Η φωνή των εκπαιδευτικών της τάξης για τη μαθητική παραβατικότητα: Αυτά συμβαίνουν στο σχολείο

Αξιοσημείωτο είναι δε, ότι πέραν των γνωστών μορφών παραβατικότητας, οι εκπαιδευτικοί εντοπίζουν ιδιαίτερο πρόβλημα με το κάπνισμα και το σκασιαρχείο.

Ο τόμος με όλα τα στοιχεία της μελέτης κυκλοφορεί ήδη στα βιβλιοπωλεία

Για όλα αυτά συζητήσαμε με τον επιστημονικά υπεύθυνο της μελέτης τον εκπαιδευτικό στο Πρότυπο Γενικό Λύκειο Πατρών Δρ Απόστολο Α. Καπρούλια, διδάσκοντα στο Πανεπιστήμιο Πατρών και στο Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο.

-Ποιος ήταν ο στόχος αυτής της μελέτης σας και τι σας οδήγησε στην απόφαση να τη διενεργήσετε; 

Καταρχάς, κ. Ριζογιάννη να σας ευχαριστήσω για την φιλοξενία. Και, πριν περάσω στο ερώτημά σας, με την ευκαιρία της συζήτησής μας να σας συγχαρώ, καθώς η εφημερίδα σας στέκεται πάντοτε, με την προσήκουσα ομολογουμένως ευαισθησία, απέναντι τόσο στο φαινόμενο της σχολικής παραβατικότητας, όσο και σε εκείνο, ευρύτερα, της παραβατικότητας των ανηλίκων. Μάλιστα, το 2014, να θυμίσω στους αναγνώστες μας, ότι η «Πελοπόννησος» είχε και την ευθύνη της έκδοσης μίας, αντίστοιχης της δικής μας, μελέτης, την επιμέλεια της οποίας είχαν τότε οι καθηγητές Δ. Βεργίδης, Γ. Παναγιωτόπουλος, καθώς και η Ευ. Μωυσίδου. Αυτό το σύγγραμμα θεωρώ ότι θα είναι πάντοτε -όπως και για εμάς- βιβλίο αναφοράς για κάθε μεταγενέστερη έρευνα.

Να περάσω τώρα στη δική μας μελέτη. Πρόκειται για έναν συλλογικό τόμο με τίτλο «Σχολείο και Παραβατικότητα-εμπειρική έρευνα και εκπαιδευτικές προκλήσεις», ο οποίος κυκλοφορεί πλέον από τις εκδόσεις «Γρηγόρη» και είναι διαθέσιμος σε όλα τα βιβλιοπωλεία της χώρας. Οσο και εάν εγώ είχα την επιστημονική επιμέλεια του τόμου αυτού, εντούτοις, ερευνητικά και συγγραφικά, η συμβολή των συναδέλφων μου -της κ. Μ. Χριστοπούλου, της κ. Ε. Καρανάσιου, του κ. Μ. Χαιρικάκη, του κ. Μ. Πετρόπουλου, της κ. Ι. Στρεπέλια, της κ. Γ. Θανασούλια, του κ. Γ. Αρλαπάνου και του κ. Γ. Καλογεράτου- ήταν ιδιαιτέρως καθοριστική. Εξίσου σημαντική ήταν η ενθάρρυνση και η συνδρομή στο εγχείρημα αυτό αξιόλογων καθηγητών του Πανεπιστημίου της Πάτρας, όπως του κ. Χρ. Τερέζη, του κ. Γ. Παναγιωτόπουλου, της κ. Η. Αντωνοπούλου, του κ. Χρ. Πιερρακέα, του κ. Στ. Βασιλόπουλου και της κ. Ζ. Καρανικόλα.

