Η φωτογραφία που ξεγύμνωσε την Ευρώπη
Ο Γιώργος Παναγιωτόπουλος είναι Καθηγητής, Αντιπρύτανης Πανεπιστημίου Πατρών
Η αφορμή για να γραφτούν αυτές οι σκέψεις ήταν μια φωτογραφία. Μια εικόνα που, ακόμη κι αν κάποιος δεν είναι ειδικός στις διεθνείς σχέσεις, αρκεί για να γεννήσει ερωτήματα, προβληματισμούς αλλά και ανησυχίες. Γιατί οι εικόνες έχουν τη δύναμη να ξεπερνούν την ψυχρή ανάλυση και να μιλούν κατευθείαν στη συνείδηση των πολιτών. Έχει ειπωθεί πως «μια εικόνα αξίζει όσο χίλιες λέξεις». Στην προκειμένη περίπτωση, όμως, η εικόνα του Οβάλ Γραφείου συνοψίζεται σε τρεις μόνο λέξεις που θα έπρεπε να αντηχούν σε κάθε ευρωπαϊκή πρωτεύουσα. Η Ευρώπη απέτυχε. Απέτυχε να διαμορφώσει στρατηγική, απέτυχε να αναλάβει ρόλο πρωταγωνιστή στην αποκατάσταση της ειρήνης στον πόλεμο που μαίνεται στην αυλή της, απέτυχε να σταθεί ως ισότιμος συνομιλητής στο τραπέζι όπου κρίνεται το ίδιο της το μέλλον.
Υπάρχουν βέβαια στιγμές όπου η εικόνα μιλά πιο δυνατά από τις λέξεις. Η σκηνή στο Οβάλ Γραφείο, με τον Τραμπ καθισμένο πίσω από το εμβληματικό γραφείο και απέναντί του, «κορυφαίους» ηγέτες της Ευρώπης μαζί με τον Ζελένσκι ελάχιστο χρόνο μετά τη συνάντησή του με τον Πούτιν, δεν είναι απλώς διπλωματική διαδικασία. Είναι μια αλληγορία εξουσίας, μια υπενθύμιση του ποιος μιλά και ποιος ακούει.
Ο συμβολισμός είναι ανελέητος. Ο Τραμπ ενσαρκώνει τον «δάσκαλο» που διδάσκει. Η Ευρώπη κάθεται ως «τάξη» που παρακολουθεί. Και στο βάθος, ο χάρτης της Ουκρανίας, σαν σιωπηλή μαρτυρία ότι το μέλλον της συζητήθηκε αλλού, ανάμεσα σε Ουάσινγκτον και Μόσχα και παρουσιάζεται στους Ευρωπαίους εκ των υστέρων. Η πολιτική της Ευρώπης απέτυχε. Οι όροι της ειρήνης δεν θα διαμορφωθούν από εκείνη αλλά θα της ανακοινωθούν.
Η παρουσία του Ζελένσκι, ενισχύει τον συμβολισμό της εξάρτησης. Ο Ουκρανός πρόεδρος δεν στέκεται δίπλα στον Τραμπ αλλά απέναντι μαζί με τους Ευρωπαίους, σαν να περιμένει οδηγίες για το μέλλον της χώρας του. Το μήνυμα είναι σκληρό. Η Ουκρανία και η Ευρώπη βρίσκονται στην ίδια θέση, θεατές μιας ιστορίας που γράφουν άλλοι.
Η φωτογραφία όμως αυτή δεν είναι μόνο το πορτρέτο μιας στιγμής, είναι η απεικόνιση μιας ολόκληρης εποχής. Η Ευρώπη, που θέλησε να αυτοχαρακτηριστεί «γεωπολιτική δύναμη», εμφανίζεται αδύναμη να χαράξει αυτόνομη στρατηγική. Όταν οι όροι της ειρήνης για τον πιο αιματηρό πόλεμο των τελευταίων δεκαετιών καθορίζονται αλλού, τότε η αυταπάτη της «στρατηγικής αυτονομίας» καταρρέει με πάταγο.
Η εικόνα είναι και πολιτικό σχόλιο πάνω στη σχέση παλιού και νέου κόσμου. Η Αμερική παραμένει το κέντρο βάρους, η Ρωσία επιμένει να διεκδικεί ρόλο ισότιμου συνομιλητή και τα καταφέρνει επιτυχώς και η Ευρώπη μένει παγιδευμένη ανάμεσα στην ιστορική της εξάρτηση και στην αδυναμία της να ωριμάσει στρατηγικά. Είναι σαν ένας ώριμος οικονομικός γίγαντας που όμως πολιτικά και στρατιωτικά συμπεριφέρεται σαν έφηβος που χρειάζεται καθοδήγηση.
Για την Ελλάδα, η πρόκληση είναι ακόμη πιο μεγάλη. Σε μια τέτοια συγκυρία, δεν μπορεί να επαναπαύεται στην ιδέα ότι «ανήκουμε στη Δύση» και όλα τα υπόλοιπα θα έρθουν αυτόματα. Αντίθετα, χρειάζεται τόλμη για να επαναπροσδιορίσει την εξωτερική της πολιτική. Να παραμείνει σταθερά αγκυρωμένη στη Δύση αλλά ταυτόχρονα να αναπτύξει ένα δίκτυο συμμαχιών και να συνδυάσει τη συμμετοχή με την πρωτοβουλία, να μη μένει παθητικός θεατής.
Διότι αν η Ευρώπη σήμερα μοιάζει να κάθεται «στο θρανίο», η Ελλάδα κινδυνεύει να βρεθεί στο τελευταίο θρανίο, χωρίς φωνή, χωρίς ρόλο. Και αυτό θα ήταν ιστορικό λάθος. Η εξωτερική πολιτική μιας χώρας μικρής σε μέγεθος κρίνεται από την ικανότητά της να υπερβαίνει την αδυναμία με στρατηγική σκέψη, με συμμαχίες, με διορατικότητα. Γιατί, ας μην ξεχνάμε, αυτό που είπε ο Λόρδος Palmerston, 1784-1865, πολιτικός και πρωθυπουργός της Αγγλίας. «Τα έθνη δεν έχουν σταθερούς φίλους ή εχθρούς. Έχουν μόνο σταθερά συμφέροντα».
Το Οβάλ Γραφείο έδωσε το μάθημα.
Το ερώτημα που απομένει είναι: θα μείνουμε για πάντα μαθητές ή θα τολμήσουμε να γίνουμε συνδιαμορφωτές της ιστορίας που γράφεται;
Γιατί αν κάτι μας διδάσκει αυτή η φωτογραφία, είναι ότι όποιος δεν μιλά, στο τέλος ακούει μόνο τις αποφάσεις των άλλων.
Ακολουθήστε μας για όλες τις ειδήσεις στο Bing News και το Google News
