Παναγιώτης Καρώνης: Φως στην άγνωστη, σε πολλούς, πτυχή του Λαπαθιώτη

Κρίστυ Κουνινιώτη

Ελπιδοφόρο να κυκλοφορούν βιβλία καμωμένα με περίσσια φροντίδα και αγάπη, που μαρτυρούν σχολαστική έρευνα και επιμονή στη λεπτομέρεια. Ενα τέτοιο είναι  η συλλεκτική έκδοση-αφιέρωμα στον Ναπολέοντα Λαπαθιώτη με τίτλο «Οι μονόλογοι του καημένου του Αντωνάκη ή Τα τραγούδια της Αντώνας», του εικαστικού-ερευνητή Παναγιώτη Καρώνη. Ο οποίος μάς ξεναγεί σήμερα στο νέο του, εξαιρετικό, έργο.

Τι προκάλεσε το ενδιαφέρον σας για τον Λαπαθιώτη, ώστε να πάρει τη μορφή του βιβλίου που κρατάμε σήμερα στα χέρια μας;
Πάντα με συγκινούσε αυτός ο ποιητής τόσο με το έργο του όσο και με τη στάση ζωής του, αφού όπως αναφέρει χαρακτηριστικά και ο Β. Ραφαηλίδης: «αντιλαμβάνονταν την ίδια του την ύπαρξη ως ποίημα» γι᾿ αυτό και «πραγμάτωσε όσο κανείς εδώ στον τόπο μας το αίτημα του Νίτσε για την αναγκαιότητα του “αισθητικώς ζην”».
Η ιδέα, λοιπόν, ήταν να κυκλοφορήσει ένας τόμος με το σατιρικό – αθυρόστομο κομμάτι της δουλειάς του. Ολα τα ποιήματα που παρουσιάζουμε εδώ δεν έχουν συμπεριληφθεί ως τώρα στα ποιητικά Απαντά του, αφού οι επιμελητές τους αρνούνταν να τα συμπεριλάβουν στο ποιητικό του έργο.

Αυτή, λοιπόν, η πρώτη φορά που βλέπουμε τυπωμένους τους «Οι μονόλογοι του καημένου του Αντωνάκη», τι «παράθυρο» ανοίγει στην καλύτερη γνωριμία μας με τον Λαπαθιώτη;
Είναι μια άγνωστη πτυχή τού Λαπαθιώτη στο ευρύ κοινό. Αυτό που πρέπει να γίνει αντιληπτό είναι πως ο ποιητής δεν δίσταζε να σατιρίσει, σκληρά μάλιστα, άτομα τόσο του κοινωνικού του κύκλου όσο και πολιτικά πρόσωπα της εποχής, εκφράζοντας ανοιχτά τη γνώμη του. Για παράδειγμα, στην έναρξη του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου ο ποιητής ήταν με το μέρος της Γαλλίας (όπως και ο Βενιζέλος), εν αντιθέσει με τον βασιλιά πού έκλεινε προς τη Γερμανία. Γράφει στην αυτοβιογραφία του: «Κι επειδή δεν ήμουν άνθρωπος να κρύβω τα αισθήματά μου, ή να κανονίζω, υπολογισμένα, τη στάση μου απ’ τα συμφέροντά μου (μιλώ τώρα γενικά για όλες τις παρούσες, περασμένες και μέλλουσες ακόμα περιπτώσεις), έκανα ό,τι μπορούσα για να κάνω εμφανέστατη αυτή μου τη συμπάθεια».

