Χριστίνα Κόκκοτα: «Το θέατρο αντέχει παρά τις καταδρομές των καιρών»

Κρίστυ Κουνινιώτη

Ο πολύμηνος εγκλεισμός που μας επέβαλε η πανδημία άλλαξε όλων μας τη ζωή, όμως στο θέατρο και τους ανθρώπους του επέφερε συνθήκες ασφυξίας. Και, στους θεατρόφιλους, βεβαίως, στερητικό σύνδρομο. Το διάστημα εκείνο, η φιλόλογος-θεατρολόγος Χριστίνα Κόκκοτα με τα κείμενά της στην εφημερίδα «Πελοπόννησος», παρακολουθούσε την περιπέτεια του πληγέντος θεατρικού χώρου, κατέθετε προβληματισμούς, προσέφερε σημαντικές πληροφορίες για έργα που προέκυψαν από παλαιότερες αντίστοιχες αντιξοότητες. Τα 38 αυτά κείμενα συγκέντρωσε σε έναν τόμο με τίτλο «Ημέρες θεατρικής καραντίνας» (εκδ. Πανός) και σήμερα μιλάει για το νέο της, ιδιαίτερα αξιόλογο βιβλίο.

30+8 διαδρομές για την περιπέτεια του θεάτρου την εποχή του κορονοϊού περιλαμβάνει το νέο σας βιβλίο. Πείτε μας πώς προέκυψαν αυτά τα κείμενα.
Φαντάστηκα τα κλειστά θέατρα, τις έρημες σκηνές, τα κενά καθίσματα και προσπάθησα να αφουγκραστώ, αν στον καιρό της παρατεταμένης καραντίνας μπορεί να διατηρηθεί μια σπίθα, που θα κρατήσει ζωντανή τη φλόγα μιας τέχνης, όπως το θέατρο, που πλήγηκε ιδιαίτερα αυτή την περίοδο. Παρακολούθησα, τον προβληματισμό που αναπτύχθηκε διαδικτυακά ανάμεσα σε σημαίνοντες ανθρώπους του ευρωπαϊκού θεάτρου για τις προκλήσεις και τις ευκαιρίες που παρέχει η πανδημία για μελλοντικές ανακατατάξεις στον χώρο. Ανακάλεσα στη μνήμη μου έργα, που αναφέρονται σε λοιμούς άλλων εποχών. Αξιοποίησα τη μικρή σε διάρκεια θεατρική αναλαμπή του καλοκαιρού 2020 -έτους θεατρικά δίσεκτου- βλέποντας θέατρο διά ζώσης. Ολα αυτά μορφοποιήθηκαν σε υλικό του βιβλίου.

Τις ζοφερές, αποκλεισμένες από το θέατρο, εκείνες μέρες είχαμε «παρηγοριά»(;) τη μετάδοση θεατρικών παραστάσεων ον λάιν. Πώς σας φάνηκε αυτή η ιδέα; Σκεφτήκατε ότι μπορεί να κερδίσει τους θεατές, με διακύβευμα την απομάκρυνσή τους από τους θεατρικούς χώρους;
«Το Τρίτο Κουδούνι» χτύπησε στο διαδίκτυο, γιατί ήταν το μοναδικό αντίδοτο που μπορούσε να αντιτάξει το θέατρο απέναντι στην απόλυτη σιωπή, που επέβαλε ο ιός, για να διασφαλίσει ένα στοιχειώδη δίαυλο επικοινωνίας με το απομονωμένο κοινό του. Οι θεατρικές παραστάσεις μετακόμισαν στην οθόνη του υπολογιστή μας, όχι ως ιδεώδης λύση, αλλά ως υπαγορευμένη ανάγκη από τις συνθήκες του καιρού μας. Με τις on line παραστάσεις δεν διακυβεύθηκε η απομάκρυνση του θεατρόφιλου κοινού, αλλά η ζωντανή, βιωματική σχέση μεταξύ σκηνής και πλατείας, ηθοποιού και θεατή, η συλλογική εμπειρία του κοινού στο ίδιο μέρος. Γι’ αυτό και οι επιφυλάξεις μου και ο σκεπτικισμός μου για τις διαδικτυακές παραστάσεις. Με ανύπαρκτη τη σχέση ηθοποιού και θεατή, δεν μπορούμε να μιλήσουμε για θέατρο αλλά για υποκατάστατο της άμεσης θεατρικής εμπειρίας.

