Γιώτα Μαντανίκα: Τα μνημεία μάς διδάσκουν την τοπική ιστορία

Η ιστορικός-αρχαιολόγος, Γιώτα Μαντανίκα είναι μια γυναίκα βαθιά συνειδητοποιημένη και συνδεδεμένη με τον τόπο της. Η αγάπη για την Πάτρα και την κοινωνική ιστορία της είναι αυταπόδεικτη και αδιαμφισβήτητη αποτυπωμένη στα βιβλία της.

Μέσα από αυτά μεταφερόμαστε στην παλαιά αριστοκρατική εποχή του μετα-μοντερνισμού και της μετα-πολίτευσης, της οικονομικής ακμής και της πνευματικής άνθησης των εικαστικών τεχνών μιας Πάτρας πιο γραφικής, ομοιόμορφα πολεοδομικά δομημένης, πιο αληθινής ενεργοποιώντας σε όλους εμάς τους νεότερους και διεγείροντάς μας τις αισθήσεις από χρώματα και μυρωδιές από το «άρωμα» μιας πόλης που έχει εκλείψει σήμερα. Διαθέτει ελευθερία λόγου, νεανική ματιά, είναι αληθινή μα πάνω από όλα μεταδίδει τη χαρά για τη ζωή. Το βιβλίο της «Η αστική τάξη στη γειτονιά των Αγγέλων-Πάτρα Α’ Νεκροταφείο» (1880-1920) αποτελεί μια πολιτισμική μελέτη συλλεκτικής αξίας. Είναι η καταγραφή της ιστορίας των ταφικών μνημείων μέσα από τον αρχιτεκτονικό τους πλούτο. Μελετώντας τη, έχουμε την ευκαιρία να κατανοήσουμε ποιοι είμαστε και ποια είναι η καταγωγή μας χωρίς ψευδαισθήσεις και εξωραϊσμούς μέσα από την αντικειμενική ματιά μιας σημαντικής ερευνήτριας.

Ποιο ήταν το έναυσμα για να ασχοληθείτε με την κοινωνική ιστορία της Πάτρας; Μήπως στόχος της προσπάθειάς σας αυτής είναι να διασωθεί ένας «κόσμος» που χάνεται;

Ο στόχος μου ήταν να μάθω αυτόν τον κόσμο που δεν υπήρχε πλέον. Η ενασχόλησή μου με την ιστορία της Πάτρας άρχισε αμέσως μετά την επιστροφή μου στην πόλη, που γεννήθηκα, μετά τις σπουδές μου. Είχα ήδη τελειώσει το τμήμα ιστορίας-αρχαιολογίας της Θεσσαλονίκης, ένα πολύ πρωτοποριακό τμήμα για την εποχή του και είχα πάρει κάποιες βασικές αρχές για την ιστορική και κοινωνική έρευνα.

Τι διαπραγματεύονται τα βιβλία σας και τι μηνύματα θέλετε να περάσετε μέσα από αυτά στις νεότερες γενιές;

Στα βιβλία μου προσπαθώ να ανιχνεύσω την κοινωνία της Πάτρας σε μία δεδομένη στιγμή, στην περίοδο της ακμής της στα νεότερα χρόνια και συγκεκριμένα στο 19ο και πρώτο μισό του 20ού αιώνα. Τα βιβλία, βέβαια, είναι προϊόν πολλών ετών. Η έρευνά μου ξεκινάει από το 1973 που επέστρεψα στην Πάτρα και διορίστηκα ως καθηγήτρια στο Δημόσιο και ακόμη συνεχίζεται. Είναι κάτι που κάνω με πολύ αγάπη, γιατί μου αρέσει, χωρίς να προσδοκώ ότι θα έχω οφέλη ή κάτι άλλο με αυτή μου την ενασχόληση.