Μέσα από το βιβλίο, γίνεται σαφής η ενδελεχής έρευνά σας πάνω στη ζωή και το έργο του. Στη διάρκειά της, ανακαλύψατε κάποιες πτυχές του που σας εντυπωσίασαν;
Εντυπωσιάστηκα με την εντιμότητά του, την ειλικρίνειά του, τρυφερότητά του, την παλληκαριά του. Είναι πολλοί οι φιλολογικοί καυγάδες στους οποίους δεν δίστασε να μπλεχτεί, και βέβαια, είναι γνωστός ο σάλος που δημιουργήθηκε τόσο το 1911 όσο και το 1933 με τη δημοσίευση των «τολμηρών» ποιημάτων του: «Κι έπινα μέσ᾿ απ᾿ τα χείλη σου» και «Επεισόδιο» που ερέθισαν τον συντηρητισμό κάποιων, προκαλώντας αναστάτωση στους τότε φιλολογικούς -και όχι μόνο- κύκλους· αξίζει να προσθέσω πως, Παλαμάς, Νιρβάνας και Ξενόπουλος είχαν κρατήσει «υγιή» στάση.
Επίσης, δεν τολμούσε κάποιος να γράψει αρνητική κριτική για τον Καβάφη και να μην δεχτεί την άμεση απάντηση του Λαπαθιώτη.

Τα πολιτικά σατιρικά του ποιήματα είναι -όπως όλα του, άλλωστε-εξαιρετικά δουλεμένα (π.χ. το «Πολιτικόν Δελτίον»). Κατά πόσο η γραφή του αντανακλά σημερινές καταστάσεις;
Πράγματι, μερικά είναι λες και γράφτηκαν μόλις χθες· θα προέτρεπα μάλιστα τον αναγνώστη να μην μείνει στις λέξεις και στους όμορφα πλεγμένους στίχους, αλλά να αναζητήσει τις σημερινές αντιστοιχίες τους. Φανταστείτε πως το προφητικό «Πολιτικόν Δελτίον», γραμμένο στις 14.6.1922, ποίημα που τελειώνει με την επωδό «ο Βενιζέλος έρχεται», μιλάει ευθέως για την καταστροφή που «ραγδαίως και τραγικώς επέρχεται»…

Ο Λαπαθιώτης δίνει σε ακροστιχίδες ονόματα εραστών του -στο Ερωτικό (1928) σχηματίζεται το όνομα του Κώστα Γκίκα. Πώς επέδρασε ο έρωτας στον άνθρωπο και ποιητή; Τονίζετε την ανάγκη για μία ουσιαστική μελέτη επ’ αυτού.
Ο Λαπαθιώτης δεν δίστασε να μιλήσει ανοιχτά για τη σεξουαλική του προτίμηση στο ίδιο του το φύλο και μάλιστα σε μια «δύσκολη» εποχή. Η ποίησή του διαπνέεται από το ερωτικό στοιχείο και αυτό γιατί ο ποιητής δεν ένιωθε τύψεις για τις ερωτικές του προτιμήσεις. Η προτίμηση αυτή αποτελεί κομβικό σημείο για να δει κανείς τον ποιητή, και αυτό, βέβαια, πάντα μέσα στα ιστορικά και πολιτισμικά πλαίσια της εποχής. Γενικά, θα λέγαμε πως ο έρωτας, που κατά Οσκαρ Ουάιλντ «δεν τολμάει να πει τ᾿ όνομά του», αποτέλεσε έναν ολόκληρο τρόπο ζωής και σκέψης για τον ποιητή.

Στο Χρονολόγιο που παραθέτετε διαβάζουμε και για τη σχέση της οικογένειας Λαπαθιώτη με την Πάτρα…
Ναι, η οικογένειά του είχε εδώ ένα οικόπεδο. Ο Λαπαθιώτης, όπως διαβάζουμε σε γράμματά του (του 1916, 1935), ερχόταν στην Πάτρα, τόσο με φίλους όσο και με τον πατέρα του. Το οικόπεδο πουλήθηκε το 1942, την εποχή της μεγάλης του ένδειας.

