Η Πάτρα ανάμεσα στη μνήμη και το τσιμέντο: Το κτίριο του ΟΛΠΑ και η μάχη να σωθεί ένα κομμάτι της πόλης

Στο όριο ανάμεσα στο χθες και το αύριο της Πάτρας, εκεί όπου το κύμα ακουμπά το τσιμέντο, στέκει ακόμα το κτίριο του ΟΛΠΑ. Ένα σύμβολο μιας πόλης που θέλησε κάποτε να δει τη θάλασσα με μάτια σύγχρονα, που πίστεψε στην πρόοδο και στη μοντέρνα αρχιτεκτονική.

Τώρα, το σχέδιο κατεδάφισής του από τον Δήμο έχει ανάψει φωτιές. Μια ομάδα πολιτών, αρχιτεκτόνων και δημιουργών ζητά να μη χαθεί ένα κομμάτι της συλλογικής μνήμης της πόλης, αλλά να επανανοηματοδοτηθεί.

«Το έμβλημα της μοντέρνας Πάτρας»

Η αρχιτέκτονας Μυρτώ Κιούρτη, που άνοιξε πρώτη τη δημόσια συζήτηση, μιλά με πάθος: «Το κτίριο αυτό είναι το έμβλημα της μοντέρνας φάσης της Πάτρας. Ταυτόχρονα, είναι ένα κτίριο που, αν φτιαχτεί, με οποιονδήποτε τρόπο, μπορεί να αποτελέσει σημείο αναφοράς. Σε έναν τουρίστα που έρχεται στην Πάτρα, θα μπορούσαμε να πούμε “πήγαινε να το δεις”. Έχει κάτι αυθεντικό, κάτι που κουβαλάει την ιστορία της εποχής του».

Η ίδια εξηγεί πως η εικόνα του δεν πρέπει να παρασύρει σε εύκολες κρίσεις: «Ίσως κάποιοι πολιτικοί μηχανικοί βλέπουν την ασχήμια και παρασύρονται. Δεν είναι όμως μόνο θέμα αισθητικής, είναι ζήτημα πολιτιστικής συνέχειας. Κουβαλάει μέσα του μια αρχιτεκτονική αξία, αλλά και μια συλλογική εμπειρία που δεν μπορεί να αποτιμηθεί».

«Δεν έχω δει τεκμηρίωση για κατεδάφιση»

Η Μυρτώ Κιούρτη τονίζει και ένα ακόμη, ουσιαστικότερο σημείο: «Από τη δική μου έρευνα και επαφή με ανθρώπους που ασχολούνται με το ζήτημα, δεν έχω δει κάποια τεχνική μελέτη που να δικαιολογεί την κατεδάφιση. Μόνο μία μελέτη που αφορά εργαστηριακούς ελέγχους. Αν υπάρχουν άλλες, δεν τις έχω δει».

Η ίδια θέτει θέμα διαφάνειας και στρατηγικής: ποιο είναι το σχέδιο, με τι κόστος, και ποιο όραμα για την πόλη υπηρετεί;

«Η Πάτρα έχει ήδη πληρώσει ακριβά τη λήθη»

Η Μυρτώ Κιούρτη, που ξεκίνησε την πρωτοβουλία πολιτών για τη διάσωση του κτιρίου, μιλά με ένταση για το τι σημαίνει αυτή η απώλεια. «Η Πάτρα έχει χάσει ήδη τόσα πολλά», λέει. «Εργοστάσια, αποθήκες, βιομηχανικά κτίρια που έδιναν μορφή και υπόσταση στην ταυτότητα της πόλης. Το λιμάνι, η σχέση με το νερό, ήταν πάντα κομμάτι της ζωής μας. Και το κτίριο του ΟΛΠΑ είναι ένα από τα τελευταία απομεινάρια αυτής της ιστορίας. Αν χαθεί κι αυτό, θα σβήσει ακόμη ένα κομμάτι της συλλογικής μας μνήμης».