Ως συγγραφική ομάδα, είχαμε συμφωνήσει απαρχής να εργαστούμε ερευνητικά και να αποτυπώσουμε τις διαστάσεις της σχολικής παραβατικότητας -σε κάθε μορφή της- σε διάφορους τύπους σχολείων και, βεβαίως, σε διάφορες περιοχές της Ελλάδας. Από την άλλη πλευρά, επειδή διαπιστώσαμε ότι τα τελευταία χρόνια έχει δοθεί -και, ίσως, δικαιολογημένα- έμφαση στις ακραίες μορφές του φαινομένου, θέλαμε να εντοπίσουμε και την έκταση εκείνων, οι οποίες για πολλούς χαρακτηρίζονται ως «ήπιες» εκδηλώσεις του. Και κάτι εξίσου σημαντικό: Είπαμε, για όλα τα παραπάνω, να «συνομιλήσουμε» και με άλλους συναδέλφους μας ανά την Ελλάδα, στους οποίους και απευθυνθήκαμε μέσω ενός δομημένου ερωτηματολογίου.

-Ποια είναι τα βασικά συμπεράσματα; 

Εντελώς συνοπτικά, θα πρέπει να σας πω ότι, από την ανταπόκριση των συναδέλφων αλλά και ειδικότερα από τις απαντήσεις τους στο ερωτηματολόγιό μας, διαφαίνεται -ως κύριο συμπέρασμα- η αγωνία, η ανησυχία, ο προβληματισμός, όπως και η υψηλή αίσθηση της παιδαγωγικής ευθύνης των εκπαιδευτικών στην πρόληψη, στην διαχείριση και στην αντιμετώπιση τέτοιων περιστατικών (νομίζω ότι την πεποίθηση αυτή των συναδέλφων μπορεί άνετα και ο αναγνώστης του βιβλίου να την επιβεβαιώσει σε κάθε σελίδα του). Βέβαια, σε ένα ευρύ ποσοστό (67,2%) οι εκπαιδευτικοί επιμένουν στην πρόληψη του φαινομένου, την οποία και ορίζουν ή προσδιορίζουν ως την διαμόρφωση θετικού κλίματος, επικοινωνίας και συνεργασίας μεταξύ των φορέων του σχολείου. Αλλά, ας περάσω και στα πιο ειδικά συμπεράσματα, από τα οποία επιλέγω δύο χαρακτηριστικά: Το πρώτο είναι ότι στην έρευνά μας εγγράφονται αρκετά υψηλά ποσοστά παραβατικής συμπεριφοράς και σε περιπτώσεις, όπως, επί παραδείγματι, εκείνες των «βανδαλισμών στα σχολικά κτίρια και στις υποδομές» αλλά και της «αναιτιολόγητης αποχώρησης των μαθητών/τριών από το σχολείο». Το δεύτερο συμπέρασμα αφορά στην παραδοχή ότι πλέον οι παραβατικοί/ές μαθητές/τριες δεν είναι στην πλειοψηφία τους ούτε εκείνοι/ες των χαμηλών σχολικών επιδόσεων ούτε, βεβαίως, και εκείνοι/ες που προέρχονται από οικογένειες με χαμηλό οικονομικό και κοινωνικό υπόβαθρο.

Επιτρέψτε μου να προσθέσω στο σημείο αυτό και κάποια ενδιαφέροντα στοιχεία: Οι συμμετέχοντες στην έρευνα εκπαιδευτικοί, σε ποσοστό 46%, διαπιστώνουν ότι παραβατικές συμπεριφορές, όπως οι προαναφερθείσες, απασχολούν σχεδόν καθημερινά το σχολείο. Επίσης, και αναφορικά με την δεύτερη συμπερασματική διατύπωση, οι ερωτώμενοι εκπαιδευτικοί (48%) απάντησαν ότι οι θύτες -στις ακραίες μορφές παραβατικότητας- προέρχονται πλέον από οικογένειες της μεσαίας αστικής τάξης, ενώ το 70% των συναδέλφων υποστηρίζει πως οι θύτες δεν παρουσιάζουν εμφανείς μαθησιακές δυσκολίες. Μία επισήμανση, ωστόσο, εδώ: Το 56% των συμμετεχόντων στην έρευνα συνέδεσε την χαμηλή σχολική επίδοση των μαθητών/τριών με την κατ’ επανάληψη -και μόνον- παραβατική συμπεριφορά τους.

