Σινεμά, ο Παράδεισος

Κωνσταντίνος Μάγνης

Ποιος αποφασίζει ποια είναι η καλύτερη ταινία όλων των εποχών; Οι κριτικοί; Οι σινεφίλ; Οι εισπράξεις; Ο χρόνος; Αν μια τέτοια συζήτηση γίνει για κάθε δημιούργημα, για κάθε προσωπικότητα, για κάθε φαγητό, για κάθε ποδοσφαιριστή και ομάδα, ο υποκειμενισμός θα συγκρουστεί με την αντικειμενικότητα, αλλά και η ίδια η αντικειμενικότητα δεν μπορεί να αποφύγει τον υποκειμενισμό όσων ορίζουν τους κανόνες της. Πριν αποφασίσουμε ποια είναι η καλύτερη ταινία όλων των εποχών, πρέπει να συμφωνήσουμε ποιος εξουσιοδοτείται να θέτει τα κριτήρια.

Το ερώτημα θα μπορούσε να απαντηθεί με μια ιδέα αντλημένη από μια διαφήμιση που έπαιζε στα κανάλια πριν λίγα χρόνια. Αν υπάρχει θεός, και αν ο θεός τέρπεται από ανθρώπινα δημιουργήματα, ποια ταινία θα τον ευχαριστούσε περισσότερο να δει; Για ποια ταινία ένοιωσε πιο περήφανος για την έμπνευση, τα ερεθίσματα και τα εφόδια με τα οποία προίκισε τον δημιουργό της; Και πάλι, όμως, το κριτήριο αυτό είναι ατελές. Ο Πανάγαθος αποκλείεται να ένοιωσε ικανοποίηση βλέποντας τον «Νονό», καθότι στην ταινία αυτή ο καλύτερος δεν έχει σκοτώσει τη μάνα του, μάλλον, μόνο τη μάνα του δεν έχει σκοτώσει.
Ο «Νονός» ήταν και η αφορμή για να ξυπνήσει μέσα μας αυτός ο σχολικός προβληματισμός: Σχολικός, με την έννοια ότι αυτά τα ερωτήματα μάλλον παιγνιώδη χαρακτήρα έχουν. Είναι η συζήτηση των λιγούρηδων που συζητούν για φαγητά για να τους τρέχουν τα σάλια.

Ο «Νονός» έγινε 50 ετών και ακόμα μεσουρανεί στις προτιμήσεις κοινού, τύπου και ειδικών, αν κρίνουμε από τα αφιερώματα που επιφυλάχθηκαν στην επέτειο από το γύρισμα του πρώτου μέρους, που πολλοί θεωρούν ότι ήταν συγκλονιστικό, αλλά το ξεπέρασε το δεύτερο μέρος, γιατί ήταν πιο στοχαστικό, πιο βαθύ, πιο ερευνητικό ως προς τη φύση του ανθρώπου. Ή μπορεί και να ήταν η ιδέα μας, με την οποία μπορεί και να μη συμφωνείτε. Ισως όμως συμφωνείτε με την ιδέα ότι ο «Νονός» περνάει ως καλύτερη ταινία από κάθε άλλην, επειδή είναι μεθυστικότερη από κάθε άλλην. Κάτι οι ερμηνείες, κάτι το εποχικό στιλ, κάτι οι χαρακτήρες, κάτι οι μουσικές, βουλιάζεις όλο και περισσότερο στον καναπέ. Παραλλήλως σε συνεπαίρνει ο συνδυασμός ωμότητας και χάρης: Ο Κοπόλα δίνει στο έγκλημα εξαιρετικό στιλ.

Εχουν γραφτεί τα πάντα για τους «Νονούς»: Δεν έχουμε πολλά να συνεισφέρουμε. Εμείς θα εστιάσουμε όχι στο έργο, αλλά στον θεατή. Θεωρητικά, μια οικογένεια που στηρίζει το σαξές και την ισχύ της στο έγκλημα θα έπρεπε να μας είναι αποκρουστική, αλλά αντιθέτως μας μαγνητίζει. Ο Κοπόλα συλλαμβάνει την ιδέα ότι η ισχύς, κτηνώδης ή σοφιστικέ, αφοπλίζει τον άνθρωπο. Η ηθική των ηρώων, όπως και καθενός μας, είναι σχετική. Οι Κορλεόνε σύρονται στο έγκλημα προκειμένου να επιβιώσουν, και πάνω στην επιτηδειότητά τους αλλά και την επιβολή της δύναμής τους κτίζουν έναν ολόκληρο κόσμο, ο οποίος-εξαιρουμένης της Νταϊάν Κίτον που είναι η αντιστικτική μορφή του έργου (η διαρκής πηγή ενοχής του Μάικλ που περιφρονεί τον εαυτό του για την εγκατάλειψη του ιδεαλιστικού εαυτού του)- αποδέχεται τους κανόνες της συγκεκριμένης συνθήκης. Κάτι που θεωρητικά ισχύει για τον καθένα μας: Προέχει η ασφάλεια, η κάλυψη των αναγκών, η κατοχύρωση ενός επιπέδου ζωής, και ούτε που πολυθέλουμε να ξέρουμε τι γίνεται με τις μπίζνες των δικών μας ανθρώπων, είτε αυτοί φοροδιαφεύγουν με τη σέσουλα, είτε επιδεικνύουν βαναυσότητα με το προσωπικό τους, είτε, εν τέλει είναι οι Κορλεόνε αυτοπροσώπως. Δεν υπάρχει κακοποιός του σαλονιού ή του αλωνιού που δεν συνοδεύεται στο εδώλιο από τη δακρυσμένη γυναίκα του.

Η βία του Κοπόλα είναι σχηματική. Ο «Νονός» μας μιλάει για τον άνθρωπο, τις σχέσεις, τις συμβάσεις, τις ισορροπίες, τους ανταγωνισμούς, τις συγκρούσεις, την άγρια κοινωνική φύση, που δεν σχετίζεται με τον ονειρικό κόσμο των ιδεαλιστικών παραμυθιών.

Αν θέλαμε να προτείνουμε ένα κριτήριο για την «καλύτερη ταινία όλων των εποχών» είναι το ερώτημα πόσες φορές βλέπει κανείς ένα φιλμ στη ζωή του. Αλλά και πάλι, ίσως εδώ νικήσει ο «Ιησούς από τη Ναζαρέτ». Άλλο: Ποια ταινία άλλαξε την εποχή της; Και πάλι: Για να το πετύχει αυτό, η εποχή ήταν έτοιμη να αλλάξει. Ποια ταινία άλλαξε το σινεμά; Ο «Πολίτης Κέιν» το άλλαξε, αλλά αν το βάλεις να το δει ένας 20άρης, θα παραξενευτεί. Μόλις συνειδητοποιείς ότι πας να πιάσεις τη συζήτηση πάνω στο ερώτημα του μουσακά, σε σχέση με τη σκορδαλιά ή την αυγοκοφτή ψαρόσουπα. Υστερα θυμάσαι ότι όταν ένα ερώτημα δεν μπορεί να απαντηθεί, είναι λάθος το ερώτημα. Αλλά και πάλι, κακό δεν κάνει μια λάθος συζήτηση, γιατί σου ανοίγει την όρεξη για κεφτέδες. Ο άλλος προτιμάει τους ντολμάδες. Κανένα πρόβλημα. Η ταβέρνα έχει από όλα.

Ακολουθήστε μας για όλες τις ειδήσεις στο Bing News και το Google News