Φωτεινή Τσαλίκογλου: «Η σιωπή – προφύλαξη είναι μια μεγάλη αυταπάτη»
Η συγγραφέας, ομότιμη καθηγήτρια Ψυχολογίας στο Πάντειο Πανεπιστήμιο μιλάει στην «Π» για τη διαδικασία της συγγραφής, τα όρια μεταξύ αλήθειας και σιωπής, τη δύναμη των λέξεων, ενώ εκφράζει την ευγνωμοσύνη της στη λογοτεχνική γραφή εν μέσω των «αβάσταχτων καιρών μας».
Δεν υπάρχει περίπτωση να διαβάσεις το νέο της βιβλίο «Ο Ιωσήφ ήρθε μετά» (εκδ. Καστανιώτη) και να μη νιώσεις μια αόρατη τανάλια να σφίγγει οδυνηρά το «μέσα» σου -πόσω μάλλον όταν γνωρίζεις ότι βασίζεται σε αληθινή ιστορία. Εισχωρώντας στα πυκνά σκοτάδια μιας οικογένειας εγκλωβισμένης στη βία, τη σιωπή, το ανείπωτο, η Φωτεινή Τσαλίκογλου αποτυπώνει δεξιοτεχνικά τις πιο λεπτές αποχρώσεις των ψυχικών δαιδάλων των ηρώων της. Η συγγραφέας, ομότιμη καθηγήτρια Ψυχολογίας στο Πάντειο Πανεπιστήμιο μιλάει στην «Π» για τη διαδικασία της συγγραφής, τα όρια μεταξύ αλήθειας και σιωπής, τη δύναμη των λέξεων, ενώ εκφράζει την ευγνωμοσύνη της στη λογοτεχνική γραφή εν μέσω των «αβάσταχτων καιρών μας».
– Το βιβλίο σας βασίζεται σε αληθινή, όπως εξηγείτε, ιστορία, η οποία δίνει απανωτές γροθιές στο στομάχι. Πώς αποφασίσετε να την αφηγηθείτε, μέσω της ηρωίδας σας, Θάλειας;
Γνώριζα από καιρό τη Θάλεια χωρίς να κάνουμε στενή παρέα. Ηξερα αόριστα ότι κουβαλούσε μια πολύ οδυνηρή οικογενειακή ιστορία. Κάποια «τυχαία» στιγμή θέλησε να μου μιλήσει. Βέβαια δεν υπάρχει αθωότητα στο τυχαίο. Εκείνη ήταν έτοιμη να μιλήσει κι εγώ ήμουν έτοιμη να ακούσω.
-Ο Ιωσήφ, ο μικρότερος αδελφός της, βασανίζει τη μητέρα του -η οποία υπομένει σιωπηλά- απαιτώντας την αγάπη της, που ούτως ή άλλως την έχει. Πώς συμπορευτήκατε με αυτό το πλάσμα κατά τη διάρκεια της γραφής; Πόσο απείχαν η απέχθεια από την κατανόηση;
Είχα θυμό. Αλλά με τάραζε μια παράδοξη τρυφερότητα που ένιωθα για τον Ιωσήφ. Γι’ αυτό το εκτός ορίων πλάσμα που προκαλούσε φόβο και αποτροπιασμό. Επινόησα σκηνές όπου μια άγνωστη τρυφερότητα μέσα του έκανε δειλά-δειλά αισθητή την παρουσία της. Αυτό με ανακούφιζε. Κάνοντας χρήση αυτής της ελευθερίας έβαλα σαν στόχο να αγγίξω ή έστω να επινοήσω μια άλλη πλευρά του Ιωσήφ. Να καταγράψω τον παλμό της καρδιάς ενός ανάλγητου πλάσματος που έσπειρε τον πόνο και την καταστροφή. Ενός πλάσματος που σκότωσε, βασάνισε, εξώθησε σε αυτοχειρία όχι μόνο τη μητέρα, αλλά και τον πάτερα του. Κόντεψε να πνίξει την ίδια τη Θάλεια, σκότωσε τον σύζυγο της ερωμένης του. Μπήκα νοερά σε μια καταιγίδα που κράτησε 30 χρόνια και σάρωσε τα πάντα.
