Εμπορία των ανθρώπων: Η σκλαβιά των μοντέρνων καιρών

Πιο επίκαιρο από ποτέ το θεατρικό έργο του Ηλία Αναστασόπουλου ‘Η Αόρατη Όλγα’ που παίχτηκε με μεγάλη επιτυχία στην πόλη μας και μέσα από την ματιά της τέχνης μας έδειξε με ένα μοναδικό και δυναμικό τρόπο το trafficking νεαρών κοριτσιών και γυναικών.

Η πρωταγωνίστρια ‘Όλγα’ με ένα μοναδικό τρόπο αποτύπωσε κάθε άγνωστη πτυχή της σεξουαλικής εκμετάλλευσης όλων αυτών των κοριτσιών-γυναικών αλλά και οι υπόλοιποί ηθοποιοί έδωσαν το ηχηρό μήνυμα της αδιαφορίας από τις υπηρεσίες και από τους αρμόδιους φορείς για το πρόβλημα του trafficking που κάνουν ότι δεν υφίσταται. Το έργο αυτό είναι μια γροθιά στο στομάχι και μακάρι να ανεβαίνουν έργα σαν αυτό γιατί η δύναμη της τέχνης είναι μεγάλη και χρειαζόμαστε πιο πολύ από ποτέ την επαγρύπνηση από αυτή.

Trafficking ορίζεται σύμφωνα με πολλούς επιστήμονες, ως η σκλαβιά των μοντέρνων καιρών (Εμπορία των ανθρώπων – Trafficking, 2012) και έχει τεράστιο αντίκτυπο σε εκατοντάδες χιλιάδες ανθρώπους παγκοσμίως. Ο όρος «trafficking» είναι ένας αγγλόφωνος όρος που έχει επικρατήσει και καθιερωθεί στον χώρο της Ευρωπαϊκής Ένωσης αλλά και ανά τον κόσμο και υποδηλώνει το κοινωνικό φαινόμενο της διεθνικής σωματεμπορίας. Ετυμολογικά κατάγεται από την λέξη «traffic», δηλαδή την διαδικασία της κίνησης, ενώ μεταφορικά εννοούμε την παράνομη διακίνηση ατόμων από χώρα σε χώρα. Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι θεωρείται ‘εγκληματική πράξη’ η οποία καταπατά τα ανθρώπινα δικαιώματα. Το έγκλημα της εμπορίας ανθρώπων, χαρακτηρίζεται από μία δυναμική εξέλιξη, η οποία δε δύναται να αποκλειστεί η εμφάνιση νέων μορφών εκμετάλλευσης της εργασίας των θυμάτων διακίνησης ανθρώπων. Κριτήριο για το χαρακτηρισμό μιας παρεχόμενης υπηρεσίας ή επαγγέλματος ως μορφή εκμετάλλευσης, δεν είναι το είδος της δραστηριότητας που ασκείται και η οποία μπορεί να είναι καθόλα νόμιμη, αλλά η σχέση του θύματος με τον εργοδότη και οι συνθήκες υπό τις οποίες εργάζεται.

Συνήθως το φαινόμενο αυτό το βλέπουμε να ασκείται σε ευάλωτες ομάδες όπως γυναίκες και παιδιά και οι πιο συχνές μορφές του είναι:

• εργασίας (καταναγκαστική ή υποχρεωτική εργασία)

• παροχής σεξουαλικών υπηρεσιών/σεξουαλική εκμετάλλευση (ιδίως γυναικών και παιδιών)

• παιδική πορνογραφία

• επαιτεία

• αφαίρεση οργάνων, ιστών η/και άλλων στοιχείων του ανθρώπινου σώματος

• εμπόριο βρεφών και παιδιών για παράνομες υιοθεσίες

• καταναγκαστικοί γάμοι

• στρατολόγηση ανηλίκων σε ένοπλες συρράξεις.

