Μαρία Πρωτόπαππα: Μια «Ανδρομάχη» για τα παιδιά και για τον κόσμο που αφήνουμε πίσω

Η ηθοποιός και σκηνοθέτις Μαρία Πρωτόπαππα μιλά στο pelop.gr με αφορμή την καλοκαιρινή περιοδεία της «Ανδρομάχης» του Ευριπίδη, η οποία θα παρουσιαστεί την 1η Αυγούστου στο Ανοικτό Θέατρο «Γεώργιος Παππάς» στο Αίγιο και στις 18 Σεπτεμβρίου στην Πάτρα στο πλαίσιο του Διεθνούς Φεστιβάλ.

Μια τραγωδία που, όπως εξηγεί, αναδείχθηκε επίκαιρη με σπαρακτικό τρόπο. Η συζήτηση εστιάζει στην πολιτική και ηθική διάσταση του έργου, στη φωνή των παιδιών και στη διαχρονική αποτυχία της κοινωνίας να προστατέψει το δίκαιο. Η Ανδρομάχη γίνεται αφορμή να δούμε ξανά όχι μόνο τον πόλεμο και την εκδίκηση, αλλά και τις αξίες που χάνονται μέσα στο θόρυβο του κόσμου.

Γιατί επιλέξατε να σκηνοθετήσετε και να παρουσιάσετε την Ανδρομάχη φέτος;

Την Ανδρομάχη την διάλεξα επειδή είδα το έργο εκ νέου. Δεν είναι από τα έργα που ήξερα ή που διαβάζονται συχνά. Πρόκειται για ένα έργο που δεν παρουσιάζεται επίσης συχνά. Τελευταία φορά παρουσιάστηκε από τον Ευαγγελάτο πριν από 21 χρόνια. Αγαπάω πάρα πολύ τον Ευριπίδη. Η πρώτη μου σκηνοθετική δουλειά, ολοκληρωμένη και δική μου 100% ήταν η «Ιφιγένεια εν Αυλίδι» πριν από μερικά χρόνια. Ετσι, μπορώ να πω πως αναμετριέμαι με τον
Και, πώς το λένε, αναμετριέμαι κάποια χρόνια μαζί του. Έχει όλους αυτούς τους γρίφους που όλοι είμαστε οι άνθρωποι του θεάτρου είμαστε σε αναμονή να δούμε, αν μπορούμε να βρούμε κάτι καινούργιο ή κάτι παλιό. Γιατί για εμένα το θέμα δεν είναι να κάνεις έναν νεοτερισμό αλλά να έρθεις λίγο πιο κοντά σε αυτό που ήδη υπάρχει.

Ετσι στην «Ανδρομάχη» σιγά – σιγά με τις συνεργάτιδές μου στο κείμενο, ανακαλύψαμε ένα σχεδόν άλλο έργο σε σχέση με τις μεταφράσεις που είχαμε στα χέρια μας. Και, δυστυχώς, το λέω κυριολεκτικά, ήρθε η πραγματικότητα να το κάνει όχι απλά επίκαιρο, αλλά να είναι για μένα ένας τρόπος να μπορώ να εκτονώσω όλη αυτή τη βία που εισπράττω από το περιβάλλον και από τα πολιτικά της χώρας μας και τα διεθνή. Και νομίζω ότι ένιωσα μια ανάγκη αυτά τα πράγματα να ειπωθούν,, γιατί όταν τα λάθη του ανθρώπου να επαναλαμβάνονται στις κοινωνίες, νομίζω ότι χρειάζεται να έρθει κάποιος που έχει την παλιά αυτή η εμπειρία να μας βοηθήσει να μας δείξει έναν τρόπο να σκεφτόμαστε.

Ο Ευριπίδης το κάνει αυτό το έργο, χωρίς να είναι διδακτικός, γιατί ήταν ένας μαέστρος της δραματουργίας. Αν υπήρχε τότε σινεμά, νομίζω θα είχε πάρει Όσκαρ. Είναι ένας ποιητής που φτιάχνει εικόνες με δύο του λέξεις. Για πάρα πολλούς μήνες πριν τις πρόβες, ενώ με τους ηθοποιούς και τους υπόλοιπους συντελεστές, προσπαθήσαμε να τα φέρουμε όσο πιο κοντά γίνεται στο σημερινό, στο σύγχρονο θεατή, για να μπορέσει κι αυτός να απολαύσει.