-Ο Ιωσήφ ήρθε στη ζωή δύο χρόνια μετά την αποβολή της μητέρας του. Τι συμβολίζει αυτό το «μετά» του τίτλου; Θα μπορούσε να τον χρίσει εκδικητή για την απώλεια του εμβρύου;
Οι αναγνώσεις από τη στιγμή που τελειώνει ένα βιβλίο είναι προνόμιο των αναγνωστών. Για μένα το «μετά» έχει μια διπλή έννοια. Μια στενά βιογραφική. Ο Ιωσήφ ήλθε στη θέση ενός μωρού που δεν πρόλαβε να γεννηθεί. Η ίδια η Θάλεια, τεσσάρων χρονών, ήταν παρούσα στη σκηνή της αποβολής. Αντίκρισε μέσα στο μπάνιο την καφέ κόκκινη κηλίδα που βγήκε από το σώμα της μάνας της. «Αυτό ήταν το αδελφάκι σου, αλλά μην σε νοιάζει θα φέρω στον κόσμο ένα άλλο» της είπε. Αυτό το άλλο αδελφάκι που γεννήθηκε δυόμισι χρόνια μετά ήταν ο Ιωσήφ.
-Ο πατέρας σπάει τη, φορτωμένη δυσβάστακτα οικογενειακά μυστικά, σιωπή του στο όνομα της αλήθειας, μεταφέροντας το βάρος στην έφηβη κόρη του. Η σιωπή-προφύλαξη ή η αλήθεια-φορτίο είναι πιο επικίνδυνη στους κόλπους μιας οικογένειας;
Η σιωπή-προφύλαξη είναι μια μεγάλη αυταπάτη. Αφήνει το παιδί έκθετο και μοναχό του να γεμίσει τα δυσβάστακτα κενά μιας σιωπής. Το αμίλητο αφήνει ελεύθερο το πεδίο για κάθε είδους διαστροφική, πληγωτική επανάληψη μιας άγνωστης ιστορίας.
-«Είναι μια ιστορία που πιστεύει στις λέξεις για να το πεις, στις λέξεις για να σωθείς». Φράση της Θάλειας όταν αποφασίζει να αφηγηθεί τα οδυνηρά της βιώματα. Πώς λειτουργούν στα διαγενεακά τραύματα οι λέξεις;
Οι λέξεις, η πρώτη ύλη της διαγενεακής μετάδοσης μιας ιστορίας. Μέσα από τις λέξεις αρχίζει το ανείπωτο και γίνεται ειπωμένο. Στην καλύτερη περίπτωση αρχίζει μια σχέση εγγύτητας να αναπτύσσεται ανάμεσα στον αφηγητή και στον ακροατή της ιστορίας. Οι ώσεις του θανάτου καταλαγιάζονται. Η εγγύτητα αυτή χτίζει σχέσεις εμπιστοσύνης, ανθεκτικότητας. Είναι ιαματική. Ποτέ όμως αυτό δεν γίνεται με το «ζόρι». Οπως στην περίπτωση του πατέρα της Θάλειας που της δηλώνει «λοιπόν τώρα θα σου μιλήσω και εσύ θα ακούσεις». Εχει μια βία αυτό. Η βία ακυρώνει. Ακυρώνει τη σχέση. Υπονομεύει το πλαίσιο μιας λυτρωτικής συν-ακρόασης της ιστορίας. Ο πατέρας φανερώνει τα μυστικά της οικογένειάς τους. Ομως είναι μια πλαστογραφημένη εκδοχή της ιστορίας. Η Θάλεια το νιώθει και αντιδρά. Ζητά αλήθειες. Εισπράττει τακτοποιημένες εκδοχές μιας αγριευτικής ιστορίας που ξετυλίγεται στον ιστορικό χρόνο της μετεμφυλιακής Ελλάδας.