Για την ίδια, η κατεδάφιση δεν είναι «ανάπτυξη», αλλά μια εύκολη επιλογή που αποφεύγει τη σκέψη. «Το δύσκολο είναι να φανταστείς. Να δεις τη δυνατότητα ενός κτιρίου να μετασχηματιστεί, όχι να το εξαφανίσεις. Έχουμε τόσα παραδείγματα ευρωπαϊκών πόλεων που επαναχρησιμοποίησαν βιομηχανικά κελύφη, μετατρέποντάς τα σε πολιτιστικά κύτταρα. Η Πάτρα μπορεί να το κάνει. Δεν χρειάζεται άλλη καταστροφή».

Η Μυρτώ Κιούρτη βλέπει το κτίριο όχι ως αρχιτεκτονικό αντικείμενο, αλλά ως χώρο με κοινωνική λειτουργία. «Μπορεί να γίνει τόπος συνάντησης, έκφρασης, πειραματισμού. Ένας χώρος ανοιχτός σε πολίτες, καλλιτέχνες, φοιτητές, επιστήμονες. Ένα σημείο που θα ξαναφέρει τη θάλασσα στο κέντρο της πόλης, όχι μόνο ως θέα, αλλά ως εμπειρία. Αντί να το ισοπεδώσουμε, ας το ξαναδιαβάσουμε».

Οι εναλλακτικές: μια νέα ζωή με σεβασμό στη μνήμη

Για την Μυρτώ Κιούρτη, η λύση δεν είναι απαραίτητα ακριβή ή φιλόδοξη, αλλά ευφυής. «Ο τρόπος που μπορεί να ανακαινιστεί ένα κτίριο δεν είναι ένας. Αν ο Δήμος δεν θέλει να επενδύσει μεγάλα ποσά για μουσείο -που έχει τεράστιο λειτουργικό κόστος- μπορεί να κινηθεί διαφορετικά. Θα μπορούσε να γκρεμίσει μόνο τους μη φέροντες τοίχους, να αφαιρέσει τις άστοχες προσθήκες και να δημιουργήσει έναν στεγασμένο υπαίθριο χώρο, έναν χώρο ζωής. Μια υπαίθρια αγορά, μια πλατεία που αναπνέει».

Και συνεχίζει με οραματισμό: «Πάνω, θα μπορούσε να λειτουργεί σαν παρατηρητήριο, να το δώσεις στις ομάδες της πόλης – στα παιδιά του Καρναβαλιού, στους καλλιτέχνες. Ένα εργαστήριο, ένας τόπος δράσης. Να μπορείς να περνάς μέσα από το κτίριο, όχι να το αποφεύγεις. Έτσι, θα κρατήσεις τη μνήμη του και θα το ανοίξεις ξανά στον κόσμο. Με πολύ χαμηλό κόστος και χωρίς να κλείνει το δημόσιο χώρο. Φοβάμαι πως τώρα έχουμε εγκλωβιστεί σε μία μονοδιάστατη λύση».

Η αρχιτεκτονική της μνήμης και η ευθύνη των πολιτών

Η πρωτοβουλία που δημιούργησε η Μυρτώ Κιούρτη έχει ήδη αγκαλιαστεί από πλήθος αρχιτεκτόνων, καλλιτεχνών και κατοίκων. «Δεν πρόκειται απλώς για ένα κτίριο. Είναι ένα σύμβολο της σχέσης μας με τον τόπο. Αν κάθε γενιά σβήνει ό,τι προϋπήρξε, τότε ποτέ δεν θα αποκτήσουμε συνέχεια», σημειώνει.

