Εύρυτος: Η έσχατη λύση για να έχει νερό η Αθήνα;
Η Δρ. γεωλόγος καθηγήτρια Νικολίνα Μπουρλή και ο καθηγητής Γεωλογίας Αβραάμ Ζεληλίδης γράφουν για ένα από τα μεγαλύτερα προβλήματα της Αθήνας
Η Δυτική Στερεά Ελλάδα αποτελεί μία από τις πιο υδρολογικά προικισμένες, αλλά ταυτόχρονα πιο ευάλωτες περιοχές της χώρας. Το υδρογραφικό δίκτυο του Υδατικού Διαμερίσματος, στο οποίο ανήκουν οι ποταμοί Καρπενησιώτης και Κρικελιώτης, έχει υποστεί σημαντικές αλλοιώσεις τις τελευταίες δεκαετίες: φράγματα, ταμιευτήρες, εκτροπές, διευθετήσεις κοίτης και έργα αντιπλημμυρικής προστασίας.
Γράφουν Νικολίνα Μπουρλή και Αβραάμ Ζεληλίδης
Η 1η Αναθεώρηση του Σχεδίου Διαχείρισης Λεκανών Απορροής καταγράφει πλήθος υδατικών συστημάτων της περιοχής ως Ιδιαιτέρως Τροποποιημένα (ΙΤΥΣ), λόγω έργων που έχουν μεταβάλει μόνιμα την υδρομορφολογία τους: ταμιευτήρες Κρεμαστών, Καστρακίου, Στράτου, ο ταμιευτήρας Ευήνου και Μόρνου, καθώς και εκτεταμένα υδραυλικά έργα που επηρεάζουν ροές, παροχές, ιζηματολογία και οικολογικές συνθήκες. Στο πλαίσιο αυτό εντάσσεται το Σχέδιο «Εύρυτος», ένα έργο που προβλέπει την εκτροπή των ποταμών Καρπενησιώτη και Κρικελιώτη, προκειμένου να αντιμετωπιστεί η λειψυδρία σε άλλες περιοχές, να ενισχυθεί η υδροδότηση και πιθανώς να υποστηριχθούν αρδευτικές χρήσεις. Ωστόσο, στη σύγχρονη περιβαλλοντική και υδατική διαχείριση -σύμφωνα με το ρυθμιστικό πλαίσιο της Οδηγίας 2000/60/ΕΚ- οι εκτροπές θεωρούνται παρεμβάσεις «υψηλού ρίσκου», ικανές να μεταβάλλουν ριζικά τον χαρακτήρα ενός υδατικού συστήματος. Αυτό σημαίνει ότι όχι μόνο προκαλούν αλλαγές στο καθεστώς ροής, αλλά μπορούν να μετατρέψουν έναν φυσικό ποταμό σε ΙΤΥΣ, με μόνιμες συνέπειες για το οικοσύστημα και για την κοινωνία.
Στη συνέχεια παρουσιάζονται οι επιπτώσεις της εκτροπής Καρπενησιώτη–Κρικελιώτη σε δύο κύριες παραμέτρους:
Α. Περιβαλλοντικές (υδρολογία, οικοσυστήματα, μορφολογία ποταμών),
Β. Κοινωνικό–οικονομικές (ύδρευση, αγροτική παραγωγή, τοπικές κοινωνίες, κίνδυνοι πλημμύρας).
* Πώς αλλάζει η υδρολογία: η εκτροπή ως μόνιμη αλλοίωση των ποτάμιων συστημάτων.
Η 2η Αναθεώρηση ΣΔΛΑΠ καταγράφει ότι έργα που μεταβάλλουν τη ροή ενός ποταμού -όπως φράγματα, διώρυγες, εκτροπές- αποτελούν τις βασικότερες αιτίες χαρακτηρισμού ΙΤΥΣ, γιατί:
1. αλλάζουν την ποσότητα και τη δυναμική των ροών,
2. διακόπτουν τη συνέχεια του ποταμού,
3. τροποποιούν τη σύνδεση με υπόγεια υδροφόρα,
4. μεταβάλλουν το καθεστώς ιζημάτων.
Η εκτροπή ποταμών όπως ο Καρπενησιώτης και ο Κρικελιώτης μπορεί να μειώσει την παροχή κατάντη: 1. κατά τη θερινή περίοδο, όπου η φυσική ροή είναι ήδη χαμηλή, 2. σε έτη ανομβρίας, όπου η λειψυδρία εντείνεται, 3. σε περιβαλλοντικά κρίσιμες περιόδους για την ιχθυοπανίδα.