Η εμπορία των ανθρώπων θεωρείται μια μορφή κερδοφόρου οργανωμένου εγκλήματος και αποτελεί φαινόμενο που διογκώνεται οξύτατα και αναπτύσσεται γρηγορότερα από κάθε άλλο είδος εμπορίου (Hodgt, 2008 and Kortla, 2010). Οι πιο κύριοι παράγοντες εκδήλωσής του είναι καταστάσεις κοινωνικής παθογένειας , δυσμενών οικονομικών, οικογενειακών αλλά και πολιτισμικών χαρακτηριστικών. Σε πολλούς πολιτισμούς η εκμετάλλευση της εκπόρνευσης και το εμπορευματοποιημένο σεξ νεαρών κοριτσιών και γυναικών θεωρείται εξολοκλήρου αποτρόπαια πράξη. Σε μερικές άλλες χώρες, παρόλα αυτά παρατηρείται αρκετά μεγαλύτερο το επίπεδο ανοχής. Τα ασύμμετρα αποτελέσματα όσον αφορά το τι είναι και τι όχι επιτρεπόμενη συμπεριφορά, έχει να κάνει με το ζήλο των αναπτυσσόμενων χωρών να προσελκύσουν τουρισμό αλλά και το όραμα των εκκολαπτόμενων καταναλωτών της παιδικής εκπόρνευσης, ναμετακινηθούν εκτός των ηθικών περιορισμών και των νόμιμων ορίων των κοινοτήτων τους. (Friesendorf 2009 . Emke-Poulopoulou 2001).

Το trafficking δεν υπάρχει ως φαινόμενο σε συγκεκριμένες μόνο χώρες αλλά είναι ένα παγκόσμιο φαινόμενο το οποίο πλήττει τις χώρες προέλευσης, τις χώρες μεταφοράς αλλά και προορισμού (Emke-Poulopoulou 2001). Όσο αναφορά την Ελλάδα η γεωγραφική θέση, την καθιστά σταυροδρόμι μεταξύ Ανατολής και Δύσης καθώς και η ιδιότητά της επίσης, ως μέλους της Ευρωπαϊκής Ένωσης, συντελούν σημαντικά ώστε να αποτελεί χώρα-οδό διέλευσης της διακίνησης του trafficking.

Σύμφωνα με την «Παγκόσμια έκθεση για την εμπορία ανθρώπων» του Γραφείου των Ηνωμένων Εθνών για τα Ναρκωτικά και το Έγκλημα, δηλώνει ότι το 65% των θυμάτων trafficking –γενικά– είναι γυναίκες και κορίτσια.

Το 77% των γυναικών και το 72% των κοριτσιών πέφτουν θύματα σεξουαλικής εκμετάλλευσης, ενώ οι υπόλοιπες πέφτουν θύματα καταναγκαστικής εργασίας ή άλλων μορφών εκμετάλλευσης.

Συνολικά, το 50% των θυμάτων trafficking είναι θύματα σεξουαλικής εκμετάλλευσης.

Προφανώς αυτή η θλιβερή στατιστική αντικατοπτρίζει με τον πιο σκληρό τρόπο τη θέση της γυναίκας στην κοινωνία, όπου ένας από τους βασικούς ρόλους που της έχει αποδοθεί είναι αυτός της σεξουαλικής ικανοποίησης αντρών, με τις δικές της επιθυμίες και την αυτονομία του σώματός της να βρίσκονται μονίμως σε αμφισβήτηση και υποτίμηση. Αντικατοπτρίζει επίσης τον στρεβλό και άρρωστο τρόπο με τον οποίο αποτυπώνεται το σεξ σε κάποια κομμάτια της κοινωνίας. Άρα αντί να είναι μια διαδικασία αλληλοσεβασμού, ικανοποίησης και κυρίως συναίνεσης για όσους συμμετέχουν, έχει μετατραπεί σε μια διαδικασία βίας, επιβολής εξουσίας, καταναγκασμού και σε εμπόρευμα.

Η βία κατά των γυναικών αποτελεί μια από τις θεμελιώδεις κοινωνικές, πολίτικες αλλά και οικονομικές πτυχές μέσω της οποίας διαιωνίζεται η θέση των γυναικών ως κατώτερη έναντι αυτής των ανδρών και των στερεότυπων ρόλων. Αυτή η άνιση κατανομή εξουσίας μεταξύ των γυναικών και των ανδρών σε μια κοινωνία είναι αυτή που “επιτρέπει” τη δομική διάκριση έναντι των γυναικών σε όλες της πτυχές της ζωής της (Eige, 2017). Έτσι αυτές οι διακρίσεις επιφέρουν αρνητικό πρόσημο στις ευκαιρίες που δικαιούνται οι γυναίκες συμπεριλαμβανόμενης της εκπαίδευσης και της κατάρτισης αυξάνοντας έτσι τις πιθανότητες διαβίωσης σε συνθήκες φτώχειας αλλά και την ευαλωτότητας της σε καταστάσεις βίας συμπεριλαμβανομένης της εμπορίας και διακίνησης για σεξουαλική εκμετάλλευση (Orme and Ross-Sheriff, 2015).