Η ίδια τονίζει πως η κινητοποίηση αυτή δεν είναι ρομαντική, αλλά βαθιά πολιτική πράξη. «Η αρχιτεκτονική δεν είναι ουδέτερη. Είναι φορέας αξιών, συλλογικής ευθύνης. Η στάση απέναντι σε ένα κτίριο σαν αυτό δείχνει τι είδους πόλη θέλουμε να είμαστε. Μια πόλη που θυμάται ή μια πόλη που σβήνει κάθε της ίχνος για να νιώθει καινούργια;»

Η «ανθρώπινη κλίμακα» του κτιρίου

Ο Αντώνης Βολανάκης, εικαστικός, επιμελητής, βραβευμένος καλλιτέχνης με διεθνή παρουσία και Επίκουρος Καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Πατρών, βλέπει το κτίριο μέσα από ένα πρίσμα μνήμης και εμπειρίας: «Για μένα, στα είκοσι χρόνια που ζω την Πάτρα, είναι μέρος της συλλογικής μνήμης. Ένα αποτύπωμα του λιμανιού, της ιστορίας και της ανάπτυξής του».

Θυμάται έναν περίπατο με τον καλλιτέχνη Κώστα Μπασάνο: «Περπατώντας προς τα κάτω, μου είπε “Να, το Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης είναι έτοιμο, περιμένει εδώ”. Και πράγματι, αυτό το κτίριο είχε πάντα κάτι το ανοιχτό, το διαθέσιμο. Είναι φορέας ιστοριών, και με τη χρήση που είχε, και με τη σιωπή που κουβαλάει τώρα».

Από τον Συριόπουλο στη συλλογική ευθύνη

«Δεν χρειάζεται να αποδείξουμε πως έχει αρχιτεκτονική αξία», συνεχίζει ο Αντώνης Βολανάκης. «Είναι έργο ύστερου μοντερνισμού, με δημιουργό τον Συριόπουλο, που είχε τιμηθεί με πρώτο πανελλήνιο αρχιτεκτονικό βραβείο. Είναι τεκμηριωμένο κομμάτι της νεότερης πολιτιστικής κληρονομιάς. Οι πολιτείες και οι φορείς έχουν υποχρέωση να προστατεύουν όχι μόνο τα “παλιά” αλλά και τα νεότερα μνημεία – αυτά που αφηγούνται τον 20ό αιώνα».

Και με μια πιο προσωπική, σχεδόν ποιητική φράση, προσθέτει: «Ακόμα κι αν συντηρηθεί, πρέπει να συντηρηθεί και η ιστορία του. Ότι πέρασε εποχές αχρηστίας, ότι ανήκει σε μια εποχή που η Πάτρα ήθελε να ξανασυνδεθεί με τη Μεσόγειο. Δεν είναι ένα κουφάρι· είναι ένα σώμα που έχει ζήσει».

Και συνεχίζει υπογραμμίζοντας: «Το κτίριο αυτό δεν είναι απλώς ένας όγκος. Είναι μια αφήγηση. Αν το κοιτάξεις προσεκτικά, βλέπεις πάνω του τα ίχνη της εργασίας, του εμπορίου, της ανθρώπινης προσπάθειας. Αυτά είναι τα αποτυπώματα που δεν μπαίνουν σε μουσεία — ζουν μέσα στα κτίρια. Και όταν τα κατεδαφίζουμε, δεν χάνουμε απλώς μια δομή. Χάνουμε μια ιστορία».

Μια πόλη μπροστά στον καθρέφτη της

Η αντιπαράθεση γύρω από το κτίριο του ΟΛΠΑ δεν είναι απλώς τεχνικό ζήτημα -είναι υπαρξιακό για την ίδια την Πάτρα.
Πόσο σεβόμαστε την ιστορία μας; Μπορούμε να μετατρέψουμε το παλιό σε κάτι νέο, χωρίς να σβήσουμε τη μνήμη του;

Η Μυρτώ Κιούρτη το συνοψίζει εύστοχα: «Δεν είναι ένα θέμα αισθητικής. Είναι θέμα συνείδησης του χώρου, της ιστορίας, της ίδιας της πόλης».