Η μείωση της παροχής οδηγεί σε:
1. αδυναμία αυτοκαθαρισμού του ποταμού,
2. αύξηση θερμοκρασίας νερού, 3. μείωση διαλυμένου οξυγόνου, 4. υποβάθμιση των Βιολογικών Ποιοτικών Στοιχείων, όπως καταγράφονται από το Εθνικό Δίκτυο Παρακολούθησης.
Εχει ήδη διαπιστωθεί ότι σε ποτάμια συστήματα της περιοχής (Αχελώος, Εύηνος), ακόμη και η μερική μεταβολή παροχής προκαλεί σημαντικές αλλοιώσεις – γεγονός που υποδεικνύει ότι η εκτροπή των δύο μικρότερων, αλλά ευαίσθητων ποταμών μπορεί να έχει δυσανάλογα μεγάλη επίπτωση.
Α. Οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις: οικοσυστήματα σε κίνδυνο:
1. Απώλεια παρόχθιων και υγροτοπικών οικοτόπων: Η μείωση της φυσικής ροής μειώνει τη διακύμανση εποχικών πλημμυρών, οι οποίες είναι απαραίτητες για: 1. την ανανέωση παρόχθιας βλάστησης, 2. τη διάχυση οργανικής ύλης, 3. τη διατήρηση βιοποικιλότητας.
Η εμπειρία από την τεχνητή λίμνη Ευήνου, την οποία αναλύει το ΣΔΛΑΠ, έδειξε ότι η «πειραγμένη» υδρολογία οδηγεί σε σταδιακή αλλαγή χλωρίδας και πανίδας κατάντη.
2. Διακοπή φυσικής συνέχειας – μετακίνηση ψαριών: Ποτάμια είδη όπως η πέστροφα του Καρπενησίου εξαρτώνται από τη δυνατότητα μετακίνησης σε διαφορετικά τμήματα του ποταμού για αναπαραγωγή. Η εκτροπή και τα συνοδά έργα (διευθετήσεις, τεχνικά έργα στα σημεία λήψης) αποτελούν φραγμούς.
3. Απώλεια φερτών υλών: Η εκτροπή ενισχύει το φαινόμενο που επισημαίνεται για άλλα έργα στην περιοχή: οι ποταμοί κατάντη στερούνται φερτών, διαβρώνονται και χάνουν φυσικά μορφολογικά χαρακτηριστικά.
4. Κίνδυνος μεταβολής της χημικής ποιότητας: Η μείωση της παροχής αυξάνει τη συγκέντρωση ρύπων και θρεπτικών. Οι περιοχές κοντά σε οικισμούς ή γεωργικές ζώνες εμφανίζουν μεγαλύτερη επιβάρυνση όταν η φυσική ροή μειώνεται.
Β. Κοινωνικές και οικονομικές συνέπειες: λύση για λίγους, επιβάρυνση για πολλούς;
1. Κίνδυνοι για την τοπική υδροδότηση: Οι ποταμοί Καρπενησιώτης και Κρικελιώτης τροφοδοτούν πηγές, γεωτρήσεις και μικρά υδροδοτικά συστήματα. Η μείωση της παροχής μπορεί να επηρεάσει: 1. την ποσότητα του διαθέσιμου πόσιμου νερού, 2. τη σταθερότητα των υπόγειων υδροφορέων, 3. τη λειτουργία μικρών υδρευτικών έργων.
2. Επιπτώσεις στη γεωργία και στην αγροτική οικονομία: Η περιοχή στηρίζεται σε παραδοσιακές καλλιέργειες και μικρά αρδευτικά δίκτυα. Η χαμηλότερη παροχή το καλοκαίρι συνεπάγεται: 1. μειωμένη δυνατότητα άντλησης, 2. αυξημένο κόστος άρδευσης, 3. μειωμένη παραγωγή.
3. Αλλαγή πλημμυρικού κινδύνου: Το Σχέδιο Διαχείρισης Κινδύνων Πλημμύρας (1η Αναθεώρηση) δείχνει ότι οι ποταμοί της περιοχής έχουν υψηλή ευαισθησία σε αιφνίδιες πλημμύρες.
Ετσι, η εκτροπή μπορεί: 1. να μειώσει τοπικά τον κίνδυνο πλημμύρας στην ανάντη περιοχή, αλλά να τον αυξήσει κατάντη, όταν η κοίτη θα στερεύει και θα χάνει την ωφέλιμη ικανότητα απορρόφησης χειμερινών παροχών.