-Υπήρξε κάποιο στοιχείο που σας προβλημάτισε ιδιαίτερα; 

Με προβλημάτισαν, είναι αλήθεια, πολλά από τα ευρήματα της έρευνάς μας. Σε κάποια από αυτά δεν είχα ούτε τη γνώση, αλλά ούτε και την εμπειρία, των συναδέλφων-συμμετεχόντων στην έρευνα, στην προσέγγιση και στην διαχείριση τέτοιων περιστατικών. Για παράδειγμα, οι εκπαιδευτικοί ανέφεραν ότι, για την αντιμετώπιση των φαινομένων βίας μεταξύ μαθητών/τριών, θα πρέπει -πέραν του θύτη και του θύματος- να λαμβάνεται μέριμνα και για τους επονομαζόμενους, από την βιβλιογραφία, «παρατηρητές». Και τούτο, διότι, όπως οι συνάδελφοι επεσήμαναν,  οι «παρατηρητές»  σε πλείστες περιπτώσεις «ταυτίζονται» με τον θύτη, είτε άμεσα είτε και έμμεσα με την αδιαφορία ή και τον φόβο τους μπροστά στον «ισχυρό».

-Ως εκπαιδευτικός της τάξης, τι είναι αυτό που καταγράφετε καθημερινά εντός αυτής αλλά και στο σχολικό προαύλιο; 

Και σε αυτήν την ερώτησή σας θα επικαλεστώ εκ νέου την μελέτη μας, παρόλο που εμείς εστιάσαμε ερευνητικά σε παραβατικές συμπεριφορές, οι οποίες εκτυλίσσονται στον προαύλειο χώρο του σχολείου, όχι απαραίτητα κατά τη  διάρκεια των διαλειμμάτων. Αν, όμως, θέλετε να προχωρήσω σε μία ευρύτερη επισήμανση, η οποία έχει άμεση ή έμμεση σχέση και με τις παραβατικές συμπεριφορές των μαθητών/τριών, θα έλεγα ότι συναντώ μαθητές και μαθήτριες «κουρασμένους/ες». Το εξετασιοκεντρικό σύστημα, η μονομερής εστίαση στην επιτυχία των πανελλαδικών εξετάσεων, επιφορτίζει τα παιδιά με άγχος και τα καθιστά, συνάμα, «υπερ-εργαζόμενα» για δώδεκα και δεκατρείς ώρες καθημερινά. Η παραβατικότητα των μαθητών/τριών ενέχει, λοιπόν, και τέτοιες τροφοδοτήσεις.

-Οι μαθητές σας είναι δεκτικοί στις παρατηρήσεις σας; 

Εάν με ρωτάτε προσωπικά, ομολογώ ότι δεν είχα πότε πρόβλημα με τους μαθητές/τριές μου. Πάντοτε, με περιέβαλλαν με σεβασμό και αγάπη, τόσο εκείνοι/ες όσο και οι γονείς τους, εκτιμώντας την προσπάθειά μου. Ο εκπαιδευτικός της τάξης, κατά την άποψή μου, δεν έχει άλλον τρόπο για να «επιβληθεί» στη σχολική αίθουσα, παρά την αφοσίωση στο γνωστικό του αντικείμενο και την αγάπη του προς τους/τις μαθητές/μαθήτριές του.

-Ακούμε συχνά ότι καθηγητής δύσκολα μπορεί να σταθεί σήμερα στην έδρα ενός γυμνασίου ή λυκείου διότι πέφτει ακόμα και θύμα βίας από μαθητές του. Ποια είναι η δική σας άποψη; 

Αναφέρεστε, ίσως, σε ελάχιστα και μεμονωμένα περιστατικά. Η πλειονότητα των συναδέλφων μου είναι επαγγελματίες, είναι κατά συνειδητή επιλογή εκπαιδευτικοί, είναι επαυξημένων ακαδημαϊκών προσόντων, όπως επίσης είναι και συνάδελφοι με πολυετή προϋπηρεσία στην δημόσια Εκπαίδευση. Είναι εκπαιδευτικοί, οι οποίοι πείθουν απολύτως -με την όλη παρουσία τους- ακόμη και τον πιο δύσπιστο ακροατή τους/μαθητή τους.