Κατά πόσο θεωρείτε ότι η τεχνολογία, που έκανε έντονη την παρουσία της αυτόν τον ενάμιση χρόνο, μπορεί να αξιοποιηθεί και με ποιο τρόπο στο θέατρο;
Η εισβολή της τεχνολογίας στον χώρο της καλλιτεχνικής δημιουργίας δεν είναι νέα. Ηδη από την προ-covid εποχή χρησιμοποιείται στο θέατρο, ως επικουρικό και συνδυαστικό στοιχείο έκφρασης (video-art στη σκηνογραφία, ηλεκτρονικοί ήχοι σε συνέργεια με τους παραδοσιακούς ως μουσική επένδυση). Την περίοδο του εγκλεισμού η συνεισφορά της μεγιστοποιήθηκε. Με κεκτημένη την εμπειρία από τις βιντεοσκοπημένες παραστάσεις, θεωρώ ότι ο ρόλος της στο θέατρο θα ενισχυθεί, προκειμένου να απευθυνθεί σε ένα ευρύτερο, ηλικιακά νεότερο κοινό, στο οποίο η ηλεκτρονική μορφή θεάτρου θα είναι ιδιαίτερα προσιτή λόγω της εξοικείωσής του με τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.

Στο βιβλίο σας αναφέρεστε και στα λεγόμενα «έργα επιδημίας»; Μιλήστε μας λίγο γι’ αυτά. Να υποθέσω ότι αναμένονται κι άλλες σύγχρονες, πλέον, «γεννήσεις»;
Πρόκειται για λογοτεχνικά ή θεατρικά έργα του παρελθόντος, που άτυπα εντάσσονται στη λεγόμενη «Λογοτεχνία των λοιμών». Με το θέατρο συνδέονται έμμεσα, στον βαθμό που αρκετά από αυτά διασκευάστηκαν και μεταφέρθηκαν στη σκηνή (το «Δεκαήμερο» του Βοκκάκιου από το Εθνικό Θέατρο, σε σκηνοθεσία Νίκου Καραθάνου τη σεζόν 2013-14). Το μοναδικό καθαρόαιμο θεατρικό έργο ανάμεσά τους είναι «Το Παιχνίδι της Σφαγής» του Ιονέσκο, ενώ άλλα γράφονται με φόντο μια συμβολική επιδημία («Πανούκλα» του Καμύ). Με κριτήριο την κοινή θεματική τους και την εύλογη αναζωπύρωση του ενδιαφέροντος του αναγνωστικού κοινού γι’ αυτά, αποτέλεσαν το περιεχόμενο μιας από τις ενότητες του βιβλίου. Βεβαίως αναμένεται η παραγωγή σύγχρονων έργων «επιδημίας», εμπνευσμένων από την υγειονομική κρίση, ιδωμένης στις πραγματικές ή τις συμβολικές της διαστάσεις (με άξονα λ.χ. τη βιολογική, οικολογική και ηθική μόλυνση της εποχής μας).

Ποια θεωρείτε τα ισχυρά όπλα του θεάτρου, που του εξασφαλίζουν την επιβίωση, σε όσες μάχες κλήθηκε, καλείται, και μάλλον θα καλείται να δώσει;
Η εμπειρία έχει δείξει ότι το θέατρο αντέχει στον χρόνο και επιβιώνει, παρά τις καταδρομές των καιρών και των εποχών. Τη χρονιά που πεθαίνει ο Περικλής (429 π.Χ.) από τον λοιμό που έπληξε την αρχαία Αθήνα, ο Σοφοκλής παρουσιάζει τον «Οιδίποδα Τύραννο». Στην αποδρομή της μολυσματικής αυτής νόσου ανδρώνεται ως δημιουργός ο Αριστοφάνης, σκαρώνοντας τους πρώτους στίχους του και γράφοντας τις δύο πρώτες χαμένες κωμωδίες του («Δαιταλείς», «Βαβυλωνίους»). Η επιδημία της πανούκλας στο Λονδίνο του 17ου αιώνα σήμανε τη γενέθλια ώρα για τον «Ληρ» και τον «Μάκβεθ» του Σαίξπηρ. Την πίστη της στην αδιάλειπτη συνέχεια του θεάτρου διατρανώνει και η σπουδαία ηθοποιός Ελεν Μίρεν στο μήνυμά της για την Παγκόσμια Ημέρα Θεάτρου 2021, γράφοντας: «Από τότε, που υπήρχαν άνθρωποι σ’ αυτόν τον πλανήτη, αφηγούνται ιστορίες. Η πανέμορφη κουλτούρα του θεάτρου θα ζει, όσο παραμένουμε εδώ. Η δημιουργική παρόρμηση όσων το υπηρετούν, δεν θα καταπνιγεί ποτέ και στο πολύ εγγύς μέλλον θα ευδοκιμήσει και πάλι…».

Τι διαπιστώνετε από τα πρώτα δείγματα των θεατρικών έργων της νέας σεζόν και της ανταπόκρισης του κοινού σε αυτά;
Το θέατρο επιχειρεί μια δυναμική επανεκκίνηση, επιδιώκοντας να ξαναβρεί τον βηματισμό του και να κερδίσει τον χαμένο χρόνο. Αδιάψευστοι μάρτυρες η πληθώρα των παραστάσεων της χειμερινής σεζόν, η προσθήκη νέων θεατρικών χώρων, καθώς και η μεγάλη προσέλευση του κοινού. Ο θεατρόφιλος κόσμος επιστρέφει διψασμένος στις θεατρικές αίθουσες, παρά τις αναγκαίες προϋποθέσεις εισόδου, που για μια μερίδα θεατών λειτουργούν ανασταλτικά.

Εσείς πώς βιώσατε εκείνο το διάστημα, στερούμενη τις θεατρικές παραστάσεις;
Οπως καθένας που απομονώνεται από μια πηγή αγαπημένης ψυχαγωγίας. Η καταφυγή στη διαδικτυακή παρακολούθηση θεατρικών παραστάσεων, μου άφηνε πάντα την αίσθηση του ελλειμματικού και ανικανοποίητου. Προβληματίσθηκα, προσπαθώντας να τοποθετηθώ στη θέση των ανθρώπων, που παράγουν θέατρο και να διαισθανθώ τη δοκιμασία τους. Βρήκα τις αναγκαίες ισορροπίες στις δύσκολες μέρες του εγκλεισμού, μετουσιώνοντας την αβεβαιότητα, την αγωνία και τους φόβους τους σε υλικό για το βιβλίο μου, που δικαιωματικά αφιερώνεται σ’ αυτούς.

Κι επειδή αγαπάτε το θέατρο, πώς ήχησαν στα αφτιά σας τα όσα ειδεχθή του καλλιτεχνικού χώρου βγήκαν στο φως;
Εσπασε ένα απόστημα που ταλαιπωρούσε σιωπηρά το θέατρο και η οσμή που άφησε πίσω του ήταν επώδυνη και τραυματική για όσους συναποτελούν τη θεατρική κοινότητα. Οι αποκαλυπτικές μαρτυρίες όσων βίωσαν κακοποιητική συμπεριφορά από ανθρώπους του χώρου σε θέση εξουσίας και η ηθική αποκατάστασή τους μέσω της απόδοσης δικαιοσύνης, θέλω να ελπίζω ότι θα αποτελέσουν την απαρχή μιας κάθαρσης αναγκαίας για την εξυγίανση των εργασιακών σχέσεων στους κόλπους του θεάτρου, ιδιαίτερα για τους νέους που εισέρχονται στον χώρο με ελπίδες και όνειρα, χωρίς τον φόβο της εκμετάλλευσης και της εξάρτησής τους από τους «ισχυρούς».

Ακολουθήστε μας για όλες τις ειδήσεις στο Bing News και το Google News