Ο Γιάννης Πανούσης στην «ΠτΔ»: «Μέγα θέμα… το σύνδρομο του βίαιου κόσμου» – Τι λέει για την υπόθεση Πισπιρίγκου

Μαρία Παπαγιαννακοπούλου

Εκρηκτικές διαστάσεις έχει λάβει τα τελευταία χρόνια στην Ελλάδα η βία, με πρωτοφανή και ιδιαίτερης αγριότητας περιστατικά. Σε αρκετές των περιπτώσεων θύτες και θύματα είναι ανήλικοι, γεγονός που προκαλεί ανησυχία και προβληματισμό. Είναι σημεία των καιρών και τι υποδηλώνει για την κοινωνία μας;

Είναι αποτέλεσμα μιμητισμού η βία προερχόμενη από παιδιά και εφήβους σε συνομήλικους τους; Ποιος ο ρόλος και η επιρροή των μέσων κοινωνικής δικτύωσης και των ΜΜΕ;

Η «Πελοπόννησος της Δευτέρας» απευθύνθηκε στον καθηγητή Εγκληματολογίας και πρ. υπουργό Προστασίας του Πολίτη, Γιάννη Πανούση, καταγράφοντας ενδιαφέρουσες διαπιστώσεις και επισημάνσεις. Ο κ. Πανούσης βρέθηκε στην Πάτρα, ως  κεντρικός ομιλητής της ημερίδας που διοργάνωσε, η Ενωση Αστυνομικών Υπαλλήλων Αχαΐας (ΕΑΥΑ) την Παρασκευή, με θέμα «Οψεις κοινωνικής παθογένειας. Οι περιπτώσεις της ενδοοικογενειακής βίας , της βίας κατά των γυναικών και της παιδικής κακοποίησης».

Ο πρόεδρος των Αστυνομικών Αχαΐας Χάρης Τσίτσικας με τον Ιωάννη Πανούση

Με αφορμή το κεντρικό θέμα της ημερίδας, ποιες είναι και πώς ορίζονται οι όψεις της κοινωνικής παθογένειας;

«Κάθε κοινωνικός σχηματισμός έχει τις αδυναμίες, τις αρρυθμίες και τις ρωγμές του. Σε συγκεκριμένες συνθήκες κρίσης, τα παραπάνω χαρακτηριστικά οδηγούν σε κοινωνική αποδιοργάνωση, στοιχεία της οποίας είναι οι βασικές «παθογένειες» (ανομία, έγκλημα, διαφθορά κ.λπ.). Οι παθογένειες δεν ταυτίζονται με τη δομή του κοινωνικού συστήματος (ανισότητες, αποκλεισμοί κ.λπ.), αλλά προφανώς το ένα φαινόμενο επηρεάζει το άλλο (σε ένταση, έκταση και διάρκεια)».

-Γιατί, καθημερινά σχεδόν, καταγράφονται σοβαρά περιστατικά ενδοοικογενειακής βίας, μερικά εξ αυτών με τραγική κατάληξη; Είναι σημείο των καιρών και τι υποδηλώνει, για την κοινωνία μας, η έξαρση του φαινομένου;

«Η ενδοοικογενειακή επιθετικότητα και βία μοιάζει να είναι εγγενές στοιχείο της σύγχρονης οικογένειας, η οποία αλλάζει μορφή και εσωτερικές ισορροπίες. Νομίζω, όμως, ότι το κάθε έγκλημα τέτοιου τύπου, ενώ έχει κοινά χαρακτηριστικά με τα άλλα, ποτέ δεν είναι ίδιο (άλλα κίνητρα, άλλες συνθήκες, άλλες σχέσεις κ.λπ.). Μπαίνουμε σε μία εντελώς διαφορετική εποχή δια-προσωπικών καταστάσεων και, προφανώς, αυτή η περίοδος θα παράγει παρόμοια φαινόμενα εξουσίας, υποταγής, σκληρότητας, αδιαφορίας κ.λπ.».

– Τι είναι εκείνο που ενεργοποιεί τον θύτη να κακοποιήσει συστηματικά και σωματικά την/τον σύζυγο/σύντροφο, ακόμα και το ίδιο του το παιδί;

«Δεν πιστεύω ότι, πλέον, κρίσιμο ρόλο παίζει το προφίλ του δράστη (βάναυσος, αλκοολικός, άξεστος κ.λπ.) ή του θύματος (γυναίκα υποτακτική/παθητική, αυτοενοχοποιούμενη κ.λπ.) ή παιδί (καχεκτικό, υπερκινητικό, απείθαρχο κ.λπ.). Το κλειδί κατανόησης βρίσκεται στη μικρογραφία των σχέσεων, στην υποκουλτούρα της βίας και στην αποξένωση- αλλοτρίωση όλων προς όλους».