Γιατί κι εγώ, ομολογώ, πάρα πολλά πράγματα δεν τα ήξερα και δεν τα ξέρω. Και χαίρομαι όταν κάποιος μπορεί και θέλει να τα φέρει κοντά μου ώστε να απολαύσω κι εγώ αυτά τα νοήματα και τις αναφορές μου.

Με πήγατε αμέσως στην επόμενη ερώτηση από μόνη σας, γιατί ήθελα να ρωτήσω ποια σημερινή συνθήκη ή κοινωνική δομή βλέπετε να αντικατοπτρίζεται μέσα στο ερώτημα που θέτει η Ανδρομάχη, ότι ποιος δικαιούται να υπερασπίζεται την τιμή και ποια είναι τα όρια αυτής της υπεράσπισης;

Το βασικό ζήτημα του έργου είναι το κατά πόσο είναι δυνατόν να υπάρχει κοινωνική συνοχή, πόσο μάλλον δημοκρατία, όταν δεν υπηρετείται το δίκαιο από όλους ανεξαιρέτως τους ανθρώπους που συμμετέχουν σε μια κοινωνία. Παλιά βέβαια οι ελεύθεροι πολίτες ήταν ελάχιστοι και άνδρες, και ούτε και αυτοί μπορούσαν να καταφέρουν την ανθρώπινη δικαιοσύνη και τη δημοκρατία, γιατί πάντοτε υπήρχε διαφθορά, πάντοτε υπήρχαν λαμόγια, να τα πω και λαϊκά, πάντοτε υπήρχαν συμφέροντα, ιδιοτέλεια, κοροϊδία. Και αυτά τα πράγματα τα βλέπουμε να συμβαίνουν συνέχεια δουλειά μας, αλλά πια η δικαιοσύνη στην χώρα μας. Βλέπουμε ότι πολεμάτε. Να πω για τη γυναίκα, την Εισαγγελέα, που έχασε το παιδί της; Να πω για τους ανθρώπους που χάσανε τα παιδιά τους στα Τέμπη και τους ανθρώπους που χάθηκαν στο Μάτι;

Πού υπάρχει η διαφάνεια; Έχουμε βρει τη φταίει ώστε να γυρίσουμε πίσω να αρχίσουμε να το φτιάχνουμε; Δεν είμαστε ασφαλείς, πόσο μάλλον τα παιδιά μας.

Αυτό το έργο είναι υπέρ των παιδιών. Δηλαδή προασπίζεται με λίγα λόγια το δικαίωμά τους στη ζωή. Ποια είναι η σκυτάλη που παίρνουν και ποιες συνθήκες μέσα στις οποίες τα βάζουμε να ζήσουν; Η Ανδρομάχη ως πρόσωπο τώρα είναι μια γυναίκα ξένη. Βρίσκεται σε έναν τόπο που κανείς δεν της συμπαθεί.

Είναι μισητή διότι προέρχεται από εχθρικό στρατόπεδο. Αν και είναι αιχμάλωτη. Ακόμα και οι γυναίκες αυτήν βλέπουν μια χώρα πάνω στην οποία έχασαν τα παιδιά τους.