Έτσι, σε ένα σύστημα που έχει μάθει αφενός να υποτιμά την οντότητα και την αξία της ζωής των γυναικών και αφετέρου πως οτιδήποτε είναι επικερδές μπορεί να μετατραπεί σε εμπόρευμα, το trafficking για τη σεξουαλική εκμετάλλευση γυναικών και κοριτσιών είναι από τις πιο ακραίες διαστάσεις των σεξιστικών αντιλήψεων και πρακτικών.

Το προφίλ των θυμάτων του trafficking συνήθως έχουν τα εξής χαρακτηριστικά:

• αρνητική εικόνα για τον εαυτό τους

• αίσθημα απώλειας της ανθρώπινης ταυτότητάς τους

• κατάθλιψη

• ενοχή

• ντροπή

• άγχος

• χαμηλή αυτοεκτίμηση

Αυτά είναι μερικά από τα συναισθήματα που βιώνουν, όπως και η εμφάνιση ψυχικών διαταραχών του μετατραυματικού στρες. Από την άλλη ο αντίκτυπος του trafficking, στο άτομο, αλλά ιδιαίτερα στα νεαρά κορίτσια-θύματα, είναι πολύ σοβαρός για την ομαλή ανάπτυξή τους σε σωματικό, ψυχολογικό, εκπαιδευτικό και συναισθηματικό επίπεδο.

Ψυχοσωματικά προβλήματα, σύμφωνα με έρευνες, παρουσιάζουν και οι ομάδες ατόμων που παρέχουν υπηρεσίες φροντίδας και υποστήριξης και που ασχολούνται με θύματα του trafficking,. Αυτό συμβαίνει διότι επηρεάζονται ψυχολογικά και οι καταστάσεις που καλούνται να αντιμετωπίσου τους προκαλεί το λεγόμενο υποκατάστατο τραύμα (vicarious trauma) το οποίο, χωρίς να είναι μια μόνιμη κατάσταση, εντούτοις υποδηλώνει την ανάγκη αλλαγής στον τρόπο που διαχειρίζονται τα άτομα αυτά την εργασία τους (Δημητρίου, 2014).

Άρα το trafficking είναι αποτέλεσμα φτώχειας και εξαθλίωσης των πληθυσμών των χωρών αποστολής; Είναι θέμα παιδείας, ανατροφής και ηθικών αρχών από τη πλευρά της παροχής διαφόρων υπηρεσιών και της ζήτησης από τους πελάτες; Η απάντηση στα παραπάνω είναι ότι σίγουρα είναι ένα ζήτημα σύγχρονης δουλείας και όχι μόνο ένα νέο φαινόμενο κοινωνικής παθογένειας, που πλήττει τις χώρες της Ευρώπης αλλά και παγκοσμίως.

Η κινητοποίηση των γυναικείων οργανώσεων και των οργανώσεων δικαιωμάτων ήταν έντονη από την αρχή της μαζικής εμφάνισης του φαινομένου, σε όλες τις χώρες του κόσμου, αλλά η νομοθεσία καθυστέρησε να έρθει. Στη χώρα μας ψηφίστηκε το 2002 ο νόμος για το διεθνικό οργανωμένο έγκλημα, ενώ την ίδια χρονιά το νομοσχέδιο που εμφανίστηκε για το μεταναστευτικό περιείχε διάταξη που εξύψωνε, διευκόλυνε και νομιμοποιούσε τη μικρομεσαία μαστροπεία των επαρχιών, πράγμα που δεν πέρασε στο νόμο που σύντομα ψηφίστηκε, χάρη στη μεγάλη κινητοποίηση των γυναικείων οργανώσεων.

Δυστυχώς, παρόμοια νομοθετική ρύθμιση πέρασε στην Κύπρο το 2007.