Πάμε και στα ζωγραφικά σχόλιά σας που κοσμούν την έκδοση. Τι ώθησε το χέρι σας στη δημιουργία τους και ποιο ρόλο τούς αναθέσατε;
Πιστεύω πως η ποίηση δεν εικονογραφείται, απλά, δίνει εναύσματα. Ξεκινώντας, λοιπόν από αυτή τη διαπίστωση, αποφασίσαμε να κοσμήσουμε τη συλλογή με μια σειρά ζωγραφικών σχολίων. Μάλιστα ο ίδιος ο Λαπαθιώτης σε ποίημα υπό τον τίτλο «Αγγελία», λέει πως, όσοι θέλουν τα ποιήματα «ας γραφούν στην αγγελία / και θα τα ᾿χουν με εικόνας». Ακολουθώντας, λοιπόν, τις παραινέσεις του ποιητή για έκδοση με εικόνες, φιλοτέχνησα μια σειρά σχεδίων που, βέβαια, δεν αποτελούν εικονογράφησή της -αυτό το αφήσαμε στην τολμηρή φαντασία του αναγνώστη-, αλλά μια προσπάθεια να συνομιλήσουμε με το έργο του ποιητή μέσω της ζωγραφικής γλώσσας· να ξαναγράψουμε, αν προτιμάτε, ποιήματά του με τα υλικά του ζωγράφου. Και βέβαια στόχος ήταν μια καλαίσθητη έκδοση…

Διατυπώνετε την απορία σας γιατί 75 χρόνια μετά τον θάνατο του Λαπαθιώτη δεν βρέθηκε κανείς να εκδώσει τα άπαντά του. Η εξήγησή σας;
Ο ίδιος σε συνέντευξή του -που παραθέτω- έλεγε πως το έργο του θέλει «ξεκαθάρισμα» γιατί αν τυπωνόταν όλο θα ήταν «πρόχειρο να τον διαπομπέψει». Ομως από επιστολή του στον Π. Χάρη, μαθαίνουμε πως το είχε τακτοποιημένο και φυλαγμένο, αλλά ως τώρα δεν έχει τυπωθεί σε μια ωραία σειρά τόμων όπως άλλων λογοτεχνών μας· μόνο αποσπασματικά κυκλοφορούν διάφορα. Και πέρα από τα ποιήματα, μιλάμε για διηγήματα, νουβέλες, άρθρα, στοχασμούς, αισθητικά και κριτικά δοκίμια, μελετήματα, ημερολογιακές σημειώσεις, συνεντεύξεις, παρτιτούρες. Βέβαια το αρχείο του δεν είχε την τύχη να πέσει σε χέρια που θα το φροντίσουν αλλά διασκορπίστηκε και σήμερα υπάρχει, άλλο έντυπο και άλλο χειρόγραφο, σε αρχεία, δυσεύρετα έντυπα της εποχής, και συλλογές ιδιωτών και ιδρυμάτων.

Αν ζούσε σήμερα ο Λαπαθιώτης, πώς θα έβλεπε, λέτε, τον τρόπο που αντιμετωπίζεται η διαφορετικότητα;
Θα διαφωνούσε με τις ρατσιστικές, σεξιστικές κ.λπ. αντιλήψεις και σίγουρα θα είχε μπλέξει σε σειρά από καυγάδες με τους αντιφρονούντες, πάντα φιλολογικούς, όπως χαρακτηριστικά έλεγε. Ο Λαπαθιώτης, μάλιστα, πρέπει να ήταν ο πρώτος που μίλησε ανοιχτά για τη σεξουαλική του προτίμηση στον νεότερο ελληνικό χώρο. Για να αντιληφθεί ο αναγνώστης το πόσο ανοιχτό και προοδευτικό μυαλό ήταν, παραθέτω ένα μικρό απόσπασμα από έναν στοχασμό του, που λέει πως η ομοφυλοφιλία «είναι κι αυτή επίσης, μια υπόθεση ανθρώπινη εντελώς κανονική -ούτε περισσότερο βέβαια, ηθική, αλλ’ ούτε και λιγότερο, ασφαλώς, φυσική, απ ̓ όλες τις άλλες».

Ακολουθήστε μας για όλες τις ειδήσεις στο Bing News και το Google News