Ένα πόλεμο κατακτητικό μεν αλλά στον οποίον οι γυναίκες έχασαν συζύγους, παιδιά, πατεράδες κλπ. Ερήμωσε η ελληνική επαρχία από τον Τρωϊκό πόλεμο. Και επίσης ο Ευριπίδης μιλάει και για τον εμφύλιο που έζησε ο ίδιος, τον Πελοποννησιακό Πόλεμο. Γιατί όλοι αυτοί οι πόλεμοι έχουν κοινή αφετηρία: το συμφέρον και τα κέρδη των λίγων. Όλοι οι υπόλοιποι είμαστε θύματα. Έτσι λοιπόν αυτή η γυναίκα βγαίνει να μιλήσει, να ζητήσει βοήθεια, να ζητήσει άσυλο για αυτήν και το παιδί της, το οποίο είναι μισός Έλληνας, μισός Φρύγας, μια περίεργη και δύσκολη συνθήκη. Και έτσι ο Ευριπίδης βάζει εμάς και τους θεατές να σκεφτούμε μαζί του ποιο είναι το σωστό, ποιο είναι το δίκαιο, τι μπορεί να κάνει κανείς. Ποιες είναι οι αρετές και ποιες είναι οι αξίες, οι ηθικές αξίες τις οποίες, ας πούμε, εδώ οι πρόγονοί μας εκτιμούσαν και προάσπιζαν. Όχι ότι τα κατάφερναν, αλλά η πνευματικότητα του τόπου μας, νομίζω είναι καλό κάποια φορά να μας γυρίζει πίσω, να βλέπουμε, να θυμόμαστε το πολιτισμό μας για να έχουμε από κάπου να πιαστούμε.

Μιλήσατε για παιδιά και θέλω να μου πείτε για το παιδί της Ανδρομάχης, που ουσιαστικά είναι και μια κραυγή που κανείς δεν θέλει να ακούσει. Και θέλω να μου πείτε πώς μεταφράσατε σκηνικά αυτή τη φωνή, όχι σαν ήχο, αλλά σαν ένα σύμβολο του τραύματος, ίσως της ενοχής ή της ανατροπής.

Υπάρχει η φωνή του, γιατί και παλιά όταν ανέβαιναν οι τραγωδίες, αν και εφόσον χρησιμοποιούσαν την παρουσία κάποιου παιδιού, το οποίο ήταν σπάνιο, δεν επιτρεπόταν να μιλήσει. Δεν μιλούσε. Μιλούσε κάποιος από το θεία σου, δηλαδή έφερε το λόγο του.

Αυτό έχουμε κάνει και εμείς. Το μιλάει ο πιο νέος του θιάσου, ένας πρώην μαθητής μου από τη Δραματική Σχολή του Εθνικού Θεάτρου, από τους πιο ταλαντούχους και φερέλπιδες σήμερα. Και με την αθωότητά του και την υγεία που έχει μέσα του, με το ταλέντο του, και με το χάρισμα της φωνής του, μας δίνει τα λόγια του Μολοσσού. Στην πραγματικότητα είναι μία παράκληση προς τους δυνατούς που τον βλέπουν σαν εχθρό, σαν απειλή για το μέλλον, να τους πει ότι δεν είναι απειλή, ότι θέλει πάρα πολύ να ζήσει και ότι πρόσκειται φιλικά, ότι το μόνο που θέλει είναι να τον αφήσουν να ζήσει τη ζωή που ήρθε να ζήσει. Ότι δεν πρόκειται να πειράξει κανέναν διότι είναι αθώος και δεν γνωρίζει τίποτα από όλα αυτά που ξέρουν οι μεγάλοι.

Στην ιστορία δεν βλέπουμε μόνο την Ανδρομάχη αλλά υπάρχει και η Ερμιόνη, η Θέτιδα, ο χορός των γυναικών. Πώς διαχωρίζονται ή ενώνονται αυτές οι φωνές ως σύμβολα της συλλογικής γυναικείας εμπειρίας;

Οι γυναίκες αυτές είναι αντικατοπτρισμοί γυναικών, γιατί οι γυναίκες δεν μιλούν ακριβώς, οι γυναίκες χρησιμοποιούνται ως αλληγορίες χώρων ή ως ιδεολογίες ή ως έννοιες, ως γλώσσες, ως σκέψεις. Στην πραγματικότητα αυτά που λένε είναι ανδρικές σκέψεις. Είναι οι ανδρικοί λόγοι που τις κάνουν να χωρίζονται, ανδρικοί λόγοι τις βάζουν σε αντιζηλία, ενώ στην πραγματικότητα ο Ευριπίδης, παρά τη διαμάχη που υπάρχει μεταξύ τους, στη γλώσσα του φαίνεται μία ανάγκη να δεχτούν η μία την άλλη, να συνομιλήσουν και μάλιστα σεβόμενες η μία την άλλη. Υπάρχουν μέσα φράσεις που συνήθως απέφευγαν οι μεταφραστές να τις αποδώσουν, όπως το «Εσύ είσαι σοφή», παρόλο που για μένα είναι ανάγκη να πεθάνεις, διότι αυτό μου είπαν ότι πρέπει να γίνει, γιατί η πολιτική διαχείριση ήταν ανδρικό προνόμιο.