-Τον όρο «γυναικοκτονία» τον αποδέχεστε;

«Σε συμβολικό και εγκληματολογικό επίπεδο, ναι. Σε αξιακό και ποινικό, όχι. Ο όρος “γυναικοκτονία”, σε αυστηρώς δογματικό ποινικό -αλλά και αξιακό – επίπεδο, δημιουργεί προβλήματα. Οχι μόνο διασπάει την ενότητα του όρου “ανθρωποκτονία” σε επιμέρους αξιολογήσεις (π.χ. μόνον η “γυναικοκτονία” θα τιμωρείται αυστηρότερα κι όχι η δολοφονία ανυπεράσπιστου παιδιού ή ΑΜΕΑ;), αλλά και προκαλεί συγχύσεις ταυτοτήτων. Νομίζω ότι καλύτερη λύση θα ήταν η επιβαρυντική περίπτωση στη δικαστική επιμέτρηση της ποινής, παρά η ψήφιση ιδιώνυμου».

– Σε σχέση με τα προηγούμενα χρόνια, εκτιμάται πως υπάρχει ευαισθητοποίησης της κοινωνίας. Γίνονται πιο εύκολα καταγγελίες για περιστατικά βίας, έστω και ανώνυμα;

«Το θεσμικό πλαίσιο υπάρχει -νόμος 3500/06- δομές εκσυγχρονίζονται, οι μονογονεϊκές οικογένειες αυξάνονται, τα διαζύγια πληθαίνουν, η τυπική ισότητα έχει προχωρήσει, όμως η βία παραμένει ένας νοσηρός τρόπος ‘’επικοινωνίας’’ των ανθρώπων, μέσα στο σπίτι. Η έξω κοινωνία αδιαφορεί, υποκρίνεται ή κοιτάζει αλλού».

-Πώς δικαιολογείται το γεγονός πως, στην Ελλάδα, τα τελευταία χρόνια αναπτύχθηκαν μορφές βίας, που ήταν «ξένες» προς εμάς, όπως συμμορίες ανηλίκων, bullying, ενδοσχολικός εκφοβισμός, revenge porn κ.λπ.;

«Ολα τα φαινόμενα αυτά υπήρχαν, σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό. Το νέο στοιχείο είναι η σκληρότητα που δείχνουν οι νεαροί παραβάτες -μη-οίκτος προς τα θύματα- ανήλικους- και η συμμετοχή των νέων στην εγκληματική πίτα των μαφιών. Το bullying είναι υπερεκτιμημένο, ως πραγματικός ενδοσχολικός κίνδυνος και μάλλον, μέσω της προβολής του, κρύβονται σοβαρότερα προβλήματα του σχολείου».

– Η άσκηση βίας μπορεί να είναι αποτέλεσμα μιμητισμού, ιδιαίτερα όταν θύτες και θύματα είναι ανήλικοι; Τι ρόλο παίζουν στη διαμόρφωση κλίματος οι πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης;

«Η βία μπαίνει από παντού. Από τον δρόμο, το σχολείο, την οικογένεια, τα ΜΜΕ, τα κοινωνικά δίκτυα, τις ειδήσεις κ.λπ. Το μέγα όμως, κατ’ εμέ, θέμα είναι ‘’το σύνδρομο του βίαιου κόσμου’’, δηλαδή η βία ως στοιχείο του πολιτισμού. Ως προς τους νέους, πιστεύω ότι το κυρίαρχο τρίπτυχο, περιπέτεια – χρήμα – σεξ, είναι αυτό που προκαλεί τις περισσότερες φορές την αντικοινωνική και παράνομη συμπεριφορά».

– Εχετε πει ότι «η βία έχει μπει στον πολιτισμό κι αυτό είναι το πρόβλημά μας». Θέλετε να μας το εξηγήσετε;

«Αυτό σημαίνει ότι ‘’η βία σού δίνει όφελος’’. Ο βίαιος πολιτικός, ο βίαιος ποδοσφαιριστής, ο βίαιος δημοσιογράφος κ.λπ., μάλλον επιβάλλονται στην κοινή γνώμη παρά αποδοκιμάζονται. Αρα, δεν έχουμε να κάνουμε με μία μεμονωμένη περίπτωση, αλλά με την υιοθέτηση ενός μοντέλου επιτυχίας κι επιτυχημένου, συμβατού με την ηθική του οφέλους, άνευ κανόνων και όρων».