Και ο Αντώνης Βολανάκης προσθέτει, σαν επίλογο: «Αυτό το κτίριο είναι ένας καθρέφτης. Αν το κατεδαφίσουμε, δεν θα χαθεί μόνο το τσιμέντο του, αλλά ένα κομμάτι από τον τρόπο που κοιτάζουμε την Πάτρα. Είναι σαν να γκρεμίζεις ένα σημείο συνάντησης, ένα κομμάτι του εαυτού σου».

Η πρόταση της Εταιρείας Αχαϊκών Σπουδών: Το κτίριο ως μουσείο της πόλης

Τη δική της θεσμική φωνή προσθέτει η Εταιρεία Αχαϊκών Σπουδών, με τον πρόεδρο της Βαγγέλη Πολίτη – Στεργίου, ο οποίος υπενθυμίζει ότι από το 2014 είχε ανατεθεί μελέτη για την αξιοποίηση του κτιρίου του ΟΛΠΑ, με προοπτική να στεγάσει ένα Μουσείο της Πόλης των Πατρών.

Όπως αναφέρει χαρακτηριστικά: «Η Εταιρεία Αχαϊκών Σπουδών έχοντας ως πάγιο στόχο τη δημιουργία ενός Σύγχρονου Μουσείου Πόλης, δηλαδή ενός χώρου που θα φιλοξενεί με μόνιμες συλλογές και θεματικές εκθέσεις βασικές πτυχές της Ιστορίας και των Τεχνών, είχε αναθέσει αφιλοκερδώς, από την άνοιξη του 2014, τη διερεύνηση αξιοποίησης του παλαιού Κτιρίου Λιμένα στην Αρχιτέκτονα Ευγενία-Ολυμπία Σπαθή, ως εναλλακτική επιλογή της κύριας πρότασης που είχε καταθέσει στη Δημοτική Αρχή για τη στέγασή του στο υπό αποκατάσταση παλαιό Νοσοκομείο.

Και αυτό διότι πρόκειται περί ενός κτιρίου με ιδιαίτερο αρχιτεκτονικό χαρακτήρα που αποτελεί μέρος της αρχιτεκτονικής κληρονομιάς συνδεδεμένης με την εξέλιξη της πόλης όπως την βλέπουμε σήμερα.

Για το σκοπό αυτό λάβαμε υπόψη την καίρια θέση του κτιρίου που μπορεί να ενταχθεί στον συνολικό σχεδιασμό του παραλιακού μετώπου, να του προσδώσει ιδιαίτερη λειτουργική αξία ως ζωντανό πολιτιστικό κύτταρο που θα συνδέει την ιστορική μνήμη με τη σύγχρονη ταυτότητα και καλλιτεχνική δημιουργία, προσελκύοντας μάλιστα και το διεθνές ενδιαφέρον.

Λόγω επίσης της διαπερατότητάς του, που επιτρέπει την οπτική επαφή με το θαλάσσιο στοιχείο από όλα του τα επίπεδα αλλά και της προσαρμοστικότητας των εσωτερικών του χώρων, εφ όσον κρινόταν από τους αρμόδιους φορείς ως διατηρητέο και δυνάμενο να αποκατασταθεί».

• Οι εικόνες που περιλαμβάνονται στο άρθρο αποτελούν μέρος τις διπλωματικής εργασίας που έκαναν οι φοιτητές: Κωνσταντίνος Τσιμπούρης, Μαριέττα Σπύρου και Λουκάς Πρωτοπαπάς.  Η διπλωματική έγινε στο Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης στην Ξάνθη. Οι επιβλέποντες διδάσκοντες ήταν οι Π. Κόκκορης, Γ. Πατρίκιος, Θ. Ξάνθη, Εξωτερικός σύμβουλος: Κ. Κεβεντσίδη.

Ακολουθήστε μας για όλες τις ειδήσεις στο Bing News και το Google News