Λογαράς: «Η αλαζονεία του Νου έχει στρεβλώσει φυσικές μορφές ζωής»
Ενα άρθρο για τη θυελλώδη σχέση Μονρόε-Μίλλερ ήταν η αφορμή. Το νέο μυθιστόρημα, όμως, του Κώστα Λογαρά δεν στέκεται στην έλξη των ετερώνυμων, προχωρά πολύ βαθύτερα. Εξ ου και κεντρίζει, πολλαπλώς, τον αναγνώστη.
Στα βιβλιοπωλεία βρίσκεται από χθες το νέο του μυθιστόρημα «Οταν βγήκε απ’ τη σκιά» (εκδ. Καστανιώτη), το οποίο, μέσα από τη σχέση ενός αταίριαστου ζευγαριού, θίγει σύγχρονα -κάποια διαχρονικά- ζητήματα. Κι ο αναγνώστης -και δη ο προσεκτικός- μέσω της αριστοτεχνικής ύφανσης λέξεων και νοημάτων, ανακαλύπτει πτυχές του εαυτού του, ενώ συνάμα προβληματίζεται -γευόμενος τους χυμούς της καλής λογοτεχνίας. Ο Κώστας Λογαράς μιλάει στην «ΠτΚ».
«Ο Ερρίκος κάθεται στο γραφείο και φαντασιώνεται τον κόσμο του. Εγώ, αντίθετα, θέλω να τον ζω». Από τις πρώτες κιόλας αράδες καθίσταται σαφής η αντίθεση των κόσμων των ηρώων σας Ερρίκου και Μαρυλλίδας. Πώς «γεννήθηκε» η ιστορία σας;
Την αφορμή μού έδωσε μια είδηση στην εφημερίδα για τη σχέση της Μονρόε με τον συγγραφέα Αρθουρ Μίλλερ: «Ο διανοούμενος που διέλυσε ψυχολογικά τη Μέριλυν». Μιλούσε για την εξουσία που ασκούσε πάνω στην παρορμητική, θυμική Μέριλυν ο λογοκρατούμενος Μίλλερ.
Οι δικοί μου ήρωες αυτονομούνται πλήρως. Μέσα από τη σχέση του Ερρίκου και της Μαρυλλίδας αναδεικνύονται δύο διαμετρικά αντίθετες κοσμοαντιλήψεις αλλά και δύο διαφορετικοί πολιτισμοί: απ’ τη μια ο «διανοούμενος κόσμος», η αλαζονεία της γνώσης. Κι απ’ την άλλη, η γήινη, χοϊκή ύπαρξη, η οπτική μιας φυσικής οντότητας που πατάει γερά στα πόδια της.
Ενδιαφέρουσα η ιδέα με τις «εποχές των αρωμάτων», όπως τις ζει η ηρωίδα σας.
Είναι ένα γλωσσικό εύρημα που συστήνει την ηρωίδα στον αναγνώστη. Γνωρίζει βασικά στοιχεία της Μαρυλλίδας και ξεδιπλώνεται ο χαρακτήρας της. Η φράση «μετράει τον κόσμο με τις μυρωδιές» μπάζει τον αναγνώστη στην ατμόσφαιρα του μυθιστορήματος.
Μέσα από όσα δηλητηριάζουν το ερωτευμένο ζευγάρι, αναδεικνύετε τη ρίζα του κακού -την ενορχηστρωμένη από την αυταρχική μητέρα διαπαιδαγώγηση του ήρωά σας «ώστε να γίνει ο κατακτητής, όχι το θύμα της ζωής». Εδώ χτυπάτε «φλέβα» μύριων κακών…
Η μάνα-αράχνη γαλουχεί τον Ερρίκο και τον προετοιμάζει για «κατακτητή» -στην ουσία, για εκδικητή των δικών της διαψεύσεων. Μέσα από τον Ερρίκο ικανοποιεί τις δικές της ματαιωμένες βλέψεις, αναπληρώνει φιλοδοξίες και επιδιώκει να καταξιωθεί κοινωνικά. Ετσι ο γιος, εξουσιαστικός και χειριστικός, αντιμετωπίζει τη Μαρυλλίδα σαν κτήμα του. Σταδιακά, καταφέρνει να στρεβλώνει τη φυσική της υπόσταση και να αλλοιώσει την αυθεντικότητά της.
«Επασχε από την αρρώστια των διανοούμενων […] την αλαζονεία της πνευματικής τους εξουσίας» διαβάζουμε για τον ήρωά σας. Τι θωρακίζει από τη συγκεκριμένη ασθένεια;
Στα λόγια της ηρωίδας μου προς τον Ερρίκο υπάρχει η περιγραφή της αρρώστιας του και η γιατρειά της συγχρόνως: «Σ’ έχω μάθει, Ερρίκο. Σε παρατηρώ όπως εσύ τους ήρωες των μυθιστορημάτων σου.[…] Δεν μπορείς να είσαι ούτε μια στάλα δοτικός με τους πραγματικούς ανθρώπους. Στην κανονική ζωή. Πληγώνεις τους άλλους με τον πιο σκληρό τρόπο. Στο όνομα μιας απόλυτης αλήθειας που μόνο εσύ την ξέρεις αλλά για τον εαυτό σου δεν θα την ανεχόσουνα ποτέ.[…] Η επιβράβευση σε νοιάζει, το χειροκρότημα, τους ανθρώπους τους ίδιους τους υποτιμάς. Στο μυαλό έχεις τη δική σου προβολή. Βραβεία, γνωριμίες, ούτε καν τους ήρωες των μυθιστορημάτων σου. Ο πιο τραγικός ανάμεσά τους είσαι εσύ. Πλάθεις την εικόνα του εαυτού σου. Σκηνοθετείς τη ζωή σου με ψέματα».
