Πλάθοντας ιστορία

Κωνσταντίνος Μάγνης

Η ιστορία είναι σαν τους γκούγκλ μαπς. Όταν κοιτάς από ψηλά, το πεδίο δείχνει κατανοήσιμο και εντυπώνεται με λειτουργική σαφήνεια στη συνείδηση. Οσο εστιάζεις και μεγεθύνεις τα στοιχεία της πραγματικότητας, αποκαλύπτεται η πολυπλοκότητα του τόπου. Χάνεσαι, στην προσπάθειά σου να βρεθείς. Αν μιλάμε για την ιστορία, η δίκαιη αποτίμηση θέλει βάσανο, φαιά ουσία και χαρακτήρα. Ως γνωστόν είναι αντιδημοφιλής.

Ο μέσος νους, ο απλός εαυτός μας, έχει ανάγκη από απλούς όρους στην ιστορική αφήγηση, κάτι που εξυπηρετείται από τα διπολικά σχήμα, Καλός- Κακός, Σωστό- Λάθος, Εχθρός- Φίλος. Πρόκειται για μια σοφή αναζήτηση πλάνης. Η αλήθεια δεν είναι πάντοτε χρήσιμη στις κοινωνίες και τον άνθρωπο. Ας την αφήσουμε στους ιστορικούς, υπό τον όρο να τσακώνονται κυρίως μεταξύ τους.

Ο Ελευθέριος Βενιζέλος βγήκε ωφελημένος από την ιστορία, σύμφωνα με τον κανόνα του άσματος «the winner takes it all». Είναι γνωστό ότι μισήθηκε και λατρεύτηκε, αλλά από την τσόχα σηκώθηκε με τις μάρκες στην τσέπη, γιατί η έκβαση των εξελίξεων, σύμφωνα με τον κανόνα του Θουκυδίδη τώρα, δικαίωσε τις επιλογές και τις κατευθύνσεις με τις οποίες πιστώθηκε παίρνοντας ρίσκα δραματικά. Η ιδιορρυθμία της ιστορίας έγκειται στο ότι, πέρα από τη δικαίωση της συστράτευσης με τους εκ των υστέρων νικητές του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, επακολούθησε η ολέθρια έκβαση της Μικρασιατικής Εκστρατείας, της οποίας πατέρας υπήρξε ο Βενιζέλος, όμως ο μουτζούρης βρέθηκε στα χέρια των αντιπάλων του, που πλήρωσαν με αίμα την εκκωφαντική νίλα του 1922, έχοντας βέβαια κομβικό μερίδιο ευθύνης, αλλά όχι το άπαν. Φαίνεται όμως ότι οι ευρύτερες πολιτικές εξελίξεις στη χώρα, έδωσαν οριστική απάντηση στο ερώτημα «ποιόν προτιμάς να αποκηρύσσεις και ποιόν να καταξιώνεις»: Το Παλάτι έχασε το παιχνίδι της λαϊκής εκτίμησης, πληρώνοντας το κόστος της αντίληψης του ρόλου του στη δημόσια ζωή, με τη μοναρχία καταδικασμένη στο διηνεκές ως συνώνυμο της αυθαιρεσίας, της αυταρχικότητας, της φαυλότητας. Μια φορά κι έναν καιρό, ήταν ένας κακός βασιλιάς. Ας πρόσεχε.

Καιρός είναι να βάλουμε στο κείμενό μας τον άνθρωπο που αποτέλεσε αφορμή γι’ αυτό. Είναι ο καθηγητής Θανάσης Διαμαντόπουλος που παρέδωσε ένα ακόμα (εξαντλητικά) διεξοδικό πόνημα για την περίοδο των αιματηρών και αυτοκαταστροφικών εθνικών παθών της περιόδου 1910-1936, επικεντρώνοντας στον «αγαπημένο του» ήρωα, τον Ελευθέριο Βενιζέλο. (Αγαπημένος του χωρίς εισαγωγικά είναι ο Γεώργιος Καφαντάρης, όπως έχει ομολογήσει). Ο τίτλος είναι εμφανώς σκανταλιάρικος: «Ο Ελευθέριος Βενιζέλος ως πλαστουργός ιστορίας. Ο άνθρωπος, ο θρύλος, το πολιτικό αποτύπωμα», εκδ. Πατάκη. Ο συγγραφέας απολαμβάνει την αμφισημία, όπως ο αμυντικός που ενώ έχει ρίξει την κλωτσιά, σηκώνει τα χέρια ψηλά για να δηλώσει αθώος. Πράγματι, ο όρος «πλαστουργός», εννοεί τον πλάστη. Πλάστη καλοήθη ή κιβδηλοποιό, ανάλογα.