Οι γυναίκες στην πραγματικότητα, είναι φερέφωνα. Ο Ευριπίδης κατάφερε τότε, στον κόσμο του, να πει από άντρες σε άντρες ως άντρας, μέσα από τη φωνή ανδρών υποκριτών στους άνδρες θετές που είχαν την εξουσία και την ισχύ να σκέφτονται και να παίρνουν αποφάσεις,, ότι χρησιμοποιούν τη γυναίκα ως αντικείμενο. Στην πραγματικότητα οι γυναίκες εκτός του ότι είναι παραπάνω από το ήμισυ του πληθυσμού είναι και η μήτρα όλων

Και εάν δεν φέρεσαι καλά σε αυτή τη μήτρα, τότε τα παιδιά σου, ακόμα και αν θες να είναι ιδιοκτησία σου ή ο τρόπος της αθανασίας σου, θα πρέπει να τις σεβαστείς και να σεβαστείς και αυτά, αλλιώς δεν έχεις τίποτα να κερδίσεις.

Θέλω να περάσω λιγάκι στον ρόλο, στο χαρακτήρα της Ερμιόνης, που τον δουλέψατε και δεν μείνατε στη ζήλια, γιατί συνήθως εκεί «μένουν» όλοι. Τι παραπάνω στοιχεία της ανακαλύψατε;

Χαίρομαι που μιλάτε γι’ αυτό, γιατί σπανίως την αναφέρουμε. Έχω διαβάσει πράγματα φρικτά, από σπουδαίους και σοβαρούς μελετητές του παρελθόντος,, ότι είναι τρελή, ότι είναι μία γυναικούλα, μιλάνε για το ήθος της κτλ. Όμως μέσα στο κείμενο, ο Ευριπίδης, όποτε μιλάει για αυτή αναφέρεται ως «παις», την αποκαλεί δηλαδή παιδί.

Ο ίδιος που έχει γράψει το κείμενο, ξέρει ότι έχει βάλει ένα πλάσμα, το οποίο είναι φερέφωνο του πατέρα της, της σπαρτιατική, ηγεμονικής πολιτικής, ένα κορίτσι που βρίσκεται σε ένα εχθρικό έδαφος, όπου κανείς δεν την εκτιμάει, αλλά θέλουν όλοι τα πλούτη της. Θέλουν να την εκμεταλλευτούν. Επίσης έχει πολύ μεγάλη πίεση, γιατί όπως και στις αυτοκρατορίες τις βασίλισσες τις πάντρευαν για να παντρευτούν δύο κράτη μεταξύ τους, ώστε να είναι σύμμαχοι και να αποφύγουν τον μεταξύ τους πόλεμο..

Και αυτή την έχουν χρησιμοποιήσει με τον ίδιο τρόπο. Επίσης, δεν μπορεί να φέρει παιδιά στον κόσμο, δεν μπορεί να πραγματοποιήσει το καθήκον που της έχουν δώσει. Και έτσι υποφέρει. Είναι δηλαδή άλλη μία γυναίκα που υποφέρει, μόνο που αυτή έχει το προνόμιο να μιλάει. Αυτό μπορεί και κάνει. Και επίσης μέσα στο έργο ο Ευριπίδης τη βάζει να συνειδητοποιεί τι της έχουν κάνει, πόσο την έχουν παραπλανήσει και να μετανοεί.

Για μένα η Ερμιόνη είναι η νεότερη Ελλάδα. Είναι η νεότερη Ελλάδα του εμφύλιου σπαραγμού και η νεότερη Ελλάδα του σήμερα, όσον αφορά την απόπειρα της παραπλάνησης της νεολαίας και του ότι διώχνουμε μακριά τα νιάτα που δίνουν όλον τους τον εαυτό.

