Η πρωτοποριακή σκέψη μιας λογίας της Επανάστασης

Η Ευανθία, η εξ Ανδρου (1799 – 1866), υπήρξε μια εξαιρετική για την εποχή της γυναίκα, «τις των σπουδαιοτέρων Ελληνίδων», μια από τας διαπρεπεστέρας γυναικείας μορφάς με σπουδαία παιδεία και πνευματική τόλμη.

Εντάχθηκε στο χώρο των εγγραμμάτων, ως ξεχωριστή, κορυφαία, γνωστή Ελληνίδα, όπως χαρακτηριστικά επισημαίνει ο Κ.Θ. Δημαράς.

Η συγχρονία της ανάδειξής της εδράζεται στη δίνη των γλωσσικών αντιπαραθέσεων που συναρτώνται με το ιδεολογικό υπόβαθρο των εθνογενετικών θεωρήσεων του Νέου Ελληνισμού, την εποχή της αναγεννηθείσης Ελλάδος, γνήσιον τέκνον του Διαφωτισμού.

Το έργο και ο βίος της Ευανθίας Καῒρη είναι στενότατα συνδεδεμένο και με τη χαρισματική φυσιογνωμία του Θεόφιλου Καῒρη, δασκάλου – του αδελφού της, γόνου της ιστορικής οικογένειας της Άνδρου.

Φιλόσοφος και μοναχός, πρωτοπόρος, ανήσυχο και πολυσχιδές πνεύμα, σπούδασε στις Κυδωνιές, στην Πίζα και στο Παρίσι – όπου συνδέθηκε με τον Α. Κοραή. Διδάσκαλος στην Ευαγγελική σχολή της Σμύρνης, των Κυδωνιών. Εκεί, αργότερα δίδαξε και η ίδια η Ε. Καῒρη.

Ο Θεόφιλος, επίσης, εμφορείται από τα διδάγματα του Ευρωπαϊκού Διαφωτισμού. Μέλος της Φιλικής Εταιρείας (1818), ένθερμος υποστηρικτής της Επανάστασης, αυτός κήρυξε την Επανάσταση στην Άνδρο και πολεμιστής.

Φωτοβόλος οδοδείκτης και εμπνευστής στη ζωή και το πνεύμα, υπήρξε ο Θεόφιλος για τη γυναίκα – αδελφή αυτού, Ευανθία Καῒρη.

Το γραπτό έργο της – εκτός του μεταφραστικού- είναι κατά βάση επιστολικό.

Το σύνδρομο της αδελφικής στοργής, οι ιδέες, και οι αξίες της, εγχαράσσονταν με τον αυθεντικό της λόγο στις επιστολές αυτής: «Προς Αδαμάντιον Κοραήν, (Παρίσι, 2Αυγούστου 1814): …

Πρόδηλη, εξαρχής, η πρωτοποριακή σκέψη της λογίας Καῒρη, απήχηση της ενσυνείδητης νευραλγικής ιδέας, πρόδρομος των εθνικών ιδεών, οι οποίες εκτυλίσσονται επάνω στο βάθρο του επιστολικού της έργου.

«ΑΔΕΛΦΕ ΚΑΙ ΔΑΣΚΑΛΕ»

Ακολούθως, σε επιστολήν της προς Θεόφιλον Καῒρη, (Πελοπόννησον, Ιούλιος 1822), ενσαρκώνεται η φωτισμένη εύψυχη δύναμη πίστης των εθνικών ιδεών της: «… Αγαπητέ αδελφέ και διδάσκαλε!! Η εις Πελοπόννησον αναχώρησίς σου … με έκαμε να λυπηθώ μεν, διότι σε υστερούμαι … και δεν θέλω ακούσει εκείνα δια των οποίων ήρχισα να μανθάνω, ποια αποτελούσι τον αληθή άνθρωπον … εχάρην δε διότι δύνασαι ήδη να εκπληρής το προς την κοινήν πατρίδα χρέος … με εδιδάξας πόσον χρέος έχει τις προς την πατρίδα, …. Συ με έλεγες, ότι πρέπει να θυσιάζη τις και την ιδίαν ζωή του δια την ελευθερίαν της πατρίδος…».

Το μεστόν περιεχόμενον της, ως άνω, επιστολής διαθλάται στον εναργή λόγον του κορυφαίου εκφραστή του νεοελληνικού διαφωτισμού, Ρήγα Βελεστινλή (1757-1798).

