Το έπος του θηρίου
Ο διευθυντής σύνταξης της «Π» Κωνσταντίνος Μάγνης γράφει για τη διαρκή αναζήτηση πληροφοριών για την Ελληνική Επανάσταση, με αφορμή το βιβλίο του Μαρκ Μαζάουερ
Ποτέ δεν θα μάθουμε τα πάντα για το 1821. Για τα γεγονότα δεν υπάρχουν αμφιβολίες, μετά από τόσους τόνους ιστοριογραφίας και χρονικών, αλλά θα παραμείνουν στο διηνεκές αρκετές σκιές ως προς τις πραγματικές προαιρέσεις (και κινήσεις) πολλών πρωταγωνιστών. Το κενό αυτό, το συμπληρώνει αναγκαστικά η υποκειμενική κρίση. Ετσι, ακόμα και σήμερα, ερευνητές, ιστορικοί, διανοούμενοι, δεν ταυτίζονται στις απόψεις τους για τον ρόλο του Μαυροκορδάτου, του Κολοκοτρώνη, του Ανδρούτσου, του Δημητρίου Υψηλάντη, του Καραϊσκάκη. Βλέπουμε όμως χρόνο με το χρόνο, πλησιάζουμε όλο και περισσότεροι σε μία σύγκλιση, τουλάχιστον οι απροκατάληπτοι. Σε κάθε περίπτωση, τα πρόσωπα μπορεί να έχουν πελώρια σημασία- και ασφαλώς μας ιντριγκάρουν περισσότερο, γιατί η προσωποκεντρική αφήγηση της ιστορίας είναι πιο ερεθιστική- αλλά όσα και αν μας κρύβουν οι πρωταγωνιστές, τα γεγονότα και τα φαινόμενα δεν κρατούν πλέον μυστικά.
Όπως αναμενόταν, με αφορμή το επετειακό 2021 γράφτηκαν πολλά βιβλία και κείμενα για την Επανάσταση, τα αίτιά της, τα συμβάντα, την κατάληξη, τα κληροδοτήματά της. Το τελευταίο με το οποίο εμείς αναμετρηθήκαμε, ήταν η «Ελληνική Επανάσταση», του Μαρκ Μαζάουερ. Είναι ένα έργο ελλειπτικό και πλήρες ταυτόχρονα. Δεν ρίχνει ιδιαίτερο βάρος σε γεγονότα και καταστάσεις που μάθαμε να θεωρούμε μείζονες πυλώνες του επαναστατικού έπους, ταυτόχρονα όμως ο αναγνώστης του μπορεί να σχηματίσει ολοκληρωμένη εικόνα για την Επανάσταση και τις συνθήκες. Θα λέγαμε ότι από όσα έχουμε διαβάσει πρόσφατα για το ’21 και την εποχή, το έργο του Μαζάουερ είναι το πιο διαφωτιστικό. Διότι ο συγγραφέας, χωρίς να παύει να χειρίζεται το υλικό του σαν επιστήμονας, δεν αφήνει στην επιστημοσύνη να επηρεάσει το ύφος της γραφής του. Υπάρχουν σημεία στο έργο που σε καθηλώνουν σαν λογοτέχνημα. Και υπάρχουν και άπειρες άγνωστες στο ευρύ κοινό ιστορίες, που θα μπορούσαν από μόνες τους να σταθούν σαν βάση για αυτόνομα αφηγήματα, ρωμαλέα, απολαυστικά, σοκαριστικά, καθηλωτικά και πάντως πολυσήμαντα, φωτίζοντας την εποχή, τις αντιλήψεις, τον άνθρωπο, τον κοινωνικό σφυγμό, την κουλτούρα, τα ήθη.
Ο Μαζάουερ πετυχαίνει κάτι πολύ σπουδαίο και χρήσιμο. Χωρίς να αποηρωοποιεί την Επανάσταση και τους πρωταγωνιστές της, χωρίς να απομυθοποιεί πρόσωπα και γεγονότα, φωτίζει και αποκαλύπτει με λεπτομέρειες ανατόμου και ζωγράφου το κλίμα της περιόδου και τη φύση της κοινωνικής πανίδας που παρεπιδημεί στον ελλαδικό χώρο κατά τις μέρες του ’21, είτε εστιάζοντας στα προβεβλημένα πρόσωπα είτε στην αγέλη του τοπίου. Δεν κρύβει αλλά και ούτε μαστιγώνει. Παρουσιάζει το ανάγλυφο στις χαρακτηριστικές του λεπτομέρειες. Και ασφαλώς κατακρημνίζει τις εξιδανικεύσεις. Η Ελλάδα της επαναστατικής περιόδου είναι ένας τόπος που κατοικείται από ανθρώπους ικανούς για την υπέρβαση αλλά και για το χειρότερο. Ο επαναστατικός οίστρος έχει μεγάλα κενά, ο τρόμος της ενδεχόμενης ήττας κυριεύει τα πλήθη πολύ συχνά, ο ανώνυμος άνθρωπος τρέχει πίσω από το άλογο του αρχηγού χωρίς απαραίτητα να μοιράζεται πάντοτε τον ενθουσιασμό του ή το όραμα όπως αργότερα το ιδεολογικοποίησαν οι διανοούμενοι και οι λογοτέχνες ενώ πολύ εύκολα θα εκδηλωθεί απληστία, πονηρία, ποταπότητα και βαρβαρότητα που σε διάφορες εκδοχές της δεν εμφανίζει τον κατακτημένο ηθικά και πολιτιστικά ανώτερο από τον κατακτητή. Κάποιοι ξένοι μάλιστα θεωρούν τον κατακτητή μαλθακότερο. Όλα αυτά είναι εξηγήσιμα για έναν τόπο βουλιαγμένο σε μια μακραίωνη υστέρηση και συσκότιση, που συνδυάζει καταδυνάστευση, μορφωτικό έλλειμμα, στενούς ορίζοντες, μηδενικές υποδομές και βιοτικές δυσκολίες.
Ο Μαζάουερ δεν μας χαρίζεται, αλλά και δεν καταδικάζει. Κατανοεί, όπως βέβαια κατανοεί και την απογοήτευση που σκόρπισε η συμπεριφορά των επαναστατημένων Ελλήνων κάποιους φιλέλληνες παρατηρητές και επισκέπτες, αλλά γι’ αυτόν το μείζον είναι το αποτέλεσμα. Μια επανάσταση με εθνικά και θρησκευτικά χαρακτηριστικά, που- έστω και με τη βοήθεια των συγκυριών και των ξένων, προκαλεί αποδέσμευση ζωτικού χώρου από μια αλλοεθνή κυρίαρχη δύναμη πάνω στην οποία θα κτιστεί ένα κράτος με πολιτειακή οργάνωση και ρηξικέλευθα προτάγματα. Αυτό είναι, σε τελευταία ανάλυση, το πηλίκον της ιστορίας. Η φύση του ανθρώπου, είναι για τους ανθρωπολόγους και τους κοινωνιολόγους. Ολες οι εξεγέρσεις στάζουν αίμα και αγριότητα και δεν φταίει ο εξεγερμένος για την ωμότητά του περισσότερο από όσο φταίει ο κατακτητής και δυνάστης του, από όσο εν τέλει φταίει η ίδια η ιστορία για τα φορτία που σωρεύει στη συνείδηση του ατόμου και της μάζας.
Ακολουθήστε μας για όλες τις ειδήσεις στο Bing News και το Google News
