ΨΗΦΙΑΚΟΣ ΚΟΣΜΟΣ: Απελευθέρωση ή υποδούλωση; Η προσομοίωση αντικαθιστά την έκπληξη…
ΤΟΥ ΣΠΥΡΟΥ ΡΑΓΚΟΥ*
Η τεχνολογία των τελευταίων δεκαετιών είναι έργο του πολιτισμού. Θα μπορούσαμε να τη δούμε ως προέκταση της λεγόμενης βιομηχανικής επανάστασης. Οπως το τηλέφωνο και το αεροπλάνο μείωσαν τις αποστάσεις, έτσι και ο ηλεκτρονικός υπολογιστής ή το κινητό εξαφανίζουν τις δυσκολίες πρόσβασης στη γνώση και την επικοινωνία.
Στην ανθρώπινη ζωή η συνέχεια (μιας ατομικής ταυτότητας, μιας συλλογικής μνήμης, ενός τρόπου ζωής) περνά συχνά μέσα από τη ρήξη με το παρελθόν. Η ριζική ασυνέχεια των εποχών του πολιτισμού, αντιθέτως, κρύβεται πίσω από μια φαινομενικά ευθεία γραμμή προόδου. Ο ψηφιακός κόσμος ενδέχεται να αποτελεί μια τέτοια περίπτωση.
Ποτέ στο παρελθόν οι άνθρωποι δεν διέθεταν τόσο εκτενή και εύκολη πρόσβαση στην πληροφορία. Αλλά και ποτέ στο παρελθόν δεν ήταν τόσο έντονος ο εθισμός σε ένα πολιτισμικό προϊόν, τόσο μεγάλη η απόσπαση της προσοχής, τόσο γρήγορη η μετάβαση από τη μία ασχολία στην άλλη. Στον ψηφιακό κόσμο εργασία και διασκέδαση, σπουδή και παιδιά, δουλειά και σχόλη γίνονται ένα. Καμία διαχωριστική γραμμή δεν διακρίνει το σοβαρό από το φαιδρό, το ουσιαστικό από το επουσιώδες, την αλήθεια από το ψέμα. Ο χρόνος είναι άχρωμος, οι άνθρωποι εικόνες.
Το μεγάλο προσόν του ψηφιακού κόσμου, η προσομοίωση, ήρθε να αντικαταστήσει το μεγάλο προσόν του φυσικού κόσμου, την έκπληξη. Η ασφάλεια της εικονικής πραγματικότητας έγινε θελκτικότερη από τις συγκλονιστικές περιπέτειες και δυσκολίες ενός πραγματικού ταξιδιού. Εκεί, τα τοπία δεν είναι δυσώδη, επιβλαβή, ενίοτε αποκρουστικά και, πάντως, απρόσμενα. Ταξιδεύοντας μέσα από δορυφορικούς χάρτες και λήψεις ιδιωτών ο περιηγητής έχει τη δυνατότητα να βρίσκεται ταυτόχρονα στον οικείο του χώρο χωρίς τον παραμικρό κίνδυνο. Αυτή η ασφαλής πρόκληση συγκινήσεων, η συνεχής εναλλαγή εντυπώσεων και η αδιαλείπτως τροφοδοτούμενη ματαιοδοξία των χρηστών αποτελούν τα κλειδιά της παγκόσμιας επιτυχίας του ψηφιακού κόσμου: πρόκειται πάντοτε για μια επιδερμική έξαψη του ατόμου χωρίς ίχνος βαθύτητας. Γιατί το βάθος, όπως και το ύψος, προέρχεται από την έκθεση στο απρόσμενο της πραγματικής ζωής.
Υπάρχουν όμως και άλλοι κίνδυνοι. Ο ένας αφορά τη δυστοπική προοπτική ενός πλανητικού ολοκληρωτισμού. Για αιώνες, οι υπηρεσίες ασφαλείας και κατασκοπείας μοχθούσαν προκειμένου να αποκτήσουν εκείνη την πρόσβαση στις επαφές και τις δράσεις των “υπόπτων” που τώρα προσφέρουμε οικειοθελώς με τη χρήση της τεχνολογίας. Τα κινητά παρακολουθούν αδιαλείπτως το στίγμα μας, οι τραπεζικές κάρτες τις συναλλαγές μας, τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης τους φίλους μας, ο κυβερνοχώρος τις προτιμήσεις μας. Σήμερα τα στοιχεία αυτά χρησιμοποιούνται κυρίως προς όφελος της κερδοφορίας των επιχειρήσεων, συχνά με μεθόδους άκρως χειριστικές. Τίποτε όμως δεν αποκλείει τη χρήση τους για λογοκρισία, καταστολή, χειραγώγηση συνειδήσεων, καταδυνάστευση.
Ο άλλος κίνδυνος, λιγότερο μακρινός, προκύπτει από το γεγονός ότι κανείς δεν ελέγχει τη τεχνολογία. Ο ψηφιακός κόσμος, προσανατολισμένος στο κέρδος από την πλευρά των δημιουργών και στη βολή από την μεριά των αποδεκτών, τείνει να αποκτήσει ανεξάρτητη δική του υπόσταση. Η κατακυριάρχηση πάνω στην ανθρώπινη φύση δεν θα προέλθει από εξεγερμένες μηχανές με τεχνητή νοημοσύνη ανώτερη της ανθρώπινης, όπως στα έργα επιστημονικής φαντασίας, αλλά από έναν νέο τρόπο εικονικής αντίληψης των πραγμάτων, γεννημένο έσωθεν από την ψηφιακή ασφάλεια. Ετσι η αποξένωση από τον συνάνθρωπο, τη φύση και τον θεό θα έχει ολοκληρωθεί.
*Ο Σπύρος Ι. Ράγκος είναι διδάκτωρ του Πανεπιστημίου του Cambridge, αναπληρωτής καθηγητής της Αρχαίας Ελληνικής Φιλολογίας στο Τμήμα Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Πατρών.
Ακολουθήστε μας για όλες τις ειδήσεις στο Bing News και το Google News
