Το ραδιόφωνο που αγαπήσαμε

Μοιάζει με σχέση ανάμεσα σε δυο ανθρώπους που δεν πρόκειται ποτέ να γνωρίσουν o ένας τον άλλον. Δεν ξέρεις ποιος σ’ ακούει, πού, τι σκέφτεται, πώς αντιδρά, και ποτέ δεν θα το μάθεις. Αυτό είναι το μυστήριο του ραδιοφώνου: η επικοινωνία ανάμεσα σε μια φωνή που φτάνει απ’ το πουθενά σε άγνωστους ακροατές. Που δεν θα δεις ποτέ το πρόσωπό τους. H ανεκπλήρωτη αυτή -αλλά τόσο ζωτική- επιθυμία τρέφει τη μυστηριώδη σχέση τού κάθε ακροατή και ακροάτριας με την απροσπέλαστη φωνή ενός αγνώστου. Την περιβεβλημένη μ’ ένα πέπλο μυστηρίου.

Με το ραδιόφωνο έμπλεξα νωρίς. Από την εποχή της παράνομης ραδιοφωνίας, τέλη δεκαετίας του ’70. Με μύησε ο Τάσος Παπαγιαννόπουλος, παθιασμένος πρωτοπόρος στον χώρο, που τα χρόνια εκείνα υπήρξε μαθητής μου.

Ηταν η αθώα εποχή του ραδιοφώνου. Και τη λέω «αθώα», γιατί το κίνητρο τού παράνομου ραδιοπειρατή ήταν το πάθος του, της επικοινωνίας. Μόνο. Η ανωνυμία του, του επέτρεπε να απολαμβάνει -απαλλαγμένος απ’ τον σάρακα της προβολής – την αυθεντική χαρά της επαφής. Χωρίς βεντετισμό, ναρκισσισμό, αλαζονεία.

Δέκα χρόνια αργότερα, ο θεσμός της «Ελεύθερης ραδιοφωνίας»- που ξεκίνησε με τον 9.84 και υλοποιήθηκε από τον Γιώργο Παπανδρέου το ’89- με βρήκε πίσω απ’ τα μικρόφωνα. Να συνεργάζομαι με επαγγελματίες, πλέον, κι όχι αστεία: Μικρούτσικος, Συναδινός, Ανδρικάκης, Θωμαΐδης κ.λπ., κ.λπ. Και ένα ντόπιο, αξιόλογο δυναμικό που στήριξε με κέφι και ενθουσιασμό το όραμα της ελεύθερης διακίνησης των ιδεών, της απεξάρτησης από το κρατικό ραδιόφωνο. Θέλαμε διακαώς να διαχυθεί μια πνοή ελευθερίας στα πολιτικά , κοινωνικά, πνευματικά και πολιτιστικά πράγματα.

Οσον αφορά το δικό μας μετερίζι (Φάρος 9.85′) ο πήχης ανέβηκε ψηλά. Στόχος η επαγγελματική οργάνωση με μαθήματα ορθοφωνίας στους εκφωνητές από τη Μαρία Κατσανδρή, με ρ/δ επιτροπή και πρόεδρο τη Μάγια η Λυμπεροπούλου, με γλωσσική επίβλεψη των κειμένων από την αφεντιά μου ώστε να υπάρχει σεβασμός στη γλώσσα.

Ο άλλος μεγάλος μας στόχος αφορούσε την ποιότητα του προγράμματος. Μουσικές εκπομπές και συνεντεύξεις με τα πρώτα ονόματα του ελληνικού πενταγράμμου· ποικίλα μουσικά είδη και ρεύματα με κατατοπιστικές εισαγωγές· κλασική μουσική, Κυριακή πρωί, σε συνδυασμό με απαγγελία επιλεγμένης ποίησης Λειβαδίτη, Ελύτη, Χέλντερλιν, άσμα ασμάτων, Ψαλμούς του Δαυίδ· κι ακόμα εκπομπές λογοτεχνίας (με Γαλανάκη, Δρουκόπουλο, Κοζία κ.λπ.). Η έμπνευση κι η φαντασία έβρισκαν διέξοδο μπροστά στα μικρόφωνα του ραδιοφώνου.

Από το στούντιο του σταθμού είχαν περάσει ο Κωστής Μοσκώφ, ο Μανόλης Ανδρόνικος, ο Ανδρέας Βουτσινάς, ο Μανόλης Αναγνωστάκης με εκτενείς συνεντεύξεις τους στην εκπομπή «Εκ βαθέων» που είχα αναλάβει προσωπικά. (Διατήρησα στο αρχείο μου τις πολύτιμες κασέτες. Εξ ων και τη συνομιλία μας με τον Μανόλη Αναγνωστάκη που δεν έχει μόνο συναισθηματική αλλά και ιστορική αξία. Γιατί είναι η τελευταία φορά που ακούγεται η φωνή τού ποιητή δημόσια, πριν φύγει απ’ τη ζωή).

Πάντως γι’ αυτές τις εκπομπές γινόταν από όλους προετοιμασία σκληρή. Δεν μπορούσε να γίνει αλλιώς. Η εκπομπή στο πόδι, με προχειρότητα και με το πρόσχημα της δήθεν αμεσότητας, καταστρέφει το ραδιόφωνο, εκτρέφει τον χαβαλέ και συμβάλλει στην έκπτωση του ραδιοφώνου. Καλή είναι η αμεσότητα αλλά προϋποθέτει τεράστια υποδομή. Ενα background που αν δεν το έχει κάποιος, καταλήγει στην κοροϊδία τού ακροατή.

Η «επανάσταση» της ελεύθερης ραδιοφωνίας εξέπνευσε γρήγορα – έγινε εξαρτώμενη, εμπορική. Η εποχή της αθωότητας κράτησε λίγο. Ξεπεράστηκε και μας ξεπέρασε: το στυλ, η γλώσσα, οι τρόποι επικοινωνίας, η ταχύτητα, οι αξίες, οι προτιμήσεις. Ηταν όμως μια εποχή που άφησε έντονο το αποτύπωμά της στον κύκλο της ζωής μας.

Πρόσφατα έγινε μια διαδικτυακή συνάντηση όλων μας. Πρόσωπα που τότε συνυπήρξαμε, γίναμε φίλοι, συνεργαστήκαμε ή συγκρουστήκαμε. Σ’ αυτή τη διαδικτυακή ημερίδα, τριάντα δύο χρόνια αργότερα, θυμηθήκαμε τα γεγονότα εκείνα, μιλήσαμε «για το ραδιόφωνο που αγαπήσαμε», μνημονεύσαμε απόντες, αναστοχαστήκαμε τη διάθεση της εποχής – κοινή σε όλους. Ζει ακόμα μέσα μου η χαρά της, ο ενθουσιασμός της. Η σχέση μου με το ραδιόφωνο εξακολουθεί να είναι πάντα ζωντανή.

(Το κείμενο είναι αφιερωμένο στη Ρούλα Κωστακοπούλου, που δούλεψε για να πραγματοποιηθεί αυτή η συνάντηση και στον Τάσο Παπαγιαννόπουλο).

*Ο Κώστας Λογαράς είναι συγγραφέας.