Τα έργα εκτροπής συχνά μεταβάλλουν την υδραυλική συμπεριφορά ενός ποταμού, και η εμπειρία σε άλλες λεκάνες (Εύηνος, Μόρνος) δείχνει ότι τέτοιες παρεμβάσεις απαιτούν συνεχή παρακολούθηση και αναθεώρηση.
4. Κοινωνική αντίδραση: Τα έργα εκτροπής συνήθως συγκεντρώνουν αντιδράσεις, γιατί:
1. αλλάζουν την ταυτότητα του τόπου,
2. μεταβάλλουν το φυσικό τοπίο,
3. επηρεάζουν την τοπική οικονομία,
4. δημιουργούν αίσθηση απώλειας δημοσίου πόρου. Επιπλέον, η διεθνής εμπειρία δείχνει ότι τέτοια έργα συχνά ευνοούν μεγάλες αστικές περιοχές εις βάρος των ορεινών και αγροτικών.
* Μπορεί το Σχέδιο «Εύρυτος» να γίνει βιώσιμο;
Προτάσεις: Η Οδηγία 2000/60/ΕΚ επιτρέπει τον χαρακτηρισμό υδατικών συστημάτων ως ΙΤΥΣ μόνο όταν δεν υπάρχουν καλύτερες περιβαλλοντικές επιλογές. Στην περίπτωση της εκτροπής Καρπενησιώτη-Κρικελιώτη, πριν προχωρήσει το έργο θα πρέπει να εξεταστούν:
1. Εναλλακτικές λύσεις χωρίς εκτροπές: αναβάθμιση υδραγωγείων, μείωση απωλειών στα δίκτυα, μικρά έργα εμπλουτισμού υδροφόρων, ανακύκλωση και επαναχρησιμοποίηση νερού.
2. Ορισμός υποχρεωτικής περιβαλλοντικής παροχής: Το ΣΔΛΑΠ προβλέπει για κάθε ΙΤΥΣ συγκεκριμένη οικολογική παροχή που πρέπει να διασφαλίζεται. Για την εκτροπή πρέπει να οριστεί: ελάχιστη θερινή παροχή, παροχή ανανέωσης παρόχθιας βλάστησης, παροχή μέγιστης οικολογικής προστασίας κατά την αναπαραγωγή της ιχθυοπανίδας.
3. Σύστημα συνεχούς παρακολούθησης (EΔΠ): Αισθητήρες στάθμης, παροχής, ποιότητας νερού, καθώς και παρακολούθηση βιολογικών δεικτών.
4. Τοπική συμμετοχή με τη λήψη αποφάσεων που πρέπει να περιλαμβάνουν: δήμους, αγροτικούς συλλόγους, περιβαλλοντικούς φορείς, κατοίκους των περιοχών που επηρεάζονται.
Συμπεράσματα: Το Σχέδιο «Εύρυτος» εγείρει σοβαρά ζητήματα περιβαλλοντικής και κοινωνικής βιωσιμότητας. Η εκτροπή ποταμών σε μια περιοχή που ήδη καταγράφει ΙΤΥΣ λόγω υδρομορφολογικών αλλοιώσεων μπορεί να επιφέρει σωρευτικές επιπτώσεις, όπως: απώλεια οικοσυστημάτων, μεταβολή πλημμυρικού κινδύνου και υδρολογική υποβάθμιση και κοινωνικές εντάσεις. Η αντιμετώπιση της λειψυδρίας είναι απαραίτητη, αλλά οι λύσεις πρέπει να είναι σύγχρονες, ήπιες και συμβατές με το ευρωπαϊκό πλαίσιο διαχείρισης νερού. Οι εκτροπές ποταμών αποτελούν τη «βαριά λύση» του παρελθόντος — και πριν επιλεγούν ξανά, είναι κρίσιμο να εξεταστεί αν πραγματικά οδηγούν σε ένα βιώσιμο μέλλον για την περιοχή.
* Η Νικολίνα Μπουρλή είναι Δρ. γεωλόγος καθηγήτρια και ο Αβραάμ Ζεληλίδης καθηγητής Γεωλογίας.
Η «Πελοπόννησος» και το pelop.gr σε ανοιχτή γραμμή με τον Πολίτη
Η φωνή σου έχει δύναμη – στείλε παράπονα, καταγγελίες ή ιδέες για τη γειτονιά σου.
Ακολουθήστε μας για όλες τις ειδήσεις στο Bing News και το Google News