Μπορεί ο νόμος βέβαια να ψηφίστηκε, αλλά η εφαρμογή του είναι ιδιαίτερα φτωχή, μια και δεν υπάρχει βούληση από πλευράς κεντρικής κυβέρνησης για τιμωρία των ενόχων διακινητών, ούτε για την αρωγή των θυμάτων. Μιλώντας για τη διεθνή σκηνή, όλες οι νομοθετικές εξελίξεις από το 2000 και μετά για την σύλληψη και τιμωρία των ενόχων όσο και για την αρωγή στα θύματα, αποτελούν απλώς ένα φύλλο συκής από ένα οικονομικό σύστημα που εκκολάπτει και διευκολύνει το φαινόμενο μέσα από τις κεντρικές του επιλογές.

Οι γυναίκες αυτές δεν έχουν πρόσωπο, δεν έχουν ταυτότητα στη χώρα υποδοχής. Βιώνουν καταστάσεις ακραίου αποκλεισμού, χωρίς ισχύ και άσκηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων τους, χωρίς συμμετοχή στους θεσμούς και στα κοινωνικά δίκτυα, χωρίς να γνωρίζουν πού και πώς να απευθυνθούν για βοήθεια. Μέσα από την πολύ μικρή έρευνα μου κατανόησα, ότι η ζωή τους εξαρτάται από μια απόφαση, το αν θα προσεγγίσουν μια κοινωνική υπηρεσία ή έναν φορέα ώστε να καταγράψει το πρόβλημα τους και να τις βοηθήσει. Ακόμα κι αν αυτό επιτευχθεί προκύπτουν πολλά προβλήματα γραφειοκρατίας, νομοθετικού πλαισίου, εισαγγελικών παρεμβάσεων, ομολογιών, θέματα εξειδίκευσης και εκπαίδευσης προσωπικού, που τις συμβουλεύει ή τις συλλαμβάνει, ακόμα και θέματα αντιλήψεων, γιατί, ας μην ξεχνάμε, οι γυναίκες αυτές προσλαμβάνονται ως αρνητικά υποκείμενα ως προς την ταυτότητα τους, ως γυναίκες ξένες στον τόπο μας.

Για μένα, ίσως θα έπρεπε να μεγαλώσουμε τα παιδιά μας και να τα διδάξουμε με αγάπη, ότι δε χρειάζεται να πληρώνουν για να αποκτήσουν αυτό που επιθυμούν. Το σχολείο θα έπρεπε να ενημερώνει τα παιδιά, ότι υπάρχουν κι αυτές οι καταστάσεις εκμετάλλευσης, αυτά τα κυκλώματα, ώστε να μπορέσουμε να ενεργοποιήσουμε ακόμα πιο πολύ τον άξονα της πρόληψης. Το βασικότερο όμως από όλα να δώσουμε κίνητρα ελευθερίας στα παιδιά μας να κάνουν όνειρα με βάση τα ιδανικά και όχι να τα φυλακίζουμε σε μια κοινωνίας με βάση το χρήμα.

Αυτά ήταν λίγα λόγια για ένα μεγάλο και συνεχώς αναπτυσσόμενο πρόβλημα της εποχής μας που δεν πρέπει να το θυμόμαστε μόνο παραδείγματος χάρη κάθε Παγκόσμια Ημέρα κατά της Εμπορίας Ανθρώπων ή την Ημέρα των Γυναικών αλλά κάθε μέρα. Σκεφτείτε ότι κάθε μέρα όλοι γινόμαστε συμμέτοχοι σε αυτό μόνο και μόνο που βλέπουμε γύρω μας την εκμετάλλευση των ανθρώπων και δεν αντιδρούμε απλά σιωπούμε και γινόμαστε θεατές στην καταπάτηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων .

Σήμερα καταπατάτε η ελευθερία και τα δικαιώματα ενός ανθρώπου, ενός νεαρού κοριτσιού στη διπλανή χωρά αύριο μπορεί να είσαι εσύ ή το δικό σου κορίτσι….

Θα κλείσω με αυτό του Mandela/Angisiwe Mafumana (@Angi_M_) December 6, 2013)

“Για να είναι κανείς ελεύθερος δεν χρειάζεται απλώς να απαλλαχθεί από τα δεσμά, αλλά να ζει με τέτοιο τρόπο που να σέβεται και να ενισχύει την ελευθερία των άλλων.”

• Η Σοφία Ψαρρά είναι Ψυχολόγος MSc

Ακολουθήστε μας για όλες τις ειδήσεις στο Bing News και το Google News