Πολιτισμός εν μέσω πανδημίας: Διέξοδο στις βασανιστικές ανησυχίες…

Ο Βέμπερ στις αρχές του προηγούμενου αιώνα επιχείρησε να ακτινογραφήσει την έννοια του πολιτισμού και να τη διακρίνει από αυτήν της κουλτούρας, επιχειρηματολογώντας πως ο πρώτος αφορά τα υλικοτεχνικά επιτεύγματα και τις επιστημονικές γνώσεις, ενώ η κουλτούρα τον πνευματικό μας πλούτο, τις ιδέες και τις πεποιθήσεις μας. Εδώ και ένα χρόνο ακριβώς η πανδημία ήρθε να κλονίσει πολλές από τις βεβαιότητες των προαναφερθέντων διαχωρισμών που οι περισσότεροι εξακολουθούν να ασπάζονται.

Ορισμένα από τα σπουδαιότερα υγειονομικά συστήματα στον κόσμο όχι μόνο αδυνατούν να βοηθήσουν ασθενείς που νοσούν από τον covid-19, αλλά αναβάλλουν και προγραμματισμένες θεραπείες άλλων συνανθρώπων μας, ορισμένες μάλιστα που δεν επιδέχονται χρονική μετάθεση. Οι κυβερνήσεις όλων σχεδόν των χωρών οδηγήθηκαν σε πρωτόγνωρες αποφάσεις και απαγορεύσεις, τα περιβόητα lockdown, για να προφυλάξουν τους πολίτες τους, επιτρέποντας την ίδια στιγμή μια ευρύτατη συζήτηση, για την περιστολή των ατομικών και κοινωνικών δικαιωμάτων που κατακτήθηκαν με πολύ κόπο τους προηγούμενους δύο αιώνες.

Υπό μία έννοια ο επιστημονικός και υλικοτεχνικός μας πολιτισμός ηττάται προς το παρόν κατά κράτος. Μαζί με αυτόν όμως κλυδωνίζονται ηθικές και πολιτισμικές αξίες που, ενώ θεωρήθηκαν ως κραταιές συνθήκες με αναγωγές σε αρχαίους μύθους, συμβολισμούς και αντιστοιχήσεις, δεν στάθηκαν επαρκείς να μας καθοδηγήσουν με την ανθρωπιστική ορθή λογική που φιλοσοφικά τις διέπει και να μας προφυλάξουν από την παρεκτροπή μιας κοινωνικής συμπεριφοράς ευπρεπούς και ενάρετης. Σχεδόν αποκλειστικά κρατική και ελάχιστη η μέριμνα για όσους έχασαν την εργασία τους, την αξιοπρέπειά τους δηλαδή, και αδυνατούν να ανταποκριθούν στις ποικίλες υποχρεώσεις τους ως γονείς, σύντροφοι, συνάνθρωποι. Προφανώς αυτοί δεν μπορούν να συνδυάσουν διακοπές στο Ντουμπάι μετά του εμβολιασμού τους…

Δεν είναι η στιγμή να παραστήσουμε τους τιμητές των πάντων. Μπορούμε όμως με σύνεση να αρχίσουμε να επανεξετάζουμε με σοβαρότητα τα χαρακτηριστικά της κουλτούρας που μας έχει κατακλύσει και αποφεύγω τον όρο μαζικής για να μην δοθεί η ευκαιρία μιας παραπλανητικής συνδήλωσης. Γιατί τώρα πλήττεται ουσιαστικά ο χώρος των τεχνών, αυτός δηλαδή που δεν θα μας επέτρεπε, βεβαίως, να αντιμετωπίσουμε άμεσα τον φονικό ιό, αλλά θα μας παρείχε τη δυνατότητα μιας ψυχοπνευματικής κατανόησης του μεγέθους του προβλήματος.

Η τέχνη λειτουργεί θεραπευτικά, μας ομορφαίνει και μας ανανεώνει, καθώς σφυρηλατεί έναν νέο κόσμο εξίσου αληθινό με αυτόν της καθημερινότητάς μας. Έναν κόσμο όπου ο σύγχρονος άνθρωπος βρίσκει διέξοδο στις βασανιστικές ανησυχίες και τους προβληματισμούς, συναισθάνεται πιο βαθιά τις ανάγκες του διπλανού του και επικοινωνεί μαζί του χωρίς διαφόρων λογιών προσκόμματα που μας χωρίζουν. Μάλλον ήρθε η ώρα να κουβεντιάσουμε για τον πολιτισμό ως μια ευρύτερη έννοια, κάτι σαν αυτό που προτείνει ο Νόρμπερτ Ελίας, τη συμπερίληψη δηλαδή σε έναν ορισμό τεχνικών και επιστημονικών ζητημάτων ταυτόχρονα με κοινωνικές συμπεριφορές και δημιουργίες. Κι όσο κι αν ακούγεται ουτοπικό, το αδιανότητο που βιώνουμε τον τελευταίο καιρό θα μπορούσε να σηματοδοτήσει την αναγκαιότητα για μια σειρά μεταρρυθμίσεων που επακριβώς θα οριοθετούσαν την υποχρέωσή μας να προστατεύουμε την ανθρώπινη ύπαρξη ως όλον με σεβασμό σε ό,τι την περιβάλλει και τη βελτιώνει.