Ποια η εξέλιξη της κοινωνικής ιστορίας μας στο πέρασμα των καιρών;

Με την ανάπτυξη των κοινωνικών επιστημών από το 19ο αι. έγινε κατανοητό ότι η ιστορία ενός λαού δεν είναι δημιούργημα προσώπων. Η ιστορία είναι δημιούργημα των λαών, των ανθρώπων που την αποτελούν. Τα γεγονότα έχουν να κάνουν με το ανθρώπινο δυναμικό που τα δημιουργεί, κάτω από κάποιες συνθήκες πολιτικές, οικονομικές, πολιτιστικές κ.λπ. Αρα, για να σχηματίσουμε μία ιστορική γνώμη για ένα γεγονός πρέπει να ψάξουμε την κοινωνία που το δημιούργησε και τις καθημερινές στιγμές αυτής της κοινωνίας.

Πώς ήταν τότε η Πάτρα σε σχέση με τη σημερινή; Τι σας απογοητεύει ή αντίθετα σας χαροποιεί στις μέρες μας;

Η Πάτρα του 19ου αιώνα δεν έχει καμιά σχέση με τη σημερινή Πάτρα. Πρέπει να σκεφτόμαστε ότι τώρα βρισκόμαστε σε μία κοινωνία, όπου κυριαρχεί η παγκοσμοιοποίηση και ο νεοφιλελευθερισμός στην οικονομία και όχι μόνον. Η Πάτρα του 19ου αι άκμασε, γιατί οι συνθήκες της εποχής επέτρεψαν να γίνει η Πάτρα οικονομικό, πολιτιστικό κέντρο χάριν ενός προϊόντος, της σταφίδας. Ομως, το εμπόριο της σταφίδας δεν στήριζε την οικονομία της Πάτρας μόνο, αλλά την οικονομία όλης της Ελλάδας. Κατά τον Ξ. Ζολώτα η σταφίδα για την Ελλάδα ήταν ότι ο καφές για τη Βραζιλία. Γύρω από την σταφίδα, λοιπόν, εμπλέκονταν διάφορες εργασίες, χρηματιστηριακές, εμπορικές, αγροτικές, αλλά και διάφορες κοινωνικές ομάδες. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα να κυκλοφορεί άφθονο χρήμα και η πόλη να γίνει αυτό που έγινε στο 19ο αι.  

Τι σας έχει δελεάσει από εκείνη την εποχή;

Αυτό που με έχει γοητεύσει είναι το πολυεθνικό στοιχείο της Πάτρας. Η Πάτρα υπήρξε μια πολυπολιτισμική, πολυεθνική κοινωνία στο 19ο αι. Ελληνες από όλα τα σημεία της ελεύθερης και υπόδουλης Ελλάδας, αλλά και Γερμανοί, Αγγλοι, Γάλλοι, Καθολικοί, Εβραίοι, κουβαλώντας ο καθένας τα βιώματά του, ήξεραν να συνυπάρχουν. Η πόλη πέτυχε να αφομοιώσει, να ενσωματώσει Ελληνες και ξένους, γι’ αυτό και μεγαλούργησε.

Σήμερα με το προσφυγικό και το μεταναστευτικό, η πόλη πώς μπορεί να επιβιώσει;

Η Πάτρα προσπαθεί να «επιβιώσει» σε μία δύσκολη περίοδο, χωρίς να μπορεί να βρει το δικό της «πάτημα», πράγμα δύσκολο με τον νεοφιλελευθερισμό που υπάρχει. Γι’ αυτό πάντα βρίσκεται σε οικονομικά και κοινωνικά αδιέξοδα.

