Τα δάνεια του Αγώνα: Ευλογία ή Κατάρα;

ΤΟΥ ΛΥΚΟΥΡΓΟΥ ΣΤΑΥΡΟΥΛΟΠΟΥΛΟΥ

Ένα από τα πιο αμφιλεγόμενα ζητήματα της Επανάστασης -ή καλύτερα του Πολέμου Εθνικής Ανεξαρτησίας- του `21 ήταν η χρηματοδότηση μέσω δανείων. Πότε συνάφθηκαν, γιατί συνάφθηκαν, τί συμφωνήσαμε, τί λάβαμε, τί κερδίσαμε και τί χάσαμε. Από την αρχή του Αγώνα οι Έλληνες είχαν αντιληφθεί την αναγκαιότητα ενός εξωτερικού δανείου, καθώς οι εισφορές από Εθνικούς Ευεργέτες και, τα λάφυρα από πολεμικές επιτυχίες δεν επαρκούσαν.

Πρώιμες Προσπάθειες

Από τις πρώτες απόπειρες δανεισμού ξεχωρίζουν τρεις περιπτώσεις:

Το Νοέμβριο του 1821, η τοπική εξουσία της Ανατολικής Στερεάς έστειλε αντιπροσώπους στη Γερμανία για να διαπραγματευθούν δάνειο 150.000 φλορινίων. Τα αποτελέσματα ήταν πενιχρά.

Την ίδια εποχή, μετέβησαν στην Ιταλία εκπρόσωποι της Επαναστατικής Κυβέρνησης με σκοπό να διαπραγματευτούν δάνειο ύψους ενός εκατομμυρίου τάλιρων.

Τέλος, οι Ιωαννίτες Ιππότες πρόσφεραν τη μεσολάβηση τους για τη σύναψη δανείου 10 εκατομμυρίων φράγκων, με αντάλλαγμα… κάνα πεντάρι νησιά (ανάμεσά τους η Ρόδος και η Σύρος).

Για διάφορους λόγους, καμιά από τις παραπάνω προσπάθειες δεν τελεσφόρησε, καθώς ο Ελληνικός Αγώνας προσεγγιζόταν διεθνώς με συμπάθεια μεν, δυσπιστία για την έκβαση δε.

Εξελίξεις- Δερβενάκια

Η μεγάλη όμως επιτυχία των Ελλήνων στα Δερβενάκια απέναντι στον Δράμαλη τον Ιούλιο του 1822 (σ.σ. αν δεν είχε εισακουστεί ο Κολοκοτρώνης μπορεί και να σήμαινε την πρόωρη λήξη του Πολέμου), άλλαξε άρδην το κλίμα και εκτόξευσε την «μετοχή» της Ελληνικής Νίκης στο ΣίτΙ του Λονδίνου. Έτσι, μετά από μια μακρά περίοδο ζυμώσεων, στις αρχές του 1823 η Β’ Εθνοσυνέλευση στο Άστρος Κυνουρίας, αποφάσισε τη σύναψη εξωτερικού δανείου με την Αγγλία.

Α΄ Δάνειο- Τί συμφωνήσαμε

Μετά από σκληρές διαπραγματεύσεις, εγκρίθηκε δάνειο 800.000 λιρών για τους Έλληνες, με τόκο 5%, προμήθεια 3%, ασφάλιστρα 1,5% και περίοδο αποπληρωμής 36 χρόνια. Ως εγγύηση για την αποπληρωμή του δανείου τέθηκαν από ελληνικής πλευράς τα δημόσια κτήματα και όλα τα δημόσια έσοδα για 36 χρόνια. Το ποσό που έφθασε στην επαναστατική διοίκηση ήταν μόλις 298.000 λίρες, αφού το παραχωρούμενο δάνειο είχε οριστεί στο 59% της ονομαστικής του αξίας.

Δημιουργική Λογιστική

Βέβαια, την βάλαμε κι εμείς την πινελιά μας. Η ετήσια καταβολή χρεωστικών τόκων ανερχόταν σε 5,6 εκατ. γρόσια, όταν το σύνολο των εσόδων της -ας το πούμε- Γενικής Κυβέρνησης έφτανε τα 5,5 εκατ. γρόσια. Δηλαδή όλα τα έσοδα του Προϋπολογισμού δεν επαρκούσαν για να καλύψουν τους τόκους. Την λύση έδωσε η πρόβλεψη για επιπρόσθετα έσοδα 7,5 εκατ. γροσίων από την Κρήτη. Η Μεγαλόνησος συνέχιζε να μάχεται απέναντι στον Οθωμανικό ζυγό και όλως τυχαίως παραδόθηκε την ημέρα που έφτασε στην Ζάκυνθο η πρώτη δόση του δανείου. Κουτόφραγκοι…..

Β΄ Δάνειο

Πριν καλά καλά πάρουμε τα χρήματα του α΄ δανείου, απαιτήθηκε η σύναψη και νέου, ονομαστικής αξίας 2 εκατ. λιρών. Και πάλι η τιμή ορισμού ήταν εξωφρενική (55% του ονομαστικού δανείου ή 816.000 λίρες). Τελικά, στην Ελλάδα έφθασε μόνο το ποσό των 233 χιλιάδων στερλινών.

Θα μπορούσαμε καλύτερα;

Κατ΄αρχάς θα μπορούσαμε χειρότερα. Οι δύο ομολογιακές εκδόσεις αντλήθηκαν με επιτυχία πριν από το μεγάλο σκάνδαλο του 1825 που προκάλεσε την πτώχευση πολλών τραπεζών και έθεσε σε μεγάλο κίνδυνο την Τράπεζα της Αγγλίας. Αν είχε συμβεί αυτό, οικονομικά οι Έλληνες θα έμεναν ταπί και καθόλου ψύχραιμοι.