-Αντίστοιχα οι οικογένειες ανταποκρίνονται στις προσκλήσεις όταν προκύπτουν ζητήματα με τα παιδιά τους; 

Να σημειώσω γενικά ότι αρκετοί γονείς είναι αλήθεια ότι επισκέπτονται το σχολείο και συνομιλούν τακτικά με τους εκπαιδευτικούς του τόσο για τη συμπεριφορά των παιδιών τους όσο και για τηνσχολική επίδοσή τους. Βέβαια, υπάρχουν και εκείνοι οι γονείς, οι οποίοι κυρίως για λόγους επαγγελματικών υποχρεώσεων, αδυνατούν να έχουν μία συχνή επικοινωνία με τους συναδέλφους. Οπωσδήποτε, υπάρχουν και εδώ, και αναφέρομαι στο ερώτημά σας, αρκετοί γονείς/κηδεμόνες οι οποίοι, εφόσον ενημερωθούν για την ανάρμοστη ή παραβατική συμπεριφορά των παιδιών τους, θα συνεργαστούν με τους εκπαιδευτικούς και θα συμβάλουν με τον τρόπο τους στην παιδαγωγική διαχείριση και στην επίλυση του προβλήματος. Βέβαια, δεν ελλείπουν και οι γονείς εκείνοι, οι οποίοι θα προσπαθήσουν να υποβαθμίσουν ακόμη και την ακραία παραβατική συμπεριφορά σε «αμέλεια», σε «απλή ανυπακοή», σε «αστεϊσμό» ή και σε «ένδειξη οικειότητας» του παιδιού τους με τους/τις συμμαθητές/τριές του ή και τους χώρους του σχολείου.

-Τι πιστεύετε ότι πρέπει να γίνει ώστε να ελεγχθεί η μαθητική παραβατικότητα;    

Κυρία Ριζογιάννη, ο «έλεγχος» της σχολικής παραβατικότητας και η αποτελεσματική διαχείρισή της παραπέμπει, για εμάς τους/τις εκπαιδευτικούς, στην εξάλειψη και όχι στην απομείωση -μετρήσιμη ή μη- του φαινομένου. Κατά τη δική μου άποψη, το πιο σημαντικό βήμα στην προσπάθεια αυτή είναι να επανακτήσει το δημόσιο σχολείο την στήριξη και την εμπιστοσύνη της κοινωνίας. Αλλά αυτό δεν μπορεί να καταστεί εφικτό «διά μαγείας». Η πολιτική ηγεσία θα πρέπει να εμπιστευτεί -και στο ζήτημα αυτό- περισσότερο τους εκπαιδευτικούς του σχολείου, οι γονείς και οι κηδεμόνες των μαθητών/μαθητριών να σταθούν αρωγοί στις προσπάθειες των εκπαιδευτικών,  αλλά και οι εκπαιδευτικοί -όποιοι ελάχιστοι εκπαιδευτικοί- να μην υποτιμούν τέτοια περιστατικά. Ολοι, επομένως, εμείς θα πρέπει να εργαστούμε και να συνεργαστούμε με παιδαγωγική διάθεση και προσήλωση σε αυτήν την «αλλαγή». Διότι, όπως πολύ εύστοχα επισημαίνει και ο αντιπρύτανης του Πανεπιστημίου Πατρών κ. Γ. Παναγιωτόπουλος στον πρόλογο του βιβλίου, «η παραβατική συμπεριφορά ζητά προσοχή, αποδοχή, οριοθέτηση και δεύτερες ευκαιρίες».

Ο Απόστολος Καπρούλιας στον Peloponnisos FM 103,9

Ακούστε τι είπε στην εκπομπή «Ολα Λέγονται» της Μαρίνας Ριζογιάννη και του Σωτήρη Παπανδρέου.