– Διατελέσατε υπουργός Προστασίας του Πολίτη. Ποιες ενέργειες αναλάβατε για αντιμετώπισης της βίας κατά γυναικών, παιδική κακοποίηση και εν γένει της εγκληματικότητας; Πώς σχολιάζετε τις πρωτοβουλίες και δράσεις της νυν ηγεσίας;

«Δεν μου αρέσει να μιλάω για μένα και τη θητεία μου. Την αξιολόγηση πρέπει να την κάνουν οι άλλοι. Επίσης, ποτέ δεν κρίνω τους προγενέστερους και τους μεταγενέστερους. Κατά τη διάρκεια της 7μηνης θητείας μου εξέδωσα μία σειρά εγκυκλίων, όπου κατέγραφα το σχέδιο μου. Εκεί βρίσκονται όλα».

ΥΠΟΘΕΣΗ ΠΙΣΠΙΡΙΓΚΟΥ:«Η προεγκληματική διάγνωση μπορεί να θίγει ατομικά δικαιώματα»

– Την υπόθεση της Πάτρας, με κατηγορούμενη τη Ρούλα Πισπιρίγκου, που κάποιοι έσπευσαν να χαρακτηρίσουν ως «έγκλημα του αιώνα», πώς την αντιμετωπίζετε; Διακρίνατε διάθεση «ανθρωποφαγίας» από ΜΜΕ, όσο αυτή διερευνάται;

«Από επιστημονικής πλευράς, υπάγεται στα φαινόμενα ύποπτης “παιδοκτονίας”. Εάν κι εφόσον αποδειχθεί δικαστικά και φωτιστεί επιστημονικά, είναι αυτή η περίπτωση που χαρακτηρίζω ως “κατάσταση ηθικής παραφροσύνης”. Πρόκειται για εγκλήματα, που τελούν δράστες, οι οποίοι στερούνται ειδικού ηθικού συναισθήματος προς ορισμένα πρόσωπα, δεν διαθέτουν αισθήματα φιλαλληλίας και οίκτου και αδιαφορούν για τις κρατούσες ηθικές αξίες. Συνήθως παρουσιάζουν ένα “διπλό πρόσωπο” και γι’ αυτό δεν αποτελούν εν γένει αντικοινωνικά στοιχεία. Η ηθική αλλοίωση του ψυχισμού τους και η σκληρότητα οδηγεί ορισμένους να τους χαρακτηρίζουν (σαν) “άγρια ζώα με αταβιστικά ένστικτα”. Επειδή η επικίνδυνη συμπεριφορά τους δεν συνδέεται πάντοτε με κάποιο αίσθημα ενοχής, γι’ αυτό πολλές φορές και ο ίδιος ο δράστης δεν αναγνωρίζει ψυχικά την πράξη του. Ζει σ’ ένα δικό του κόσμο, βιώνει δικές του “αλήθειες”, απονέμει τη δική του “δικαιοσύνη”. Η τελική του απόφαση δεν ελέγχεται από ηθικοκοινωνικές σταθμίσεις. Αλλωστε, δεν υπεραντιδρά με βάση τη λογική αλλά σύμφωνα με τις έμμονες ιδέες του κι ένα βίαιο ψυχολογικό αυτοματισμό. Μοιάζει “παράλογος” στις πράξεις του, αλλά όχι στα λόγια του, γι’ αυτό δεν ξεχωρίζει εύκολα από τους γύρω του. Δεν πρόκειται για μία εξ ιδιοσυστασίας ανηθικότητα ή εκ γενετής απουσία ηθικής συνείδησης αλλά για μία ειδική μορφή νοσηρότητας [J. Pitchard], χωρίς εμφανή σημεία τρέλας. Για μία “κρυφή εγκληματογόνο παραφροσύνη”, όπου η έλλειψη ή διαστροφή της ηθικής αίσθησης δεν καθιστά τον δράστη ακαταλόγιστο. Ο ίδιος δεν αισθάνεται ηθική δυσαρέσκεια για τις πράξεις του, ούτε έχει τύψεις συνείδησης, αφού “λυτρώνει” και δεν “σκοτώνει”.

Από νομικής πλευράς, επειδή η προεγκληματική διάγνωση οδηγεί σε παρεμβάσεις που μπορεί να θίγουν τ’ ατομικά δικαιώματά του, νομίζω ότι το καλύτερο θα ήταν να θεσμοθετηθεί -εκτός της ψυχιατρικής πραγματογνωμοσύνης- μία εγκληματολογική πραγματογνωμοσύνη.

Επίσης, θα πρέπει να επιμορφωθούν οι δικαστές, οι αστυνομικοί, οι κοινωνικοί λειτουργοί και οι νοσηλευτές, ώστε να μπορούν να κινηθούν προληπτικά.
Νομίζω, ότι η λεγόμενη ερευνητική δημοσιογραφία έχει χάσει την πυξίδα -ίσως και την ηθική της- και κινείται άναρχα ανάμεσα στην προπαγάνδα και τον κίτρινο λαϊκισμό».

Ακολουθήστε μας για όλες τις ειδήσεις στο Bing News και το Google News