Το δύσκολο ερώτημα αφορά στους όρους του δανείου. Ήταν τελικά επαχθείς; Υπάρχουν πολλοί Οικονομοτεχνικοί τρόποι να προσεγγίσει κάποιος το ζήτημα. Ο ασφαλέστερος είναι η σύγκριση με αντίστοιχο δανεισμό από Αγγλικές Τράπεζες σε επαναστατημένες χώρες την ίδια χρονική περίοδο. Θα πρέπει να σημειωθεί ότι κατά την περίοδο 1821 – 1825 εκδόθηκαν από Αγγλικές Τράπεζες διεθνή ομολογιακά δάνεια ύψους 43 εκατομμύρια στερλινών, καθώς οι Άγγλοι επενδυτές (ή μήπως τζογαδόροι;) θέλγονταν από τις αποδόσεις επενδύσεων υψηλού κινδύνου.

 
 
 

Η Ελλάδα είναι ουραγός με χαώδη διαφορά από τους λοιπούς δανειολήπτες στην τελική Τιμή Αγοράς του Δανείου. Κι ας έγραφε ο Κοραής στην Γερουσία ότι τα δάνεια αυτά μόνο ευεργεσία δεν ήταν. Κι ας πάσχιζε ο Καποδίστριας με επιφανείς Ευρωπαίους τεχνοκράτες της εποχής όπως ο Εϋνάρδος να υποδείξουν ευνοϊκότερες λύσεις για δανεισμό (σ.σ. από την Γερμανία) και συγκέντρωση φιλελληνικών εισφορών (σ.σ. 60.000 φράγκα από την Επιτροπή της Γενεύης).

Αφελείς Τραπεζίτες;

Τα ελληνικά δάνεια -με όρους αγοράς- είχαν δύο σημαντικά πλεονεκτήματα για τους δανειστές:

Πρώτον, διέθεταν ως εγγυήσεις τις εθνικές γαίες, μεγάλες γεωργικές εκτάσεις που είχαν αφαιρεθεί από τους Οθωμανούς.

Δεύτερον, το μεγαλύτερο μέρος των χρημάτων κατευθυνόταν απευθείας στην αγορά για «εξοπλιστικά προγράμματα» της εποχής: ναυπήγηση πλοίων και αγορά όπλων & πολεμοφοδίων.

Από την άλλη πλευρά, ο Κίνδυνος ήταν υψηλότατος. Αν αποτύγχανε ο Αγώνας οι Ιδιώτες Επενδυτές θα τα έχαναν όλα. Αυτό ίσως ήταν και το μεγάλο πλεονέκτημα της σύναψης του δανείου. Αναγνώριση των Ελλήνων ως εμπόλεμου Κράτους.

Και ζήσαν αυτοί….

Όχι και τόσο καλά. Το 1825 οι ξένοι κερδοσκόποι έμειναν με τα ομόλογα στο χέρι, η αξία των οποίων κατέρρευσε κάτω από το 10% τής ονομαστικής τους αξίας. Η Ελληνική Πολιτεία χρεωκόπησε το 1827 και δεν εκταμίευσε ούτε ένα γρόσι προς εξυπηρέτηση εκείνων των δανείων. Στη συνέχεια ο βασιλιάς Όθων θεώρησε τα δάνεια επαχθή και μη αναγνωρίσιμα και τελικά η Ελλάδα (ξανα)κήρυξε πτώχευση το 1843.

Η υπόθεση όμως δεν ξεχάστηκε. Το 1879 έγινε  διακανονισμός όλων των δανείων της Ελλάδας. Οι ομολογιούχοι των δανείων της επανάστασης αποζημιώθηκαν με το ονομαστικό ποσό των ομολογιών τους. Χρειάστηκε δηλαδή να περάσει μισός αιώνας για να αποκομίσουν κάποιο κέρδος. Αυτοί ή οι απόγονοί τους. Καλά να πάθουν. Οι κερδοσκόποι.

Κι εμείς….

Καλύτερα. Απελευθερωθήκαμε. Από οικονομικής άποψης τα δάνεια που συνάψαμε υποθήκευσαν εθνικές γαίες, συμπεριέλαβαν επαχθείς όρους, διασπαθίστηκαν σε μεσιτείες & αγορά ελαττωματικού πολεμικού υλικού και, τελικά τροφοδότησαν κυρίως την Εμφύλια διαμάχη που είχε ήδη ξεσπάσει. Παράλληλα όμως, αποτέλεσαν την ισχυρότερη πολιτική πράξη επίσημης αναγνώρισης των Ελλήνων και της προοπτικής τους να συστήσουν ανεξάρτητο κράτος. Ονομάζεται και αναγκαίο κακό.

Πηγές:

• ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ (ΤΟΜΟΣ Β΄), ΤΡΙΚΟΥΠΗΣ ΣΠ.- Κεφ. 47,48,49
• ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΩΝ ΕΘΝΙΚΩΝ ΔΑΝΕΙΩΝ (Α΄ΜΕΡΟΣ), ΑΝΔΡΕΑΔΗΣ Μ. Α.- Κεφ. Α, Β

ΛΥΚΟΥΡΓΟΣ Κ. ΣΤΑΥΡΟΥΛΟΠΟΥΛΟΣ

Οικονομολόγος

Μέλος της Συνέλευσης των Αντιπροσώπων

του Οικονομικού Επιμελητηρίου Ελλάδας

Ακολουθήστε μας για όλες τις ειδήσεις στο Bing News και το Google News