Ο ίδιος θαμπώνεται και από τη λάμψη της πολιτικής. Αυθεντικότητα -ένα από τα χαρακτηριστικά της ηρωίδας σας- και πολιτική μπορεί να είναι έννοιες συμβατές;
Η πολιτική είναι ο κατ’ εξοχήν χώρος εξουσίας και επιβολής. Της ίντριγκας και των σκοπιμοτήτων -ενίοτε και της ωμοφαγίας. Οπου ο Ερρίκος διαπρέπει. Συμμετέχει σ’ έναν κόσμο που, σε μεγάλο βαθμό, κρύβει πίσω από «υψιπετείς ιδεολογίες» την πιο ευτελή ιδιοτέλεια. Αυτή η ανακολουθία λόγων και έργων, βέβαια, δεν χαρακτηρίζει μόνο τον ήρωά μου. Αποτελεί την αρρώστια μιας κοινωνίας που πασχίζει να «φαίνεται» χωρίς να «είναι». Απέναντι λοιπόν σ’ αυτόν τον κόσμο στέκεται η ηρωίδα.
Διαβάζοντας κανείς το μυθιστόρημά σας, αναγνωρίζει κάτι από τον εαυτό του. Πώς βιώσατε αυτή την κατάδυση στα βάθη της ανθρώπινης ψυχοσύνθεσης και πώς αναδυθήκατε, βάζοντας τελεία;
Η λογοτεχνία έχει αξία όταν «βουλιάζει μεν σε γεγονότα τής καθημερινότητας αλλά παράγει ιδέες υψηλής πνευματικότητας και πολιτισμού» λέει ο Κρακάουερ. Τότε ο αναγνώστης βρίσκει στοιχεία του εαυτού του και του κόσμου μέσα στον οποίο ζει, τον κατανοεί και τον ερμηνεύει. Συντελείται ένα είδος αυτοσυνείδησης αλλά και κάθαρσης. Λειτουργεί δηλαδή σαν ένας καθρέφτης για να δει κανείς πτυχές εαυτού. (Και στο μυθιστόρημα αυτό, θίγονται ποικίλα θέματα: Πολιτιστικής ταυτότητας, διαφορετικότητας, στερεότυπα της μικροαστικής κοινωνίας, ο χώρος της πολιτικής, ο ρόλος των διανοούμενων, κ.λπ.).
Οταν ολοκληρώνω ένα μυθιστόρημα και μπαίνει αποφασιστικά η τελεία, είναι τόση η πνευματική εξουθένωση που νιώθω ότι δεν μου έχει απομείνει καμιά ρανίδα σκέψης, πια.
Ετυχε ποτέ, σε περιόδους που γράφετε, να κινδυνεύσετε, όπως ο Ερρίκος, να εγκλωβιστεί η σκέψη σας στους ήρωες και τις λέξεις; Να φαντάζει στα μάτια σας «η ζωή τους πιο ελκυστική από την πραγματική ζωή»;
Μια πάλη με τη γλώσσα είναι η γραφή. Οι αλλεπάλληλες επεξεργασίες του κειμένου απαιτούν δουλειά και χρόνο. Μέχρι να γίνει η γλώσσα ζωντανή. Ρέουσα σαν ν’ ακούς τους ήρωες ή τον αφηγητή να σου μιλάνε, καθισμένοι δίπλα σου. Γλώσσα που θα την απολαύσει ο αναγνώστης.
Ομως ως συγγραφέας μένω απ’ έξω. Δεν ταυτίζομαι με τους ήρωές μου. Δεν γράφω για τη ζωή μου, γράφω για τη δική τους. Ακόμα κι όταν κουβαλάνε κάποια δικά μου στοιχεία. Τους παρακολουθώ στενά, παρατηρώ την πορεία τους, τις συγκρούσεις τους. Κυρίως, τους στόχους που έχω βάλει εξαρχής να υπηρετήσουν στο μυθιστόρημα.
Την υμνείτε τη φύση στο βιβλίο σας. Τι σημαίνει για εσάς;
Είμαι άνθρωπος της πόλης, όχι της φύσης. Αλλά αυτό δεν με εμποδίζει να δω πόσο έχουμε απομακρυνθεί από έναν φυσικό τρόπο ζωής. Την αρπακτικότητα, την απληστία. Πόσο η αλαζονεία του Νου έχει στρεβλώσει φυσικές μορφές ζωής. Εκεί ακριβώς οδηγώ το μυθιστόρημα. Με τον τρόπο των συνειρμών και των αναλογιών. Ο Ερρίκος είναι εκπρόσωπος αυτής της αλαζονικής αντίληψης, της έπαρσης που τυφλώνει τον ίδιο και καταστρέφει τους γύρω του. Το μυθιστόρημα είναι σύγχρονο -φτάνει, χρονικά, ως την πανδημία.
Ας κλείσουμε με τον τίτλο: «Οταν βγήκε απ’ τη σκιά». Παραπέμπει σε αποφασιστική ενέργεια, διάθεση για αλλαγή, για προχώρημα. Είναι αυτή η έξοδος στο φως το κλειδί για έναν καλύτερο κόσμο;
Παρά τις αντιξοότητες που υφίσταται η ηρωίδα, αναδεικνύεται σε κατισχύουσα δύναμη. Και εκφράζει δυναμικά την αισιόδοξη προοπτική της ζωής. Με τη δράση της, τις αποφάσεις και τις επιλογές της. Οχι θεωρητικά. Οι διαχρονικές της αξίες και η ίδια διασώζονται απέναντι σ’ έναν κόσμο επίπλαστο. Αλλοτριωμένο πνευματικά και πολιτιστικά.
Ακολουθήστε μας για όλες τις ειδήσεις στο Bing News και το Google News
