Οταν τα μικρόβια αντιστέκονται στα αντιβιοτικά

Απόστολος Βανταράκης

Τα αντιβιοτικά, γνωστά και ως αντιμικροβιακά φάρμακα, είναι φάρμακα που μπορούν να σκοτώσουν τα βακτήρια ή να αναστέλλουν την ανάπτυξή τους, με σκοπό τη θεραπεία των λοιμώξεων στους ανθρώπους, στα ζώα και ενίοτε στα φυτά. Ο όρος «αντιβιοτικό» αναφέρεται σε μία φυσική ένωση που παράγεται από έναν μύκητα ή άλλο μικροοργανισμό τα οποία σκοτώνουν τα βακτήρια που προκαλούν νόσους. Κάποια αντιβιοτικά μπορεί να περιέχουν συνθετικά συστατικά (δεν παράγονται από μικροοργανισμούς) που επίσης σκοτώνουν ή αναστέλλουν την ανάπτυξη των μικροβίων.

Σήμερα, ένα από τα πιο σοβαρά προβλήματα της Δημόσιας Υγείας είναι η ανθεκτικότητα των μικροβίων στα αντιβιοτικά, η οποία οφείλεται κυρίως στην υπερσυνταγογράφηση. Μικροβιακή αντοχή είναι η ικανότητα των βακτηρίων και άλλων μικροβίων να αντιστέκονται στη δράση ενός αντιβιοτικού. Η αντίσταση παρατηρείται όταν τα βακτήρια μεταλλάσσονται με τέτοιο τρόπο ώστε να μειώνεται ή να εξαλείφεται η αποτελεσματικότητα των φαρμάκων. Τα βακτήρια έτσι επιβιώνουν και συνεχίζουν να πολλαπλασιάζονται προκαλώντας μεγαλύτερη βλάβη. Η χρήση των αντιβιοτικών προωθεί την αντίσταση των βακτηρίων στα αντιβιοτικά. Κάθε φορά που κάποιος παίρνει αντιβιοτικά, τα ευαίσθητα βακτήρια σκοτώνονται, αλλά τα ανθεκτικά βακτήρια επιβιώνουν παρά τη δράση των αντιβιοτικών και συνεχίζουν να πολλαπλασιάζονται επιφέροντας πιο μακροχρόνιες νόσους ή ακόμα και θάνατο. Οι λοιμώξεις που οφείλονται σε ανθεκτικά βακτήρια μπορούν να απαιτούν περισσότερη φροντίδα, καθώς και εναλλακτικά άλλα με ακριβότερα αντιβιοτικά, τα οποία ενδέχεται να έχουν σοβαρότερες ανεπιθύμητες ενέργειες.

Την τελευταία δεκαετία έχει αυξηθεί ο αριθμός των ανθεκτικών βακτηρίων που είναι ανθεκτικά στα αντιβιοτικά. Με αποτέλεσμα, πολλές λοιμώξεις, οι οποίες θεραπεύονταν στο παρελθόν με αντιβιοτικά, ξαναγίνονται θανατηφόρες, γιατί τα αντιβιοτικά δεν είναι δραστικά στα μικρόβια που τα προκαλούν. Τα πολυανθεκτικά βακτήρια μπορούν να προκαλέσουν μεγάλο εύρος λοιμώξεων: πνευμονία, ουρολοίμωξη, δερματική λοίμωξη, διάρροια, βακτηριαιμία. Η εστία της λοίμωξης εξαρτάται από τα βακτήρια και την κατάσταση του ασθενούς.

Η Ελλάδα τοποθετείται ανάμεσα στις 10 πρώτες στην Ευρώπη με υψηλή χρήση αντιβιοτικών. Παρόλα αυτά, ετησίως χάνονται τουλάχιστον 1000 ασθενείς με λοιμώξεις που συμβαίνουν στον χώρο του νοσοκομείου. Αυτό οφείλεται στην αύξηση της μικροβιακής αντοχής στην κατάχρηση των αντιμικροβιακών παραγόντων, ειδικότερα του ευρέος φάσματος. Αποτέλεσμα της αυξανόμενης αντοχής είναι η έξαρση των νοσοκομειακών λοιμώξεων από πολυανθεκτικούς μικροοργανισμούς, με αποτέλεσμα την αύξηση της νοσηρότητας, τη διάρκεια νοσηλείας, τη θνητότητα των νοσηλευομένων και τελικά την οικονομική επιβάρυνση των Συστημάτων Υγείας.

Ως θετική εξέλιξη, μπορεί να θεωρηθεί το γεγονός ότι, αν και η Ελλάδα το 2005 ήταν στην πρώτη θέση όσον αφορά τις ενδονοσοκομειακές λοιμώξεις, τα τρία τελευταία χρόνια καταγράφεται σταθερή μείωση της κατανάλωσης των αντιβιοτικών στην κοινότητα, αλλά και στα νοσοκομεία.

