Σταύρος Γασπαράτος: Ανάμεσα στον ήχο και τη σιωπή – Ενώνοντας τον άνθρωπο, τον ήχο και την τεχνολογία

Αλεξάνδρα Παναγοπούλου

Έντεκα χρόνια μετά την πρεμιέρα του στη Νέα Υόρκη και έναν χρόνο μετά την παρουσίασή του στην Εναλλακτική Σκηνή της Εθνικής Λυρικής Σκηνής, το Expanded Piano II του Σταύρου Γασπαράτου έρχεται για πρώτη φορά στην Πάτρα, στο πλαίσιο του φεστιβάλ Welcome to UP 2025.

Το έργο θα παρουσιαστεί αύριο, Τετάρτη 8 Οκτωβρίου στις 20:00 στο Συνεδριακό και Πολιτιστικό Κέντρο του Πανεπιστημίου Πατρών, με ελεύθερη είσοδο. Η συναυλία πραγματοποιείται με πρωτοβουλία και οικονομική στήριξη του Ιδρύματος Ι. & Ε. Τοπάλη.

Ένα έργο που μετατρέπει το πιάνο σε ένα «ζωντανό σύστημα» ήχου, φωτός και τεχνολογίας, προσκαλώντας το κοινό σε μια εμπειρία που αγγίζει τα όρια της performance και της ηχητικής εγκατάστασης.

Στο Expanded Piano II, πού σταματά το πιάνο ως όργανο και πού αρχίζει ως ζωντανός οργανισμός;

Πρώτα απ’ όλα λέγεται Expanded Piano II, γιατί πριν από περίπου δέκα χρόνια είχα κάνει το πρώτο Expanded Piano. Ήταν ένα πρότυπο πάνω στο οποίο ξεκίνησα να πειραματίζομαι, παίρνοντας το πιάνο ως αρχικό μηχανισμό για να χτίσω κάτι γύρω του.

Από τότε, η επιλογή του πιάνου δεν ήταν τυχαία. Δεν είναι το πρώτο μου όργανο, αλλά πιστεύω πως είναι το καταλληλότερο για να φανεί πόσο η τεχνολογία είναι ήδη ενσωματωμένη μέσα στη μουσική. Αν δει κανείς τον μηχανισμό του, καταλαβαίνει αμέσως πως πίσω του υπάρχει ένα ολόκληρο τεχνολογικό σύστημα. Έτσι, μου φάνηκε το ιδανικό όργανο για να αρχίσω να προσθέτω νέα τεχνολογία πάνω σε μια κλασική βάση.

Στη σημερινή εκδοχή, στο Expanded Piano II, εκτός από τα παραδοσιακά μικρόφωνα, προσθέτω μικρόφωνα επαφής, αισθητήρες και διάφορους μικρούς μηχανισμούς και motors που μπορούν να ενεργοποιήσουν το πιάνο μόνα τους. Το συνδέω με έναν υπολογιστή, ώστε να μπορώ μέσω του φυσικού οργάνου να ελέγχω έναν ανεξάντλητο κόσμο ήχων. Με αυτόν τον τρόπο, μπορώ να «ξυπνάω» διαδικασίες, να δημιουργώ νέους ήχους, να ενεργοποιώ καταστάσεις.

Ο στόχος μου δεν είναι να φτιάξω κάτι αγνώριστο, αλλά να δημιουργήσω έναν διάλογο ανάμεσα στο κλασικό όργανο και το σύστημα που το περιβάλλει. Ένα σύστημα που περιλαμβάνει τον υπολογιστή, το πιάνο, το φως και το βίντεο. Το κοινό βλέπει εμένα να αλληλεπιδρώ με το πιάνο, που είναι γνώριμο, αλλά σταδιακά αντιλαμβάνεται πως πρόκειται για ένα ευρύτερο δίκτυο που συνδιαλέγεται μαζί του.

Οπότε, ναι, το κλασικό πιάνο είναι στο κέντρο αυτού του project, αλλά την ίδια στιγμή που είναι το βασικό μουσικό όργανο το οποίο ακούμε, είναι για μένα και το interface ενός συστήματος.