Τι σας κέντρισε το ενδιαφέρον γράφοντας για τα ταφικά μνημεία του Α’ Νεκροταφείου Πατρών; Πώς ξεκίνησε η πρωτοβουλία ξενάγησής του;

Οταν από μικρό παιδί πήγαινα στο Α΄ Νεκροταφείο, γιατί είχα χάσει έναν αδελφό μου και θαύμαζα στον κεντρικό δρόμο τα ταφικά μνημεία… Είχα αποφασίσει να ξεκινήσω ένα διδακτορικό, που θα είχε ως θέμα το Α΄ Νεκροταφείο. Ετσι ξεκίνησα την έρευνά μου. Ομως δεν ήθελα να δω τα ταφικά μνημεία, μόνο από αισθητική άποψη. Με ενδιέφερε και το ποιοι ήταν αυτοί στους οποίους ανήκαν τα ταφικά κτίσματα. Η πρώτη ξενάγηση ξεκίνησε με το δημοσιογράφο Τάσο Μόρφη. Εκτοτε μου το ζητούσαν σύλλογοι, αλλά και η Αρχιτεκτονική σχολή του Πανεπιστημίου της Πάτρας και πλέον μία με δύο φορές το χρόνο κάνουμε αυτό.

Τι προσπαθείτε να αναδείξετε μέσα από τις ξεναγήσεις σας;

Να βλέπουμε τους ανθρώπους και την κοινωνία πίσω από αυτά τα μνημεία που μας έχουν απομείνει. Ετσι μαθαίνουμε την ιστορία μας, την τοπική ιστορία.

Ποια είναι τα σημαντικότερα προβλήματα που αντιμετωπίζει η σύγχρονη Ελλάδα στο θέμα της άγνοιας της ιστορίας μας και του πολιτισμού μας;

Νομίζω, ότι η Ελλάδα, που κουβαλάει ένα τόσο γερό φορτίο πολιτιστικό δεν ενδιαφέρεται για τον πολιτισμό της. Ούτε προσπαθεί μέσα από την εκπαίδευση να μάθει στους μαθητές τον πολιτισμό. Η τεχνοκρατική εποχή που ζούμε δεν ενδιαφέρεται για πολιτισμό. Ετσι δεν μαθαίνουμε την ιστορία ποτέ στην Ελλάδα. Θα πρέπει να τονίσουμε ότι δυστυχώς για την Ελλάδα και τους Ελληνες την ιστορία τη μαθαίνουμε διαστρεβλωμένη, κατά τις επιθυμίες μιας άρχουσας τάξης, που κυβερνάει τον τόπο και δεν εννοεί να ακολουθήσει τις επιστήμες.

Η επιστροφή στη σωστή εκμάθηση της ιστορίας μας μπορεί να μας «απαγκιστρώσει» από τα σημάδια της φθοράς και της παρακμής της σημερινής κοινωνίας;

Η σωστή εκμάθηση της ιστορίας σημαίνει να μάθουμε κάποτε την ιστορία του τόπου μας, συγκριτικά με άλλους λαούς και όχι μόνο προτάσσοντας μια εθνικιστική μεγαλομανία που βλέπει την Ελλάδα σαν τον μοναδικό φορέα πολιτισμού. Η Ελλάδα έχει μια σπουδαία κοινωνική και πολιτιστική ιστορία αλλά δεν είναι μοναδική στον κόσμο. Η ιστορία ενός τόπου πρέπει να ακουμπήσει στην καθημερινότητα όλων των κοινωνικών ομάδων που τον απαρτίζουν και να μην περιορίζεται μόνο στα μεγάλα εθνικιστικά αφηγήματα. Επίσης η σωστή εκμάθηση της ιστορίας είναι μια ιστορία που συμπεριλαμβάνει και τους μετανάστες που διαμόρφωσαν και διαμορφώνουν ακόμα και τώρα την κοινωνία μας, αυτούς που έφυγαν από την Ελλάδα και αυτούς που πέρασαν και έμειναν σε αυτήν. Εάν, λοιπόν, μάθουμε την ιστορία της χώρας μας και την τοπική ιστορία, τότε ίσως αγαπήσουμε αυτόν τον τόπο και ενδιαφερθούμε γι’ αυτόν.

Συνέντευξη

στην

Ανθη Ροδοπούλου  

rodanthi.pelop@gmail.com

Ακολουθήστε μας για όλες τις ειδήσεις στο Bing News και το Google News