Θέατρο: Η «Χριστουγεννιάτικη ιστορία» στο θέατρο

Πρόκειται για τη «Χριστουγεννιάτικη ιστορία» (A Christmas Carol, 1843), τη συγκινητικότερη νουβέλα που γράφθηκε ποτέ. Ο συγγραφέας του «Ολιβερ Τουίστ», του Ντέιβιντ Κόππερφιλντ των «Μεγάλων Προσδοκιών» Κάρολος Ντίκενς, την εμπνεύστηκε από τα δικά του αλγεινά βιώματα αλλά και τα βιώματα των λιγότερο προνομιούχων τάξεων και των περιθωριοποιημένων ανθρώπων, σε χρονικές και τοπικές συνθήκες, που στιγμάτησαν τον ίδιο και την εποχή του. Φόντο της το Λονδίνο της Βικτωριανής εποχής, με κυρίαρχα χαρακτηριστικά την κοινωνική αδικία και συνακόλουθα τη φτώχεια, που συνέθεταν τη σκοτεινή πλευρά του άκρατου καπιταλισμού, που εγκαινίαζε στην Αγγλία η Βιομηχανική Επανάσταση.

Παραμονή Χριστουγέννων και ο γερο-παράξενος, μίζερος και μισάνθρωπος Εμπενίζερ Σκρουτζ ζει απομονωμένος, συσσωρεύοντας πλούτο. Απορροφημένος από τη λογική του χρήματος, βλέπει τους ανθρώπους ως πηγή οικονομικής εκμετάλλευσης. Δούλος της αυστηρής πειθαρχίας και της σκληρής εργασίας, στρυφνός και άφιλος, μισεί το εορταστικό κλίμα των ημερών και απεχθάνεται όσους χαίρονται με αυτό. Δεν περιμένει κανέναν αλλά η πένα του Ντίκενς τον αναγκάζει να δεχθεί γνώριμα βλέμματα νεκρών από το παρελθόν και απρόσκλητους επισκέπτες-μαθήματα ζωής για αυτόν- που θα τον αλλάξουν.

Με τρόπο μεταφυσικό, το φάντασμα του παλιού του συνεργάτη Τζέικομπ Μάρλεϊ τον καλεί να αναθεωρήσει τη συμπεριφορά του, για να μην κατάλήξει να έχει την ίδια τύχη με εκείνον. Συγκλονιστικότερη όμως, για τον κεντρικό ήρωα είναι η επίσκεψη των τριών πνευμάτων των Χριστουγέννων: Του Παρελθόντος, του Παρόντος και του Μέλλοντος, που επιδρούν καταλυτικά μέσα του και συντελούν να γίνει άλλος άνθρωπος με αποτέλεσμα να μεταβληθεί στον μεγαλύτερο ευεργέτη της πόλης του. Η ολόπλευρη μεταστροφή του Σκρουτζ -ιδεολογική, ηθική, συναισθηματική- αποτελεί την κορύφωση και την κάθαρση στη διάσημη νουβέλα του Κάρολου Ντίκενς, αυτή που όχι μόνο εντυπωσιάζει αλλά και συγκινεί μέχρι σήμερα.

Το έργο όμως παραμένει αγέραστο μέσα στον χρόνο και από τα εμβληματικότερα της παγκόσμιας λογοτεχνίας, γιατί συνδέθηκε με έναν περιώνυμο ήρωα, που έγινε διαχρονικά συνώνυμο της ανθρώπινης μιζέριας και αφιλίας αλλά και γιατί εισήγαγε τη «φιλοσοφία των Χριστουγέννων», το πνεύμα δηλαδή της αγάπης που οφείλει να χαρακτηρίζει τις σχέσεις των ανθρώπων όλο τον χρόνο. Η καλύτερη προέκτασή του είναι: «Ναι, είμαστε ικανοί να αλλάξουμε, να αναγνωρίσουμε τα ελαττώματα και τις αδυναμίες μας και να μάθουμε από τις λανθασμένες επιλογές μας».

Αλλά τι είναι αυτό που κάνει την ομορφότερη χριστουγεννιάτικη ιστορία – δυόμισι σχεδόν αιώνες μετά τη συγγραφή της – τόσο αγαπητή όχι μόνο ως ανάγνωσμα αλλά και ως θέαμα, γεγονός που επιβεβαιώνεται από τις δεκάδες διασκευές και προσαρμογές της για το θέατρο; Τί κίνησε έναν ειδησεογραφικό κολοσσό, όπως το BBC, εν μέσω της ομηρείας του ιού, να γράψει πρόσφατα στη διαδικτυακή του σελίδα: «Skroutz saves the theatres these Christmas»; Τι έχει και μιλάει στην καρδιά του κόσμου αδιακρίτως ηλικίας;

Το έργο του Ντίκενς ήταν και στο παρελθόν ένα ασφαλές «θεατρικό» καταφύγιο με εξασφαλισμένο κοινό για το αγγλικό κυρίως αλλά και για το αμερικάνικο θέατρο και μάλιστα για σχήματα κύρους (Royal Shakespeare Company, Old Vic, National Theatre) ήδη από την εποχή της μουσικοχορευτικής εκδοχής του στο West End του Λονδίνου. Παραμένει όμως, ως φαίνεται και σήμερα, στους χαλεπούς καιρούς της πανδημίας.

Το Old Vic επαναλαμβάνει σε live-streaming μετάδοση την αρχική παραγωγή του (2017), το Royal Theatre σχεδιάζει να το παρουσιάσει στον ανοικτό χώρο του δρόμου και το Lyric Theatre της Οκλαχόμα σε open-air κτίριο βικτωριανής αισθητικής, αναβιώνοντας την ατμόσφαιρα της εποχής, στην οποία εκτυλίσσεται το έργο. Η επιλογή τους σχετίζεται με τα συναισθηματικά αντισώματα που περιέχει η «Χριστουγεννιάτικη ιστορία» απέναντι στη νοσηρότητα των ημερών μας. Δεν είναι μόνο το ευτυχισμένο τέλος της, που ικανοποιεί την ανάγκη του ανθρώπου για χαρά και ελπίδα μέσα στη συννεφιά της εποχής. Είναι και η κινητοποίηση, μέσα από τις σελίδες της, των ανθρωπιστικών αντανακλαστικών μας, της συμπάθειας και της συμπαράστασης απέναντι στην φτώχεια και την αρρώστεια αλλά και το αισιόδοξο μήνυμά της για την πνευματική ανάνηψη του ανθρώπου.

Μια επιστροφή στην αθωότητα της παιδικής μας ηλικίας, μια διαρκής υπόμνηση ανθρωπιάς και γενναιοψυχίας.

Της ΧΡΙΣΤΙΝΑΣ ΚΟΚΚΟΤΑ