Η χώρα μας, όσον αφορά τη νοσοκομειακή κατανάλωση αντιβιοτικών, βρίσκεται σήμερα στην 7η θέση, πίσω από την Ολλανδία, την Ιταλία, τη Λιθουανία, τη Λετονία, τη Γαλλία και την Εσθονία, ενώ το 2011 ήταν στην 4η θέση. Δημοσκόπηση που έγινε από το ΚΕΕΛΠΝΟ, έδειξε ότι ένας στους δύο ενήλικες άνω των 18 ετών έχει πάρει κάποιο αντιβιοτικό τον τελευταίο χρόνο. Σύμφωνα με την ίδια δημοσκόπηση, ένας στους τέσσερις παίρνει αντιβίωση χωρίς συνταγή (24,2%) αγοράζοντάς την (15,6%) ή υπάρχει στο σπίτι από πριν (8,6%).

Η ανθεκτικότητα ή η αντοχή των μικροβίων στα αντιβιοτικά, θεωρείται ένα από τα σοβαρότερα προβλήματα της δημόσιας υγείας. Το Ευρωπαϊκό Κέντρο Πρόληψης και Ελέγχου Νόσων εκτιμά ότι η μικροβιακή αντοχή ευθύνεται κάθε χρόνο για 25.000 θανάτους και συνεπάγεται κόστος άνω του 1,5 δισ. ευρώ για δαπάνες υγειονομικής περίθαλψης και απώλεια παραγωγικότητας.

Ορθολογική χρήση αντιβιοτικών για το κοινό
Τα αντιβιοτικά χορηγούνται για την αντιμετώπιση των βακτηριακών και όχι των ιογενών λοιμώξεων που προσβάλλουν τον άνθρωπο.
⦁ Για παράδειγμα, δεν είναι ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΙΚΑ στο κοινό κρυολόγημα, στη γρίπη (δηλαδή συνάχι, πονόλαιμος, κεφαλαλγία, μυαλγίες, οστικά άλγη, καταβολή, κακουχία)
⦁ Στη βρογχίτιδα (βήχας και βάρος στο στήθος)
⦁ Σε >80% των περιπτώσεων φαρυγγοαμυγδαλίτιδας. Για να διευκρινιστεί η ιογενής συνδρομή από την στρεπτοκοκκική αρκεί η εκτέλεση του Strep-test από τον κλινικό γιατρό, το οποίο είναι ευαίσθητο, αξιόπιστο, φθηνό και ταχύ (<10min)
⦁ Στα διαρροϊκά σύνδρομα που διαρκούν λιγότερο από 3 ήμερες
⦁ Στο κρυολόγημα, στις ιώσεις και στην γρίπη, απαιτείται ξεκούραση, η καλή διατροφή και τα πολλά υγρά μπορούν να ενισχύσουν το ανοσοποιητικό μας σύστημα
⦁ Η αντοχή των παθογόνων μικροοργανισμών στα αντιβιοτικά δεν αποτελεί πρόβλημα μόνο για τον πάσχοντα αλλά για το περιβάλλον του, καθώς οι οικείοι του αποικίζονται από το ίδιο παθογόνο και έχουν αυξημένες πιθανότητες να νοσήσουν εξαιτίας αυτού.

Τι σημαίνει «ακατάλληλη» χρήση αντιβιοτικών;
⦁ Όταν χρησιμοποιείτε αντιβιοτικά για λάθος λόγους, τα περισσότερα κρυολογήματα και η γρίπη οφείλονται σε ιούς ενάντια στους οποίους τα αντιβιοτικά ΔΕΝ είναι αποτελεσματικά. Σε τέτοιες περιπτώσεις η κατάστασή σας δεν θα βελτιωθεί αν πάρετε αντιβιοτικά: τα αντιβιοτικά δεν καταπολεμούν τον πυρετό ούτε συμπτώματα όπως το φτέρνισμα
⦁ Οταν κάνετε εσφαλμένη χρήση αντιβιοτικών: δηλαδή αν μειώνετε τη διάρκεια της θεραπείας ή τις δόσεις, ή δεν τηρείτε τη συχνότητα λήψης τους (για παράδειγμα αν παίρνετε το φάρμακο μία φορά την ημέρα αντί για 2-3 φορές όπως συνίσταται), τότε δεν θα υπάρχει αρκετή ποσότητα φαρμάκου στον οργανισμό σας, τα βακτήρια θα επιβιώσουν και μπορεί να γίνουν πιο ανθεκτικά

Ολοι μπορούν να συμβάλλουν στη μείωση της αντοχής των βακτηρίων στα αντιβιοτικά
⦁ Ακολουθείστε τις συμβουλές του γιατρού σας όταν λαμβάνετε αντιβιοτικά
⦁ Οπου είναι εφικτό, αποφύγετε τη λοίμωξη με κατάλληλο εμβολιασμό
⦁ Πλένετε τακτικά τα χέρια σας και τα χέρια των παιδιών σας, για παράδειγμα, μετά από φτέρνισμα ή βήξιμο, πριν αγγίξετε άλλα αντικείμενα ή ανθρώπους
⦁ Κάνετε χρήση αντιβιοτικών μόνο με ιατρική συνταγή. Μην χρησιμοποιείτε φάρμακα που έχουν μείνει από προηγούμενη θεραπευτική αγωγή ή αντιβιοτικά χωρίς ιατρική συνταγή
⦁ Συμβουλευτείτε τον φαρμακοποιό σας για τη διάθεση της ποσότητας που τυχόν περίσσεψε μετά το τέλος της φαρμακευτικής αγωγής
⦁ Μην παίρνετε φάρμακα αντιβιοτικά που είχαν συνταγογραφηθεί για κάποιον άλλο, γιατί τα αντιβιοτικά αυτά μπορεί να μην είναι κατάλληλα για τη δική σας ασθένεια. Παίρνοντας λάθος φάρμακα, μπορεί να καθυστερήσει τη σωστή θεραπεία και να επιτρέψει στα βακτήρια να πολλαπλασιαστούν
⦁ Μην επιμένετε στον γιατρό σας να σας δώσει αντιβιοτικά που δεν χρειάζονται
⦁ Μη ζητάτε από τον φαρμακοποιό να σας συστήσει αντιβιοτικά (απαγορεύεται από το νόμο να το κάνει)
⦁ Μην παίρνετε ποτέ μόνοι σας αντιβιοτικά

Ποια είδη λοιμώξεων που προκαλούνται από ιούς δεν πρέπει να θεραπεύονται με αντιβιοτικά;
⦁ Κρυολόγημα
⦁ Γρίπη
⦁ Βήχας και βρογχίτιδα
⦁ Πονόλαιμος (εκτός αυτών που προκαλούνται από στρεπτόκοκκο)
⦁ Μερικές λοιμώξεις των αυτιών

Γιατί πρέπει να δράσουμε τώρα;
⦁ Η ορθολογική χρήση των αντιβιοτικών μπορεί να περιορίσει την αντοχή στα αντιβιοτικά. Οσο γρηγορότερα κινητοποιηθούμε τόσες περισσότερες πιθανότητες έχουμε να περιορίσουμε το πρόβλημα της αντοχής έγκαιρα και πιο αποτελεσματικά.
⦁ Η αντοχή των παθογόνων μικροοργανισμών στα αντιβιοτικά δεν αποτελεί πρόβλημα μόνο για τον πάσχοντα, αλλά και για το περιβάλλον του, καθώς οι οικείοι του αποικίζονται από το ίδιο παθογόνο και έχουν αυξημένες πιθανότητες να νοσήσουν εξαιτίας αυτού.

Συμβουλές έξυπνης χρήσης αντιβιοτικών
⦁ Μην παίρνετε ποτέ μόνοι σας αντιβιοτικά.
⦁ Μην επιμένετε στον γιατρό να σας δώσει αντιβιοτικά που δεν χρειάζονται. Ρωτήστε αν τα αντιβιοτικά βοηθούν στην ασθένειά σας.
⦁ Μη ζητάτε από τον φαρμακοποιό να σας συστήσει αντιβιοτικό (απαγορεύεται από τον νόμο να το κάνει).
⦁ Συμβουλευτείτε γιατρό εάν τα συμπτώματα είναι πολύ έντονα (π.χ. πολύ υψηλός πυρετός ή έκκριση πύου από το αυτί), εάν επιμένουν πάνω από μία εβδομάδα (εκείνος θα κρίνει εάν υπάρχει επιμόλυνση με μικρόβια ή πρόκειται για αλλεργία) ή εάν πρόκειται για βρέφος ή ηλικιωμένο.
⦁ Μην παίρνετε αντιβιοτικά στις ιογενείς αναπνευστικές λοιμώξεις όπως κοινό κρυολόγημα, συνάχι, βήχας, πονόλαιμος, γρίπη κ.ά.
⦁ Να προτιμάτε τα αντιβιοτικά στενού – και όχι ευρέως – φάσματος όταν η λοίμωξη το επιτρέπει (έτσι δεν γίνονται και άλλα βακτήρια ανθεκτικά).
⦁ Λαμβάνετε το αντιβιοτικό όπως ακριβώς σας έχει συμβουλέψει ο ιατρός.
⦁ Να μη μειώνετε τη διάρκεια της θεραπείας με αντιβιοτικά ή τις δόσεις τους, ούτε να αλλάζετε τη συνισταμένη από τον γιατρό συχνότητα λήψης τους.
⦁ Μην φυλάτε αντιβιοτικά για την επόμενη φορά που θα αρρωστήσετε.
⦁ Μην παίρνετε αντιβιοτικά που έχουν συνταγογραφηθεί για κάποιον άλλον, γιατί μπορεί να μην είναι κατάλληλα για τη δική σας ασθένεια και καθυστερήσετε έτσι τη σωστή θεραπεία.

Ακολουθήστε μας για όλες τις ειδήσεις στο Bing News και το Google News