Ο συγγραφέας ξέρει ότι η λέξη με τα χρόνια έχει ταυτιστεί με τη σημασία του πλαστογράφου. Και γι’αυτό τη χρησιμοποιεί, οχυρωμένος πίσω από την πρόφαση της θεωρητικά αθώας σημασίας. Και διασκεδάζει με το παίγνιο αυτό. Εθελουσίως αναλαμβάνει ρόλο αιρετικού, αψηφώντας τον κίνδυνο (ή επιδιώκοντας) να ερεθίσει όσους αποτιμούν τον Βενιζέλο ως μεσσιανικό στοιχείο της νεότερης ιστορίας. Ο Αθ. Διαμαντόπουλος, διαπνεόμενος από το πνεύμα ότι η κλωτσιά στον επιθετικό ήταν δικαιολογημένη, κάτι που τεκμηριώνει με πυκνότητα, υπερασπίζεται την αλήθεια και την ακρίβεια, αλλά βέβαια σου δίνει την αίσθηση ότι θέμα του δεν δίνει ακριβώς η αλήθεια και αληθώς η ακρίβεια αλλά αυτή καθαυτή η μέθη της γενναίας αναμέτρησης με όσους θεμελιώνουν σε στερεότυπα, προκαταλήψεις και αγιοποιήσεις την παραταξιακή τους ταυτότητα. Και την εξ αυτής εκπορευόμενη προπαγάνδα, η οποία δεσμεύει τον δημόσιο βίο σε μανιχαϊσμούς και αγκυλώσεις που παγιδεύουν τις μάζες σε τεχνητές ιεροποιήσεις του παρελθόντος που προβάλλονται στο παρόν και το καθαγιάζουν αναδρομικά.

Ο Αθ. Διαμαντόπουλος καταλογίζει στον Βενιζέλο (σχεδόν μόνο) εγωκεντρισμό, αποκοτιές, αντιφάσεις, εμπάθεια, φιλαυτία, ναρκισσισμό, κυνισμό, αλλά βέβαια δεν μπορεί να αρνηθεί το αυταπόδεικτο: Ενας άνθρωπος που δέσποσε στη δημόσια ζωή είτε ως φάρος και σκαπανέας είτε ως οδοστρωτήρας σε τέτοιες κλίμακες, δεν μπορεί παρά να ήταν δαιμόνια και ανεπανάληπτη μορφή. Ούτως ή άλλως, ήταν οι χρόνοι του τόσο περιπετειώδεις και οι περιστάσεις τόσο καταιγιστικές σε μια περίοδο διεθνώς κοσμογονικά σεισμική, που η διάκριση μεταξύ ορθού και λάθους στη δαιδαλώδη αλλά και ρευστή μικροκλίμακα των γκουγκλ μαπς που λέγαμε, δεν ήταν απλή υπόθεση για κανέναν.

Ο Αθ. Διαμαντόπουλος διαλέγει τον Βενιζέλο, αλλά του γλιτώνουν ο Κωνσταντίνος, ο Μεταξάς, ο Γούναρης και άλλοι δευτερεύοντες ήρωες της περιόδου. Αλλά η μονομέρεια είναι εύλογη, εφόσον το μέταλλο είναι εκείνο που θα τραβήξει τον μαγνήτη του ενδιαφέροντος. Το έργο του είναι ελκυστικό, ευχάριστα προβοκατόρικο. Εχουν γραφτεί τόσα πολλά για την επίμαχη αυτή περίοδο, αλλά φαίνεται πως είμαστε ακόμα στην αρχή της διαδικασίας που θα οδηγήσει σε μια δίκαιη αναψηλάφηση, με τον απόηχο του Διχασμού πάντα ενεστώτα, πάντα ζωηρό, να στάζει αίμα και πάθος. Σε κάθε περίπτωση, άλλο πράγμα η Ιστορία και άλλο η ιστορία. Οσο και αν η δεύτερη οδηγεί σε αναθεωρήσεις την πρώτη, η παγιωμένη αίσθηση για τα πρόσωπα και τα πράγματα δεν είναι πιθανό να μεταβληθεί. Οι Μεγάλοι θα παραμένουν μεγάλοι, απλώς το «Μέγα» τους περιλαμβάνει πάσης φύσης στοιχεία, δαιμόνια, σημεία και τέρατα.

Ακολουθήστε μας για όλες τις ειδήσεις στο Bing News και το Google News