Η «Αντιγόνη» και οι πολιτικές σημάνσεις

Χριστίνα Κόκκοτα

Το πλήθος των αντικρουόμενων ερμηνειών, που διατυπώθηκαν για την «Αντιγόνη», μπορεί να έθεσαν υπό αμφισβήτηση κατά πόσο ο Σοφοκλής έγραψε ένα ετεροβαρές ή ένα ισόρροπο έργο ως προς τα κεντρικά πρόσωπα, αλλά δεν αρνήθηκαν ότι το βασικό του θέμα είναι η συγκλονιστική σύγκρουση Κρέοντα – Αντιγόνης, που θέτει μια σειρά προβλημάτων πολιτικής, ηθικής και φιλοσοφικής τάξεως. Αξίες και τρόποι ζωής δοκιμάζονται σ’ αυτή την τραγωδία με φορείς τους βασικούς ήρωές της, που και οι δύο τους παραμένουν απόλυτοι και αταλάντευτοι, εμμονικοί και πείσμονες στις αρχές τους μέχρι τη τελική συντριβή τους.

Ο εγκεφαλικός Κρέοντας, νεόκοπος ηγεμόνας της Θήβας, είναι εκφραστής του συλλογικού και του δημόσιου, υπερασπιστής του δικαίου της πολιτείας, της τάξης και του εξορθολογισμού στην άσκηση της εξουσίας, με την σκληρότητά του να είναι απόρροια της στενόκαρδης λογικής του. Αντίθετα η συναισθηματική Αντιγόνη αναδεικνύεται σε εκφραστή του ατομικού και του ιδιωτικού, ένθερμη υπερασπίστρια της συσπείρωσης του συγγενικού αίματος και των δεσμών της οικογενειακής εστίας αλλά και των κρυφών συμπαντικών νόμων, που υπαγορεύουν και κατευθύνουν τη σκέψη και τη δράση της. Στο εφήμερο της γραπτής κοσμικής δικαιοσύνης του Κρέοντα, αντιπαραθέτει την πίστη και την προσήλωσή της στην αιωνιότητα του άγραφου θεϊκού δικαίου, που ζει στη συνείδηση των ανθρώπων ακατάλυτο από τον χρόνο.

Η ανυπακοή της απέναντι στη διχαστική απόφαση του Κρέοντα σχετικά με τους δύο νεκρούς αδελφούς της -του Ετεοκλή και του Πολυνείκη– πυροδοτεί τη σύγκρουση μεταξύ τους. Η κοντόφθαλμη ηγεμονική λογική την τοποθετεί στη θέση της αναρχικής και της επαναστάτριας, δίνοντας την ευκαιρία στον Σοφοκλή να ξεδιπλώσει την προσωπογραφία ενός αυταρχικού άρχοντα, που το πρώτο χτύπημα στο υπερτροφικό «εγώ» του τον τυφλώνει ώστε να βλέπει παντού συνωμοσίες και υπονομεύσεις του θρόνου του με ιδιοτελή κίνητρα. Περιχαρακωμένος στον φόβο της ανατροπής του και στην πλάνη του, αψηφά τις επιφυλάξεις του συντηρητικού Χορού αλλά προπάντων αδυνατεί να ακούσει τους ψιθύρους μιας αναβράζουσας κοινής γνώμης, που στήνει μπροστά του ο γιος του Αίμονας. Οταν η φρικιαστική απειλή των λόγων του Τειρεσία καταφέρει τα πρώτα ρήγματα στην ισχυρογνωμοσύνη του, είναι πλέον αργά και η πορεία προς τη συντριβή, την απόλυτη μοναξιά και τη βαθιά οδύνη είναι ανεπίστροφη.

Οι πολιτικές σημάνσεις της τραγωδίας δεν εξαντλούνται στην αριστοτεχνική σκιαγράφηση μιας φίλαυτης και εγωκεντρικής αρχής και στην ηθική αντίσταση του ελεύθερου ανθρώπου απέναντι στη βία και την αυθαιρεσία της πολιτικής εξουσίας. Εκτείνονται μέχρι τη μορφή του νεαρού Αίμονα ο οποίος, εκπροσωπώντας τον νέο τύπο πολιτικού άνδρα, αντιπαρατίθεται στον παλαιό τρόπο άσκησης της εξουσίας με λόγο ανακαινισμένο, διαλεκτικό και κριτικό. Στην ύστατη στιγμή της τραγωδίας, αν και το αιματοβαμμένο τέλος της βαραίνει την ψυχή του θεατή, αχνοφέγγει μια μικρή ακτίνα ικανοποίησης, ότι η πνευματική αταξία της Αντιγόνης καταδίκασε την πολιτική τάξη του Κρέοντα αλλά και μια προοπτική ευοίωνη, ότι όσο υπάρχουν «Κρέοντες», είναι ανάγκη να υπάρχουν και «Αντιγόνες».

Η συνάντηση του Θέμη Μουμουλίδη με τη σοφόκλεια τραγωδία ξεκίνησε το 2015. Εκτοτε επέστρεψε σ’ αυτήν δύο ακόμα φορές, ανανεώνοντας και συμπυκνώνοντας τη διανομή των ρόλων αλλά και προσεγγίζοντάς την με ωριμότερη ματιά. Η καθαρά φορμαλιστική και αποστασιοποιημένη γραμμή του στις δύο προηγούμενες παραστάσεις, στην τελευταία εκδοχή παραχώρησε τη θέση της σε μια λιτή και αφαιρετική μεν αλλά συνεκτικότερη και εσωτερικά συνεπέστερη θεώρηση του δράματος, με σκηνοθετικό πρόταγμα την ικανοποίηση του αξιώματος «εν αρχή ην ο λόγος» και την ανάδειξη της σύγκρουσης του δίπολου Κρέοντα-Αντιγόνης.

Αντίθετα με την παραδοσιακή αντίληψη για τον ρόλο, ο εκλεκτός Θανάσης Παπαγεωργίου απέδωσε τον Κρέοντα με υπέρμετρη ηρεμία και πραότητα, που απέρρεε από την επίγνωση της εξουσιαστικής του θέσης και, ως ένα σημείο, προμήνυε την επερχόμενη συντριβή του. Στο πλευρό του η Χριστίνα Χειλά-Φαμέλη έπλασε με πάθος την Αντιγόνη –ηρωίδα-σύμβολο του ελευθέρου ανθρώπου και της ανάγκης του να ζει σύμφωνα με τις αξίες του– δημιουργώντας καλοδεχούμενη αντίστιξη.

Στον ρόλο του ερωτευμένου και νέων πολιτικών αντιλήψεων Αίμονα, ο Δημήτρης Σαμόλης υπηρέτησε με επάρκεια τη διαλεκτική του ρόλου. Με φιλάδελφη ευαισθησία αλλά και εκλογίκευση, η Ισμήνη της Ντόρας Μακρυγιάννη, η οποία επωμίσθηκε και το σύντομο πέρασμα από τη σκηνή της τραγικής Ευρυδίκης. Το στίγμα του ελεγκτικού απέναντι σε μια ισχυρογνώμονα εξουσία Τειρεσία και του αφελούς, φιλοτομαριστή Φύλακα απέδωσαν ευδιάκριτα οι: Μάρκος Παπαδοκωνσταντάκης και Μάνος Καρατζογιάννης αντίστοιχα.

Ευτυχής στιγμή της παράστασης η συνάντηση Αίμονα – Αντιγόνης, υπό το άκουσμα του ωραιότερου κειμένου που έχει γραφεί ποτέ για τον έρωτα, όχι όμως και η εξατομίκευση της εκφοράς των συντομευμένων Χορικών, που αποδόθηκαν από το σύνολο των ηθοποιών, αντί της ομαδικής συνεκφώνησης. Το ιδιαίτερο ηχοτοπίο του Σταύρου Γασπαράτου, τα αυστηρής αισθητικής σύγχρονα κοστούμια της Παναγιώτας Κόκκορου και η μετάφραση της Παναγιώτας Πανταζή -σταθερών συντελεστών στις διαδοχικές διαδρομές της «Αντιγόνης»- υπηρέτησαν τη σκηνοθετική γραμμή.
Μια τίμια και καθαρή ανάγνωση της τραγωδίας, χωρίς περιττούς και άγονους νεωτερισμούς, παραγωγή της «Ars Aeterna» και της 5ης Εποχής Τέχνης.

Όλες οι ειδήσεις άμεσα μέσα από το Google News. Κάντε κλικ εδώ και κάντε εγγραφή

Άμεση ενημέρωση με όλες τις ειδήσεις τώρα και μέσω WhatsApp - Δες εδω