευγαριών. Εναπόκειται σε όσες γυναίκες υφίστανται βία εκ μέρους των αντρών να πάψουν να είναι ραγιάδες, να νικήσουν τον φόβο τους και να διεκδικήσουν την ελευθερία τους. Η πολιτεία, οι νόμοι, οι θεσμοί, διάφορες οργανώσεις και φορείς, η κοινή γνώμη ανδρών και γυναικών βρίσκονται στο πλευρό τους. Ομως εκείνες πρέπει να κάνουν το πρώτο βήμα.

Οι νέοι αγνοούν σημαντικούς «σταθμούς» της Ιστορίας μας. Ενα καλό ιστορικό μυθιστόρημα μπορεί να αποτελέσει κίνητρο για περαιτέρω αναζήτηση γνώσεων;
Αναμφίβολα. Το καλό ιστορικό μυθιστόρημα δένει τους μυθοπλαστικούς ήρωες με τον αναγνώστη, τους μετατρέπει σε οικείους, σε κοντινούς, και έτσι βιώνει την Ιστορία ως δικό του κομμάτι, ως, τρόπον τινά, προσωπική ή οικογενειακή υπόθεση και παράδοση. Το «δικό μας» οδηγεί και στην περαιτέρω διερεύνηση. Οι νέοι της Ελλάδας πρέπει να νιώσουν βαθιά δικιά τους την Ιστορία μας.

Προς το τέλος του βιβλίου σας προσεγγίζετε την πολυδιάστατη έννοια της λέξης «ραγιάς». Κατά πόσο κινδυνεύει, σήμερα, κάποιος να γίνει ραγιάς, έστω και ασυνείδητα;
Καταρχάς οι ραγιάδες συνεχίζουν να υπάρχουν. Οταν ο βιοπαλαιστής αγωνίζεται να θρέψει την οικογένειά του με 800 ευρώ τον μήνα ή και με λιγότερα και τα έσοδα του εργοδότη του ή και άλλων τρίτων ανέρχονται σε εκατομμύρια, τι είναι ο πρώτος έναντι των δεύτερων; Σαφέστατα ραγιάς. Ραγιαδισμός είναι και η αποδοχή της αισθητικής ευτέλειας που μας κατακλύζει πανταχόθεν, το κυνήγι της μόδας, του αχαλίνωτου καλλωπισμού και του κάθε συρμού και τόσα άλλα. Ασφαλώς υφίσταται και ο κίνδυνος να γίνει κανείς ραγιάς ασυνείδητα. Σε όσα μόλις προανέφερα ως μιμητισμός, αλλά και από το σύνδρομο της Στοκχόλμης, όπως αυτό το ερμηνεύει κανείς σε πλείστες όσες περιπτώσεις, μέχρι το βόλεμα σε μια βαλτωμένη σχέση.

«Γίνεται όμορφο ό,τι αγαπά κανένας» λέει η Κερασία. Τι θα θέλατε να δείτε ν’ αγαπάμε για να γίνει όμορφο;
Με την αγάπη δίνεται κανείς και σμικρύνεται το κακό «εγώ του». Θέλω να αγαπάμε το καλό «εγώ μας», και, όσα λέει ο Αγγελής: «Δεν είμαι ραγιάς θα πει και ξανοίγω τον νου μου, τον παιδεύω με χίλια ρωτήματα, αλλά και με τα γράμματα και με τις επιστήμες. Γιατί ο κόσμος του ανθρώπου είναι σαν το καρύδι, κλείνεται μέσα στο τσόφλι. Κι άμα δεν το σπάσεις, δε γλέπεις μακρύτερα».

Όλες οι ειδήσεις άμεσα μέσα από το Google News. Κάντε κλικ εδώ και κάντε εγγραφή

Άμεση ενημέρωση με όλες τις ειδήσεις τώρα και μέσω WhatsApp - Δες εδω