Πέρα από τον αδελφό της η βία που ασκείται στη Θάλεια προέρχεται και από έναν αυταρχικό πάτερα που «σώνει και καλά» θέλει να την κάνει συμμέτοχο στη δική του εκδοχή της ιστορίας. Μια ιστορία φτιαγμένη από τα υλικά της σκοτεινής εμφυλιακής και μετεμφυλιακής ιστορίας της χώρας μας. Το ατομικό δράμα του Ιωσήφ συμπλέκεται με το δράμα της ιστορίας του τόπου μας.
-Το βιβλίο σας είναι εκκωφαντικά επίκαιρο. Σε μια εποχή, όπου τα όσα αποτρόπαια συμβαίνουν μας παραπέμπουν σε γεννήματα ζωηρής συγγραφικής φαντασίας, τι είδους σκέψεις / συναισθήματα θα θέλατε να αναδεύσετε στο «μέσα» του αναγνώστη;
Μα αυτά που νιώθω κι εγώ. Μια ταραχή. Και ίσως μια ενδόμυχη ανακούφιση. Η ταραχή είναι τεκμήριο ζωντάνιας. Δεν είμαστε ακόμα νεκροί. Μας ταράζουν τα γεγονότα, οι αναμνήσεις και όσα ζούμε σήμερα σε αυτόν τον ταραγμένο κόσμο.
-«Λάθος που γέννησες παιδιά». Καταπέλτης οι τέσσερις λέξεις που απευθύνει νοερά η Θάλεια στον πατέρα της. Ως κλινική ψυχολόγος, τι θα συμβουλεύατε τους νέους ανθρώπους που σκέφτονται να γίνουν γονείς;
Νέοι άνθρωποι σκέπτονται να κάνουν παιδιά. Κάποιοι το επιθυμούν διακαώς, κάποιοι ούτε καν το αγγίζουν. Κάθε παιδί είναι και μια ελπίδα για ένα καλύτερο κόσμο. Με ποιο θράσος όμως δικαιούται κάποιος να ενοχοποιήσει καταρρακωμένους από το βιοτικό τους επίπεδο νέους όταν διστάζουν να κάνουν παιδί. Η ελπίδα είναι ένα άτιμο πράγμα. Oταν εκφέρεται σαν πρόταγμα σε ένα δυστοπικό κόσμο δεν έχει περιθώριο να ανθήσει. Μαραίνεται στο πι και φι.
-Αφήνετε, πάντως, χαραμάδες αισιοδοξίας, γλυκύτητας, τρυφερότητας να διαπεράσουν, τελικά, τη σκληρή ιστορία σας. Με τι είδους ματιά αντικρίζετε τη ζωή και από πού την αντλείτε;
Θα ήθελα να έβλεπα έτσι όπως λέτε τη ζωή. Ευγνωμονώ τη λογοτεχνική γραφή που μου το επιτρέπει. Είναι αβάσταχτοι οι καιροί μας. Το αβάσταχτο κάνει έκκληση σε μια δυσκολεμένη γλυκύτητα και τρυφερότητα. Προσπάθησα. Είμαι ευγνώμων στον Ιωσήφ, στη Θάλεια, στους μόνους επιζώντες αυτής της αδιανόητης ιστορίας. Η ιστορία τους είναι μια υπόμνηση όχι για το πώς είναι ο κόσμος μας, αλλά και για το πώς αλλιώς θα μπορούσε να είναι… Να είμαι, να είσαι… να είμαστε!
Η «Πελοπόννησος» και το pelop.gr σε ανοιχτή γραμμή με τον Πολίτη
Η φωνή σου έχει δύναμη – στείλε παράπονα, καταγγελίες ή ιδέες για τη γειτονιά σου.
Ακολουθήστε μας για όλες τις ειδήσεις στο Bing News και το Google News
