Χριστίνα Κόκκοτα

Οι δεσμοί του καρναβαλιού με την ιταλική αναγεννησιακή κωμωδία – γνωστή ευρύτερα ως Commedia dell’ Arte – αλλά και με το επαγγελματικό κωμικό θέατρο της ιταλικής και γαλλικής Αναγέννησης πιστοποιούνται όχι μόνο μέσα από τα προφανή σημεία τομής των δύο χώρων, τη μάσκα και τη μεταμφίεση – κοινά εργαλεία και κοινοί μηχανισμοί και των δύο – αλλά και τεκμηριώνονται μέσα από αφηγήσεις της εποχής, μαρτυρίες των κωμωδιογράφων, που αποτέλεσαν τους επιγόνους της Commedia αλλά και με μέσα από θεατρικούς όρους, που παραπέμπουν ετυμολογικά σε χαρακτηριστικές μορφές του ιταλικού καρναβαλιού.

Ειδικότερα, η ιταλική Αποκριά τροφοδότησε με τις λαϊκές φιγούρες της και την αυτοσχεδιαστική αισθητική της τις εξίσου λαϊκές και αυτοσχέδιες φόρμες της Commedia dell’ Arte και αυτή με τη σειρά της ενέπνευσε άμεσα και σε βάθος χρόνου το έργο του Γκολντόνι και του Μολιέρου, του Μαριβώ και του Μπωμαρσαί, θαρρείς και μια αδιόρατη αλυσίδα να συνδέει τις ηλικίες του γελοίου – καλύπτοντας μια θεατρική παράδοση τεσσάρων περίπου αιώνων (15ος-18ος) – με έσχατους κρίκους της τον Σαρλώ, τον Τσάρλι Τσάπλιν και τους ήρωες του Ντάριο Φο.

Παιδί της Αποκριάς – σύμφωνα με παλιό ιταλικό παραμύθι του 15ου αι. – είναι ο αστείος Αρλεκίνος από το Μπέργκαμο και το παρδαλό του κοστούμι, φτιαγμένο από πολύχρωμα κομμάτια υφάσματος, δημιουργήθηκε για τις ανάγκες αυτής της λαϊκής γιορτής, όταν οι φίλοι του πρόσφεραν ο καθένας τους από ένα κομμάτι του δικού τους αποκριάτικου ρούχου, για να μη στερηθεί ο φτωχός Αρλεκίνος τη χαρά του καρναβαλιού. Η καρναβαλική αυτή ιστορία της παιδικής αλληλεγγύης δεν θα είχε ιδιαίτερη σημασία για το θέμα μας, αν ο τετραπέρατος Αρλεκίνος δεν γινόνταν ο κυριότερος, ο πιο πολύπλευρος αλλά και ο πιο δημιουργικός τύπος της Commedia dell’ Arte και αν δεν αποτελούσε τον μακρινό πρόγονο των Τρουφαλντίνων του Γκολντόνι, των Σγαναρέλων και Σκαπίνων του Μολιέρου, του Φίγκαρο του Μπωμαρσαί και των τρελλών του Σαίξπηρ.

Αυτό εξάλλου το παιδί του ιταλικού καρναβαλιού, που μετεξελίχθηκε σε εμβληματική φιγούρα της ιταλικής αναγεννησιακής κωμωδίας είναι εκείνο, που κληροδότησε στο θεατρικό λεξιλόγιο τον όρο «αρλεκινάδα», ταυτόσημη με κάθε θεατρικό δρώμενο, που εμπεριέχει φάρσα με οίστρο και φαντασία αλλά και τρέλλα με νόημα.

Η στενή σχέση του Καρναβαλιού με το θέατρο δεν αναδεικνύεται μόνο μέσα από τις αυτοσχεδιαστικές φόρμες της δημοφιλούς Commedia αλλά και μέσα από το έργο του Γκολντόνι, του αμεσότερου συνεχιστή της αλλά και ανανεωτή της. Ο Βενετσιάνος κωμωδιογράφος, έχοντας βιώσει την έντονη θεατρικότητα, που αποπνέει ακόμα μέχρι σήμερα το μοναδικό και απαράμιλλο σε αρχοντιά και φινέτσα καρναβάλι της πατρίδας του αλλά και τη βαθιά επίδρασή του στις ζωές των Βενετσιάνων, επιλέγει να εκφράσει τον αποχαιρετισμό του στην αγαπημένη του Βενετία και την κορύφωση της υπαρξιακής περιπέτειας της ζωής του μέσα από την κωμωδία του με τον αλληγορικό τίτλο «Τέλος του Καρναβαλιού» (Una delle ultime sere di carnevale).

Διόλου τυχαία την παρουσιάζει για πρώτη φορά στο καρναβάλι του 1762 αλλά και με το έκδηλα και εγκάρδια κωμικό του έργο «Καβγάδες στην Κιότζα» (Le baruffe chiozzotte) – γραμμένο για το τέλος του καρναβαλιού – αποτίει φόρο τιμής στη μεγάλη γιορτή της γενέτειράς του, καταγράφοντας τους άρρηκτους δεσμούς, που συνδέουν τους ήρωές του με τον κοινωνικό περίγυρο.

Η προφανής επίσης συγγένεια ανάμεσα στο Καρναβάλι και το Θέατρο, που προκύπτει από τη χρήση της μάσκας και της μεταμφίεσης, κοινή και στους δύο χώρους – ειδικότερα σ’ εκείνα τα είδη θεάτρου, που γεννήθηκαν ή και διατηρήθηκαν μασκοφορεμένα (Αρχαίο Θέατρο, Commedia dell’ Arte, Ιαπωνικό Νο αλλά και Ασιατικό θέατρο ευρύτερα) – έχει τη σημειολογία της, που ενισχύει τη σύγκλιση, χωρίς όμως να ταυτίζει τις δύο περιοχές. Παρά τη διαφορετική τους στόχευση, τόσο ο μασκοφορεμένος και μεταμφιεσμένος καρναβαλιστής όσο και ο ηθοποιός αποστασιοποιούνται από την πεζή πραγματικότητα, μεταβαίνοντας παροδικά στον χώρο της ψευδαίσθησης. Ο πρώτος για να λυτρωθεί από τις συμβάσεις της πιεστικής καθημερινότητος, ο δεύτερος για να αναχθεί στη μαγεία του ρόλου και να διασφαλίσει τη θεατρική μετουσίωση που αυτός απαιτεί.

Πρόσωπο και προσωπείο εναγκαλίζονται αξεδιάλυτα κάτω από τη μεταμόρφωση της αποκριάτικης και της θεατρικής αμφίεσης πλην όμως ανώδυνα παροδικά και εφήμερα. Τι γίνεται όμως με το καθόλου ανώδυνο, καθόλου παροδικό και καθόλου εφήμερο προσωπείο, που φέρουμε στην καθημερινότητά μας όλον τον υπόλοιπο χρόνο;

Ακολουθήστε μας για όλες τις ειδήσεις στο Bing News και το Google News