Η τεχνολογία στη μουσική σου κυριαρχεί. Είναι μια προέκταση του σώματος ή ένας αντίπαλος που σε κρατά σε εγρήγορση;

Το παιχνίδι και στο Expanded Piano II, ήταν να επιλέξω το πιάνο και να δείξω τον μηχανισμό και το εσωτερικό του. Να δείξω το όργανο αυτό ξεκάθαρα σαν μία μηχανή. Αυτός είναι για εμένα και ο τρόπος που σκέφτομαι τη μουσική και την τεχνολογία: ως ένα. Η μουσική ήταν πάντα συνδεδεμένη με την τεχνολογία. Το πιάνο, το βιολί, όλα τα κλασικά όργανα είναι γεμάτα τεχνολογία.

Και ο άνθρωπος αλληλεπιδρά με αυτήν την τεχνολογία για να παράγει ήχο και να γράψει μουσική, ακόμα και στην πιο απλή μορφή του π.χ. σε ένα τύμπανο. Αυτό από μόνο του εμπεριέχει μία τεχνολογία για να παιχτεί και να ακουστεί σωστά κτλ. Άρα αυτή η σύνδεση του ανθρώπου και του ανθρώπινου μυαλού, της έμπνευσης και της ιδέας με τον υλικό κόσμο για μένα απλά συνεχίζεται μέσα από αυτό που τώρα λέμε τεχνολογία, δηλαδή τους ηλεκτρονικούς υπολογιστές και την ψηφιακή αναλογική τεχνολογία.

Για μένα είναι όλα ένα και ψάχνοντας να εκφραστώ βρίσκω πολύ μεγάλο ενδιαφέρον στο να μπλέκω τον κλασικό ήχο – είτε μιλάμε για το φυσικό ήχο είτε για την κλασική φόρμα γραφής – με μια φόρμα η οποία είναι πολύ πιο ανοιχτή και που εμπεριέχει νέες τεχνολογίες και στην γραφή της αλλά και στην αναπαραγωγή της και την performance της.

Υπήρξε σε κάποιο σημείο στη δημιουργία σου που ένιωσες ότι ο ήχος ξέφυγε από τα χέρια σου;

Αυτό που συμβαίνει πολύ συχνά με τις διάφορες ευκολίες που σου δίνει η τεχνολογία και μερικές φορές που σου δίνει και η τεχνογνωσία σου και η εμπειρία σου είναι να πηγαίνεις προς κάποιες κατευθύνσεις που μπορεί να μην ήταν αυτή για την οποία ξεκίνησες. Αυτό είναι για μένα ένας κίνδυνος.

Γι’ αυτό και πολύ συχνά προσπαθώ να βάλω τρικλοποδιά στον εαυτό μου και να σκεφτώ από την αρχή, πριν πιάσω τον υπολογιστή ή κάτσω στο πιάνο, στην κιθάρα ή οπουδήποτε, τι είναι αυτό που θέλω να κάνω, να έχω μια ιδέα του τι είναι αυτό. Αυτό ισχύει είτε όταν μιλάμε για κάτι ολοκληρωμένο είτε για ένα μικρό δείγμα του τι θέλω να κάνω. Προσπαθώ να το θυμάμαι και να το υπενθυμίζω στον εαυτό μου γιατί πολύ εύκολα οι ευκολίες που σου δίνει η τεχνολογία πια, μπορούν να σε πάνε από μόνες σου κάπου που δεν ήταν η πρόθεσή σου. Έτσι είναι πολύ εύκολο πια όλοι μας να γράφουμε κάτι που μοιάζει το ένα με το άλλο. Νομίζω ότι αυτός είναι ο μεγάλος κίνδυνος αυτής της στιγμής της τεχνολογίας και με τις απολύτως νέες τεχνολογίες, το AI κλπ. αυτός ο κίνδυνος γίνεται πολύ μεγαλύτερος. Αλλά όσο κλισέ και να ακούγεται ο κίνδυνος αυτός γίνεται πραγματικότητα όταν εμείς το επιτρέπουμε.

Αν πραγματικά έχεις κάτι να πεις και το θυμάσαι, μπορείς να είσαι ειλικρινής με τον εαυτό σου και να γυρνάς πίσω σε αυτό, όλες αυτές οι ευκολίες είναι μεγάλη δύναμη στα χέρια σου. Αν όχι, αυτές οι ευκολίες μπορεί να σε κάνουν να χάσεις εντελώς τον εαυτό σου και οποιοδήποτε ποιοτικό στίγμα ξεκίνησες να θες να πεις από την αρχή.

Πιστεύεις ότι ένα έργο τέτοιας κλίμακας, όπως είναι το «Expanded Piano ΙΙ», είναι περισσότερο μία performance, μία εγκατάσταση, μία τελετουργία;

Πιστεύω ότι πραγματικά είναι και τα τρία. Για μένα, η μεγάλη διαφορά του «Expanded Piano» από το «Expanded Piano ΙΙ» είναι ακριβώς αυτή. Ότι ενώ η πρώτη βερσιόν του «Expanded Piano» ήταν ένα μουσικό έργο που χρησιμοποιούσε όλη αυτή τη τεχνολογία, τώρα το δεύτερο, το «Expanded Piano ΙΙ», είναι περισσότερο αυτό που λέω ένα σύστημα το οποίο εγώ ως performer το ενεργοποιώ.

Έχει πολύ μεγαλύτερη ελευθερία από το πρώτο και πραγματικά έχω φτιάξει τρόπους που αυτό το σύστημα να εκπλήσσει και εμένα και άρα να αλληλεπιδρώ με αυτό. Άρα υπάρχουν σημεία στα οποία εγώ παίζω κάτι και αναπαράγεται κάτι που ούτε εγώ ξέρω τι θα είναι και ανάλαβα με το τι αναπαραχθεί, εγώ αλληλεπιδρώ με αυτό και άρα φτιάχνεται το κομμάτι εκεί μπροστά στα μάτια του κόσμου με μια αλληλεπίδραση εμού και αυτού του συστήματος το οποίο έχω φτιάξει γύρω από το πιάνο. Είναι μια μουσική performance και μια εγκατάσταση οπτικο-ακουστική που, νομίζω, προσπαθεί να εξερευνήσει ακριβώς αυτόν τον κύκλο μεταξύ του που ξεκινά η δράση και που η αντίδραση σε ένα σύστημα και σε έναν καλλιτέχνη.

Μίλησες για δράση, για αντίδραση, μίλησες για θεατή. Στον ήχο, στο αντίστοιχο αντίθετό, το έχουμε τη σιωπή. Εσύ πώς διαχειρίζεσαι αυτή την λεπτή ισορροπία ανάμεσα στον ήχο και τη σιωπή ώστε να παραμείνει ο θεατής σε ένταση, αλλά χωρίς την υπερβολή;

Πολύ ενδιαφέρουσα ερώτηση. Η δική μου αισθητική ως καλλιτέχνη, είναι μίνιμαλ. Αυτό που λέω συχνά είναι ότι αν κάτι μπορεί να γίνει με δύο πράγματα, θα το κάνω με απολύτως δύο και δεν θα ψάξω για το τρίτο γιατί είναι χαμένος χρόνος. Αυτή είναι η αισθητική μου και αυτού του τύπου η τέχνη μου αρέσει. Μου αρέσει η τέχνη που αφήνει χώρο σε εμένα να ερμηνεύσω τα πράγματα και δεν με κατακλύζει με τις ερωτήσεις και τις απαντήσεις.

Άρα και σε αυτό το project, αλλά γενικότερα στη μουσική μου προσπαθώ να φτιάξω μουσικές καταστάσεις στις οποίες μπορεί να αφεθεί ο ακροατής και ο θεατής στην προκείμενη περίπτωση να βρει αυτός τον εαυτό του μέσα στα έργα και να βρει χώρο να συμπληρώσει τα πράγματα. Άρα η ησυχία και η σιωπή και η εναλλαγή της ησυχίας με την ένταση είναι πολύ βασικό σε αυτό το παιχνίδι το οποίο περιγράφω.

Αναφέρθηκες σε κατακλυσμό ερωτήσεων και απαντήσεων και θέλω να σε πάω σε έναν άλλο κατακλυσμό που έχουμε σήμερα που είναι ο κατακλυσμός των ήχων από τις απλές ειδοποιήσεις που έχουμε όλοι στο κινητό μέχρι την καθημερινότητά μας με το που θα βγούμε από το σπίτι μας. Εσύ, πώς κρατάς χώρο μέσα σου για ακρόαση και όχι απλά για ακοή μέσα σε όλο αυτό το κατακλυσμό;

Με πολύ μεγάλη δυσκολία. Είναι ένας πραγματικός αγώνας που πρέπει να κάνει κανείς αυτή τη στιγμή, το να βρίσκει χρόνο να θυμάται ποιος είναι, να θυμάται τι σημαίνει ησυχία και να θυμάται πώς μπορεί να αντέξει πρώτα απ’ όλα πραγματικά χωρίς κανένα input για λίγο, είτε είναι μουσικό ή ηχητικό είτε οτιδήποτε. Είναι κάτι που πραγματικά πιστεύω ότι σαν ανθρώπινο είδος το χρειαζόμαστε πάρα πολύ και δυσκολευόμαστε και κάθε μέρα που περνάει γίνεται όλο και πιο δύσκολο. Για μένα είναι πολύ μεγάλο πρόβλημα της μουσικής συγκεκριμένα μιας και μιλάμε για τη μουσική: το ότι η μουσική έχει γίνει τον background στα πάντα και είναι πολύ δύσκολο να βρούμε τη δικιά μας φωνή μέσα σε αυτό.

Θέλει μια προσωπική μάχη αυτό. Είναι μια προσωπική μάχη για τον καθένα μας ως ακροατή και ως άνθρωπο να θυμόμαστε ποιοι είμαστε όταν είμαστε μόνοι μας. Αυτό είναι κάτι που είτε σε αφορά σαν σκέψη είτε όχι.

Το θέμα είναι να μπορείς να βρεις μερικά δευτερόλεπτα την ημέρα που να είναι επιλογή σου. Είναι νομίζω πραγματικά ένας από τους αγώνες που πρέπει να κάνει ο σύγχρονος άνθρωπος. Να θυμάται ποιος είναι και να μπορεί να βρει και τον τρόπο να απομονώνεται για λίγο με τον εαυτό του.

Είναι κάτι πολύ δύσκολο. Μέρος αυτής της μάχης, μιλώντας για εμένα, πλέον, είναι να μπορώ να βρίσκω τον χρόνο να ακούω πραγματικά πράγματα που γράφουν άλλοι άνθρωποι. Κάτι που τα τελευταία χρόνια μου έχει βοηθήσει πάρα πολύ σε αυτό, είναι ότι έχω ασχοληθεί πάρα πολύ και με το κομμάτι της επιμέλειας.

Η δουλειά μου στο Φεστιβάλ Αθηνών ήταν πολύ μεγάλη αλλαγή για μένα. Τα προηγούμενα τρία χρόνια «έτρεξα» το Subset Festival για το Φεστιβάλ Αθηνών, αλλά τα τελευταία πέντε-έξι χρόνια έχω ξεκινήσει αυτό να επιμελούμαι είτε μικρά προγράμματα είτε μεγαλύτερα προγράμματα για το Φεστιβάλ και έχω «αναγκάσει» τον εαυτό μου να είμαι ξανά στη συνεχόμενη αναζήτηση του τι είναι ενδιαφέρον αυτήν την περίοδο, να έχω ένα δίκτυο ανθρώπων που μου προτείνουν ενδιαφέροντα πράγματα να ακούσω και να προσπαθώ να τα ψάχνω δυναμικά και όχι παθητικά ανάλογα με το τι μου «φτύνει» κάθε αλγόριθμος που νομίζει ότι ξέρει τι θα μου αρέσει. Το αντίστοιχο προσπαθώ να κάνω και σαν συνθέτης και αυτό ελπίζω να κάνουν οι καλλιτέχνες από εδώ και πέρα ό,τι περισσότερο, γιατί νομίζω ότι είναι μονόδρομος πια, πιο πολύ από ποτέ.

Αν αρχίσεις να κάνεις mainstream μουσική, αν όχι αύριο, μεθαύριο, το AI θα μπορεί να το κάνει πολύ καλύτερα από οποιοδήποτε. Αυτό που δεν θα μπορεί να κάνει, είναι το εντελώς προσωπικό, να συνδέσει τον άνθρωπο με αυτό που παράγει.

Άρα και από τη μεριά μας οι καλλιτέχνες πρέπει να ασχοληθούν πραγματικά με το να έχουμε μία προσωπική φωνή ο καθένας και να φέρουμε στον κόσμο τα ερεθίσματά μας και τα αυτά που μας έχουν κάνει να είμαστε αυτό που είμαστε, χωρίς φόβο και χωρίς την ανάγκη για γρήγορη επιτυχία και την ανάγκη για να ανήκουμε σε κάποιο trend.

Πιστεύεις ακόμα ότι η τέχνη μπορεί να αλλάξει τον τρόπο που «ακούμε» τον κόσμο;

Ο κόσμος δεν αλλάζει από κάτι έτσι εύκολα. Η τέχνη δεν μπορεί να αλλάξει τον κόσμο. Είμαι παντελώς πεπεισμένος γι’ αυτό.
Την ίδια στιγμή είμαι πεπεισμένος ότι η τέχνη είναι ένα με την κοινωνία. Άρα όλα μαζί μπορούν να αλλάξουν τον κόσμο. Το ένα δίνει τροφή στο άλλο και αντίστροφα.

Η τέχνη αυτό που πρέπει να διατηρήσει, είναι το να είναι ένα κοινωνικό γεγονός. Να φέρνει τους ανθρώπους μαζί, να δημιουργεί έναν διάλογο και αυτό είναι το καλύτερο που μπορεί να κάνει. Και εκεί επιστρέφω σε αυτό που έλεγα πριν: γι’ αυτό πρέπει οι φωνές να είναι προσωπικές. Για μένα το να μπορείς να εκφράσεις πραγματικά τον εαυτό σου είναι η πιο πολιτική κίνηση που μπορεί να κάνει κανείς αυτή τη στιγμή. Να θυμηθείς ποιος είσαι και να υποστηρίξεις τον εαυτό σου και να επικοινωνείς ειλικρινά με τους ανθρώπους τριγύρω σου.

Δεν υπάρχει πιο πολιτική κίνηση απ’ αυτή, κατά τη γνώμη μου. Πέρα απ’ αυτό, η μουσική και η τέχνη καλλιεργεί επίσης το κομμάτι της αισθητικής του κόσμου, το οποίο και αυτό δεν είναι από μόνο του λίγο.

Μπορεί να μην μπορεί να αλλάξει κυβερνήσεις και καθεστώτα αλλά το να έχουμε κάποιες στάνταρτς αισθητικής και να τα προστατεύουμε και να τα φροντίζουμε είναι μεγάλο πράγμα.

Και μιας και μιλάμε για ήχους, υπάρχει κάποιος ήχος που εσύ κουβαλάς πάντα μέσα σου, σαν ένα προσωπικό soundtrack της ζωής σου;

Πραγματικά δεν ξέρω. Για μένα είναι ο ήχος της πόλης. Ένας παράξενος ήχος που περιέχει πάρα πολλά πράγματα μαζί. Αν κάτι μπορώ να σου πω ή να φέρω, το πρώτο πράγμα που μου έρχεται στο μυαλό είναι ο ήχος μιας πόλης που βουίζει.

Και πάντα επίσης ο ήχος της θάλασσας είναι κάτι που έχω στο μυαλό μου. Όταν θέλω να ηρεμήσω και όταν θέλω να βγω από τον πυροβολισμό των διαφόρων πραγμάτων που θέλουν την προσοχή μου. Όταν προσπαθώ να κρατήσω την προσοχή για τον εαυτό μου, ο ήχος της θάλασσας είναι κάτι που με βοηθάει πάρα πολύ.

Και η σιωπή, τι ρόλο παίζει στη ζωή σου; Είναι μια παρηγοριά, είναι φόβος, είναι η ανάγκη;

Η σιωπή είναι κάτι υπέροχο. Η σιωπή είναι πολύτιμη. Η σιωπή είναι η αναπνοή μας και η προσπάθειά μου -μιλώντας για τον εαυτό μου προσωπικά- να θυμίζω τα όρια του εαυτού μου και την τυχαιότητα της ύπαρξής μου σε αυτόν τον κόσμο.

• Συντελεστές:

Έρευνα – Σύλληψη – Σύνθεση: Σταύρος Γασπαράτος

Οπτικό περιβάλλον & βίντεο: Manuela Hartel

Προγραμματισμός: Γιώργος Μιζήθρας

Σύμβουλοι προγραμματισμού: ομάδα Accusonus, επικεφαλής Αλέξανδρος Τσιλφίλης

Ηχοληψία: Αλέξης Γκύκας

Χορδιστής – Μηχανικός Πιάνου: Πάνος Τσίγκος

Οπτικοακουστική καταγραφή: Μιχάλης Κλουκίνας

Επιμέλεια κειμένου: Ραλλού Αβραμίδου

Παραγωγή: Delta Pi productions & arts management

Κράτηση θέσεων: more.com

Ακολουθήστε μας για όλες τις ειδήσεις στο Bing News και το Google News