Ευφημία Καρακάντζα: «Θέλησα να πω κάτι καινούργιο για τον Οιδίποδα»

Κρίστυ Κουνινιώτη

Αγαπάει τον Σοφοκλή, μελετάει τα έργα του πάνω από  δεκαπέντε χρόνια και επιχειρεί μια νέα ερμηνεία της σοφόκλειας τραγωδίας με τη μελέτη της «Ποιος είμαι; Ταυτότητα και πόλις στον Οιδίποδα Τύραννο» (εκδ. Ινστιτούτο του β=Βιβλίου-Καρδαμίτσα). Ενα εξαιρετικά ενδιαφέρον και ελκυστικό βιβλίο. Η Ευφημία Καρακάντζα, καθηγήτρια Αρχαίας Ελληνικής Φιλολογίας, πρόεδρος του Τμήματος Φιλολογίας, Πανεπιστήμιο Πατρών,  μιλάει στην «Π».

Τι σας ώθησε να καταπιαστείτε με τον Οιδίποδα Τύραννο, γράφοντας ένα βιβλίο που δεν απευθύνεται μόνο στην ακαδημαϊκή κοινότητα, αλλά κινεί το ενδιαφέρον και του μέσου αναγνώστη.

Σας ευχαριστώ, καταρχάς, που το επισημαίνετε. Αυτός ήταν ο στόχος μου. Δεν ανήκουμε σε μια ελίτ που δεν συνομιλούμε με τους ανθρώπους. Και αν θέλουμε να επιβιώσει η Κλασική Φιλολογία, που έχει θαυμάσια κείμενα, πρέπει να γίνει κτήμα και των αναγνωστών που, βεβαίως, ενδιαφέρονται.

Οσο για το εγχείρημά μου αυτό, θα σας πω. Διαβάζω από τότε που θυμάμαι τον εαυτό μου. Σε αυτά τα κλασικά κείμενα ξαναγύρισα και, αφού διάβασα τη βιβλιογραφία, διαπίστωσα ότι κανείς, με δύο πολύ μικρές εξαιρέσεις, δεν έχει πει ότι ο Οιδίποδας είναι μια τραγωδία ταυτότητας. Η κύρια τάση είναι ότι ο Οιδίποδας ήταν παγιδευμένος από τη μοίρα του. Η άλλη ερμηνευτική γραμμή είναι ότι ήταν τύραννος, αυταρχικός χαρακτήρας, κατηγορώντας τον για διανοητική υπερηφάνεια ή για πολιτική αλαζονεία, η οποία δικαιολογεί την πτώση του. Υπάρχει, φυσικά, και η ψυχαναλυτική ερμηνεία του Φρόιντ.

Εγώ διάβασα το κείμενο, προσπαθώντας να απαλλαχθώ από αυτά τα ερμηνευτικά εργαλεία και διαπίστωσα ότι η τραγωδία του Σοφοκλή είναι οικοδομημένη πάνω στο τρομερό έλλειμμα του Οιδίποδα: το ότι δεν ήξερε ποιος είναι. Πρόκειται δηλαδή για έναν βαθύ στοχασμό για την ταυτότητα, της οποίας η απουσία θέτει σε κίνδυνο τη θέση του υποκειμένου στην πόλιν.

Πώς συνδέεται το ερώτημα «ποιος είμαι;» με το ανήκειν στην πόλιν-τότε, στην κοινωνία-σήμερα; 

Η ταυτότητά μας δεν ορίζεται απλώς σε σχέση με τη γενεαλογία μας, εμπεριέχει τον τρόπο με τον οποίο κινούμαστε στον δημόσιο χώρο. Προκαλούμε τον σεβασμό και την αποδοχή των άλλων ή συμβαίνει το ακριβώς αντίθετο, με αποτέλεσμα να καταλήγουμε απόκληροι, απόλιτες, όπως ο Οιδίποδας; Διότι, σημασία έχει να υπηρετείς το συλλογικό. Αυτό είναι κάτι που θα έπρεπε να μας έχουν διδάξει οι αρχαίοι μας πρόγονοι.

Κάτι που δεν ισχύει, λέτε, στις σημερινές κοινωνίες;

Σαφώς δεν υπηρετούμε το συλλογικό σήμερα. Εχουμε γίνει πάρα πολύ ατομικά όντα. Το ζήσαμε με την κρίση στην Ελλάδα, όταν η χώρα μας υπέφερε και διαπιστώσαμε πως οι ατομικές μας τύχες παρασύρθηκαν και βούλιαξαν μέσα στη δίνη του συλλογικού που νοσούσε. Ο Σοφοκλής καταδεικνύει αριστοτεχνικά τη σημασία της πολιτικής ταυτότητας.

Και την απώλεια της όρασης, την αυτοτύφλωση του Οιδίποδα, εγώ την ερμηνεύω ως μια καλά υπολογισμένη πράξη του ήρωα επειδή δεν αντέχει την κατακραυγή του συλλογικού, εξαιτίας των ειδεχθών παραπτωμάτων του. Δεν αντέχει ούτε να βλέπει τους ανθρώπους που ντρόπιασε ούτε να τον βλέπουν. Ο Οιδίποδας ήταν ένας υψίπολις που κατέληξε άπολις.

Ποιες οι μεγαλύτερες προκλήσεις με τις οποίες ήρθατε αντιμέτωπη κατά τη συγγραφή;

Πρώτον, το υλικό που έπρεπε να δαμάσω -να διαβάσω και να κατανοήσω, κάτι που μου πήρε επτά χρόνια. Δεύτερον, να μην παρασυρθώ και συμπεριλάβω την ψυχαναλυτική ερμηνεία. Τρίτον, να πω κάτι καινούργιο για τον Οιδίποδα Τύραννο -κι αυτό δεν είναι απλό, είναι τρομερό. Πολλές φορές λιποψύχησα και πολλές φορές θέλησα να τα παρατήσω, αλλά τελικά δεν τα παράτησα.

Γιατί, αλήθεια, γράψατε το βιβλίο στα Αγγλικά;

Για να μπορέσω να συνομιλήσω και να επικοινωνήσω με όλους μου τους συναδέλφους στο εξωτερικό και με τους απλούς αναγνώστες, φυσικά, σε αυτή τη διεθνή γλώσσα. Οι κλασικοί φιλόλογοι του εξωτερικού δεν γνωρίζουν καλά τη σύγχρονη Ελλάδα, οπότε θέλω να επικοινωνήσω κομμάτια της ταυτότητάς μας. Είμαι πάρα πολύ υπερήφανη που έχω γεννηθεί σε αυτόν τον τόπο, τον αγαπώ -όχι εθνικιστικά. Γι’ αυτό και στο επόμενο βιβλίο μου για την  Αντιγόνη (σ.σ. Antigone, εκδ. Routledge), με αφορμή το θεατρικό έργο «Αντιγόνη» του Αρη Αλεξάνδρου, κάνω αναφορά στην κατοχή και την αντίσταση. Δεν γίνεται να αγνοούν τι έχουμε περάσει οι συνάδελφοί μου που διαβάζουν Σοφοκλή και Αισχύλο. Ολη η Δύση, άλλωστε, ξαναδιάβασε τον εαυτό της μέσα από την Αρχαία Ελλάδα, συστηματικά.

Όλες οι ειδήσεις άμεσα μέσα από το Google News. Κάντε κλικ εδώ και κάντε εγγραφή

Άμεση ενημέρωση με όλες τις ειδήσεις τώρα και μέσω WhatsApp - Δες εδω