Από τα έργα του επιλέγονται τα αποσπάσματα: « …Από τα φυσικά δίκαια είναι: πρώτον να είμεθα όλοι ίσοι, και όχι ο ένας κατώτερος από τον άλλον, δεύτερον να είμεθα ελεύθεροι και όχι ο ένας σκλάβος του αλλουνού• τρίτον να είμεθα σίγουροι εις την ζωήν μας, και κανένας να μην μπορεί να μας την πάρει αδίκως …».

(από το κεφάλαιο διακήρυξη των δικαιωμάτων του ανθρώπου, άρθρο 2)

Αναφέρεται, επίσης, ο λόγος του Ανωνύμου Έλληνος συγγραφέως του έργου: Ελληνική Νομαρχία, ήτοι λόγος περί Ελευθερίας.

Του μεγάλου και αειμνήστου Έλληνος, ΡΗΓΑ: «Τον υπέρ της σωτηρίας της Ελλάδος εσφαγιασθέντος χάριν ευγνωμοσύνης … δέξαι προς τούτοις, ως αρραβώνα εκδικήσεως του λαμπρού αίματός σου κατά των τυράννων της Ελλάδος …».

Ο Αδαμάντιος Κοραής και ο Ανώνυμος Ελλην αποτύπωσαν την εύστοχη εκτίμηση της σημασίας της συμβολής του Ρήγα στη διάπλαση και υποδαύλιση του πόθου της ελευθερίας.

Η αλληλογραφία της Ευανθίας Καῒρη με τον Αδαμάντιον Κοραήν αποτελούν ισχυρές ενδείξεις των αντιλήψεων περί παιδείας και προόδου που διαπνέει τους πνευματικούς κύκλους της προεπαναστατικής περιόδου, ως εξής:

Στο ως άνω χωρίον, υποδηλώνει τον υπαινικτικόν στοχασμόν περί της ισοτιμίας των φύλων – ανδρός και γυναίκος. Και συνεχίζει ο Α. Κοραής:

Αυθεντικός ο λόγος του Α. Κοραή, ερρωμένως, εγγράφει τον στοχασμόν του προς την Ε. Καῒρη, ενώ τούτο αποτελεί και την ενδελεχή επίδραση, καθοριστικής επίσης, της ενίσχυσης του νεανικού ζήλου και την βοήθειαν αναβάθμισης των σκέψεων και συναισθημάτων της λογίας, Ε. Καῒρη.

Ανάμεσα στις σημαντικότερες επιστολές είναι η επιστολή: «Προς Φιλελληνίδας» (1825) στην οποίαν ευχαριστεί τις ευρωπαίες ελληνίδες για τη συμπεράστασή τους στον αγώνα της ανεξαρτησίας, ενώ εκφράζεται και ο αποτροπιασμός του Γένους προς την στάση ορισμένων «πεπολιτισμένων» ευρωπαίων εναντίον της Επανάστασης.

(προσυπέγραψαν 31 επώνυμες αρχοντοπούλες της εποχής από πολλές περιοχές του Αιγαίου Πελάγους).

Ο «Νικήρατος», δράμα σε τρεις πράξεις κυριαρχεί μεταξύ του γραπτού της Ε. Καῒρη.

Τη γραφίδα της οδήγησε το συγκλονιστικό γεγονός της εξόδου του Μεσολογγίου, τούτο αποτελεί το θέμα του έργου. Η επιστολή αυτού έχει, ως φανερή αιτία το πατριωτικό καθήκον το «μέγα χρέος» (Άνδρος 1826 Ιουλίου 11).

Αντί προλόγου προτάσσεται στον «Νικήρατο» σύντομο κείμενο με τίτλο: «Προς Ελληνίδας» όπου εξηγεί τους ηθικούς και πατριωτικούς λόγους, οι οποίοι την ώθησαν στην συγγραφή του έργου.

Το μεταφραστικό της έργο περιλαμβάνει ανέκδοτες μεταφράσεις από τα γαλλικά.

Επιλέγεται η αναφορά της μετάφρασης από την Ε. Καῒρη: «Μάρκου, Αυρηλίου, Εγκώμιον. Το φως της δημοσιότητας είδε δύο χρόνια μετά το θάνατο του Α. Κοραή – αφιέρωμα εις την κόνιν του αοιδίμου Α. Κοραή ευγνωμοσύνης ένεκα».

Η πνευματική «προσωπογράφηση» της Ε. Καῒρη, καθώς και η έξοχος εμπνευσμένη πορεία της αποτυπώνεται, ως εξής: Καρδαρά, Εφημερίς των Κυριών (12-8-1890).

Ως φόρος τιμής προς του Θεόφιλον Καῒρη, αδελφού και διδασκάλου αυτής εκφράζει τον διακαή πόθον, αποστέλλουσα αντίγραφον επιστολήν: