Ο αντικειμενικός προσδιορισμός εισοδήματος: ένα αναχρονιστικό εργαλείο σε μια ψηφιακή οικονομία
Σε κάθε σύγχρονη δημοκρατία, η φορολογία πρέπει να εδράζεται σε μία αδιαπραγμάτευτη αρχή: τη φορολόγηση βάσει της πραγματικής φοροδοτικής ικανότητας του πολίτη. Ο αντικειμενικός προσδιορισμός εισοδήματος, αν και θεσπίστηκε ιστορικά ως εργαλείο περιορισμού της φοροδιαφυγής, σήμερα γεννά εύλογα ερωτήματα ως προς τη δικαιοσύνη, την ακρίβεια και τη συνάφειά του με τις απαιτήσεις μιας σύγχρονης, ψηφιοποιημένης οικονομίας.
Ο θεσμός αυτός στηρίζεται στην παραδοχή ότι η κατοχή περιουσιακών στοιχείων και ο τρόπος ζωής ενός προσώπου αντανακλούν ένα ελάχιστο επίπεδο εισοδήματος ανεξαρτήτως των πραγματικών του ταμειακών ροών. Ακίνητα, οχήματα, επαγγελματικός εξοπλισμός και τεκμαρτές δαπάνες λειτουργούν ως υποκατάστατα της λογιστικής απεικόνισης, αντικαθιστώντας τα ακριβή οικονομικά δεδομένα με στατικές υποθέσεις. Ενώ σε εποχές περιορισμένης πληροφόρησης η λογική αυτή είχε πρακτικό έρεισμα, πλέον η τεχνολογική πρόοδος έχει αλλάξει δραστικά το τοπίο.
Παραμορφωτική εικόνα της οικονομικής πραγματικότητας
Το βασικότερο πρόβλημα του αντικειμενικού προσδιορισμού είναι η συστηματική απόκλισή του από την πραγματική οικονομική κατάσταση των φορολογουμένων. Αγνοεί κρίσιμες παραμέτρους όπως οι ταμειακές ροές, οι ζημιογόνες χρήσεις, οι περίοδοι ύφεσης ή οι κυκλικές διακυμάνσεις εισοδήματος στοιχεία που ιδίως για τους ελεύθερους επαγγελματίες και τις μικρές επιχειρήσεις είναι συχνά καθοριστικά. Ως αποτέλεσμα, συχνά επιβάλλεται φόρος επί εισοδήματος που δεν υφίσταται, δημιουργώντας δυσανάλογες επιβαρύνσεις σε πρόσωπα με περιουσία αλλά χωρίς ρευστότητα.
Διάβρωση της φορολογικής ισότητας
Η χρήση τεκμαρτών δεικτών οδηγεί στην ισοπεδωτική αντιμετώπιση φορολογουμένων με εντελώς διαφορετικές οικονομικές δυνατότητες, μόνο και μόνο επειδή παρουσιάζουν παρόμοια εξωτερικά χαρακτηριστικά. Αυτό υπονομεύει την αρχή της φορολογικής δικαιοσύνης και ενισχύει το αίσθημα αδικίας. Όταν ο πολίτης διαπιστώνει ότι φορολογείται όχι βάσει των πραγματικών του δεδομένων, αλλά βάσει υποθέσεων, η εμπιστοσύνη του προς το σύστημα κλονίζεται και η συμμόρφωση μειώνεται.
Αντικίνητρα για διαφάνεια και επενδύσεις
Επιπλέον, η λογική του αντικειμενικού προσδιορισμού λειτουργεί ως αντικίνητρο για επένδυση, καινοτομία και διαφάνεια. Η κατοχή παραγωγικών μέσων ή επαγγελματικού εξοπλισμού μεταφράζεται σε επιπλέον φορολογική επιβάρυνση, ανεξαρτήτως της πραγματικής τους απόδοσης. Έτσι, αντί να επιβραβεύεται η ανάπτυξη, το σύστημα ενισχύει τη συρρίκνωση, τις μεταβιβάσεις περιουσίας ή την απόκρυψη πραγματικών στοιχείων, καλλιεργώντας μια σκιώδη οικονομία που υποτίθεται ότι επιδιώκει να καταπολεμήσει.
Ζήτημα κράτους δικαίου
Σε θεσμικό επίπεδο, τίθεται και θέμα συμβατότητας με το κράτος δικαίου. Ο αντικειμενικός προσδιορισμός, αντιστρέφοντας εμμέσως το βάρος της απόδειξης, υποχρεώνει τον φορολογούμενο να αποδείξει ότι δεν διαθέτει το εισόδημα που του αποδίδεται τεκμαρτά. Η προσέγγιση αυτή αντίκειται στις αρχές της αναλογικότητας, της νομικής ασφάλειας και της προβλεψιμότητας που πρέπει να διέπουν τη φορολογική διοίκηση, ιδίως εντός του ευρωπαϊκού νομικού πλαισίου.
Παράδοξο εργαλείο σε ψηφιακή εποχή
Το πιο οξύμωρο στοιχείο είναι η επιμονή στη χρήση του εν λόγω εργαλείου σε μια εποχή όπου το κράτος έχει πρόσβαση σε πληθώρα ψηφιακών δεδομένων: myDATA, POS, τραπεζικές συναλλαγές, πλατφόρμες ακινήτων και διασυνδεδεμένα πληροφοριακά συστήματα προσφέρουν πλέον τη δυνατότητα ουσιαστικού ελέγχου με βάση πραγματικά οικονομικά στοιχεία. Η συνέχιση της τεκμαρτής προσέγγισης δεν αποτυπώνει έλλειψη δεδομένων, αλλά πιθανώς έλλειμμα εμπιστοσύνης ή ετοιμότητας αξιοποίησής τους από τη φορολογική διοίκηση.
Πρόταση αναμόρφωσης
Η κριτική στον αντικειμενικό προσδιορισμό δεν σημαίνει ότι αυτός πρέπει να καταργηθεί άνευ όρων. Μπορεί να διατηρηθεί ως συμπληρωματικό εργαλείο εντοπισμού αποκλίσεων ή ως ενδείκτης ελέγχου σε περιπτώσεις σοβαρών αδικαιολογήτων διαφορών. Δεν μπορεί, ωστόσο, να συνεχίσει να αποτελεί τον κεντρικό μηχανισμό υπολογισμού εισοδήματος σε ένα σύγχρονο φορολογικό πλαίσιο.
Ο αντικειμενικός προσδιορισμός εισοδήματος συνιστά σήμερα ένα αναχρονιστικό κατάλοιπο, που περισσότερο υπονομεύει παρά ενισχύει τη φορολογική δικαιοσύνη και την οικονομική δραστηριότητα. Σε μια ψηφιακή οικονομία, η φορολογία πρέπει να βασίζεται στην πραγματικότητα και όχι σε υποθέσεις. Μόνο τότε μπορεί να αποκατασταθεί η σχέση εμπιστοσύνης ανάμεσα στον πολίτη και το κράτος, οικοδομώντας ένα σύστημα δίκαιο, αποτελεσματικό και βιώσιμο για το μέλλον.
Για τους Accountsaints,
Χρήστος Ι. Γρηγοράτος
Η «Πελοπόννησος» και το pelop.gr σε ανοιχτή γραμμή με τον Πολίτη
Η φωνή σου έχει δύναμη – στείλε παράπονα, καταγγελίες ή ιδέες για τη γειτονιά σου.
Ακολουθήστε μας για όλες τις ειδήσεις στο Bing News και το Google News