Μιλάμε για μια ιστορία που προβάλλεται «όχι στην Αθήνα», αλλά στην επαρχία. Υπάρχει κάποιο πολιτικό, δραματουργικό μήνυμα πίσω από όλη αυτή την επιλογή;

Ασχολείται με τη Θεσσαλία. Ένα τόπο που υπήρξε πάντοτε τροφός της Ελλάδας λόγω του Θεσσαλικού κάπου. Είναι μια αγροτική περιοχή, πλούσια, εύφορη περιοχή, η οποία κάθε λίγο και λιγάκι κατακαιγόταν από τους εμφύλιους σπαραγμούς και από διάφορες επιδρομές.

Μέσα της, αυτό που την κράταγε ζωντανή, ήταν συχνά οι γυναίκες που έμεναν να επιβιώνουν και να την δουλεύουν αυτή τη γη και να προσπαθούν πάλι από τις στάχτες να την ξαναρχίσουν και να την ξανακάνουν εύφορη και αυτές να γεννήσουν ξανά παιδιά, να βοηθήσουν τους εναπομείναντες άντρες να ορθοποδήσουν και είναι μια πολύπαθη περιοχή στον ελλαδικό χώρο από πολύ παλιά. Τι γίνεται όμως όσον αφορά το πολιτικό κομμάτι. Στην περίοδο στην οποία αναφέρεται ο Ευριπίδης, μετά από το Τρωικό πόλεμο, οι Θεσσαλοί έχουν δεχτεί την ηγεμονία να μπούνε από την «αιγίδα» των Σπαρτιατών, οι οποίοι όμως δεν είναι καθόλου τίμιοι πολιτικά. Τους ενδιαφέρει μόνο το κέρδος, το χρήμα και βέβαια ασκούν πολιτική με αυθαιρεσία. Πράγματα που συχνά βλέπουμε και στη σύγχρονη πολιτική. Δεν σέβονται καθόλου τη δικαιοσύνη και δεν είναι ανθρωπιστές.

Στην προκειμένη περίπτωση κάτι τέτοιο γίνεται τώρα και ενώ οι Θεσσαλοί έχουν την ανάγκη της συμμαχίας, όταν βλέπουν την στάση των Σπαρτιατών, την μη ηθική, την κατακρεούργηση της δικαιοσύνης, αποφασίζουν να έρθουν αντιμέτωποι μαζί τους, σαν ένας μικρός Δαβίδ απέναντι σε έναν Γολιάθ, να σηκώσουν κεφάλι και να μείνουν ολομόναχοι με κίνδυνο να καταστραφούν, αλλά κρατιούνται καθαροί. Και έτσι είναι στην πραγματικότητα, μια κίνηση ελευθερίας και δύναμης, μιας ηθικής αρετής που επιδεικνύουν.

Αν μετά το τέλος της παράστασης υπήρχε κάποιο στοιχείο της Ανδρομάχης ή μια σκηνή που θα θέλατε να κρατήσει και ο θεατής ως κάτι, μία λέξη ένα συναίσθημα ή μια εικόνα, μια στιγμή τι θα ήταν αυτό;

Για μένα υπάρχει μια λέξη την οποία επαναλαμβάνει συχνά και αν υπάρχει κάτι που εγώ τουλάχιστον κρατάω από την Ανδρομάχη, είναι ένα ρήμα ως απαρέμφατο που είναι το «στέργειν». Σημαίνει αγκαλιάζω και προστατεύω τη ζωή, την αθώα και γενικότερα. Και έρχεται σε αντίθεση με το μάχεσθαι και το πολεμείν, δηλαδή με το να σκοτωνόμαστε μεταξύ μας. Για μένα αυτό είναι η αλληγορία της Ανδρομάχης και το τι σημαίνει να προστατεύεις για να υπάρξεις πρώτα απ’ όλα εσύ. Το «στέργειν» λοιπόν, με έναν τρόπο η στοργή… Είναι η ρίζα της λέξης που έχουμε και σήμερα, αλλά δεν είναι τόσο απλή όσο η στοργή. Είναι η προστασία και το στήριγμα.

Ακολουθήστε μας για όλες τις ειδήσεις στο Bing News και το Google News