Πολιτισμός εν μέσω πανδημίας: Η έννοια και η έγνοια του πολιτισμού

Πολιτισμός είναι η αισθητική συνείδηση του προσωπικού και του συλλογικού εαυτού. Εκείνη η πλευρά της συναισθητικής συγκρότησής μας που υπερβαίνει τις χρείες και μεριμνά για την πλήρωση αναγκών επέκεινα της απλής επιβίωσης, με τρόπο που να νοηματοδοτεί την τυχαιότητα της ενθάδε παρουσίας. Αυτή η συνειδητοποίηση απαιτεί όμως την παραγωγή και προαγωγή μιας σειράς αντιλήψιμων ενεργειών στον κοινωνικό χώρο μέσα από παραδεδεγμένες πρακτικές που ονομάζουμε, ερμηνευτικά, πολιτιστικά δρώμενα. Αν αυτή θα μπορούσε να είναι μια φαινομενολογική συγκρότηση του λόγου του πολιτισμού ως διακριτού συνόλου πράξεων και εκφραστικών μέσων, μια άλλη οπτική γωνία υπό την οποία θα μπορούσε να αναφανεί θα ήταν εκείνη που στηρίζεται στον κοινωνικό καταμερισμό εργασίας. Μιλάμε για έργα πολιτισμού, για εργάτες του πολιτισμού και καλλιτεχνική δημιουργία, για τομείς της Τέχνης που συναποτελούν την αισθητική πλευρά της κοινωνίας μας, για την οικονομία του πολιτισμού, το δίκαιο των πνευματικών δημιουργημάτων, την ηθική της διαχείρισης της πολιτιστικής κληρονομιάς, την ιστορική παράδοση μιας εθνικής ή λαϊκής ή θρησκευτικής ή κοσμικής τέχνης. Βάζουμε ακόμα ποιοτικά κριτήρια αξιολόγησης ενός συνόλου ή μέσου όρου καλλιτεχνικής παραγωγής και αυτοεκτιμώμεθα σε σχέση με συγκαιρινά ή αλλοτινά πρότυπα πολιτιστικής στάθμης.

Κάπου όμως ο πολιτισμός είναι σαν την υγεία. Η εκτίμησή του ως αγαθού ή στόχου ανεβαίνει με τη διαπίστωση της έλλειψής του. Ειδικά σε εποχές όπου εμποδίζεται από τα πράγματα η ελεύθερη παραγωγή, κυκλοφορία, επικοινωνία και πρόσβαση σε πρακτικές συνυφασμένες με την εκδίπλωση του πολιτιστικού λόγου. Κλειστοί κινηματογράφοι και θέατρα, καταδικασμένες σε απραξία σκηνές χορού και αίθουσες μουσείων και εκθέσεων, βιβλιοπωλεία με κατεβασμένα ρολά, δημιουργούν μια πνευματική ασφυξία που φτωχαίνει την ίδια την ύπαρξη. Η έλλειψη της δυνατότητας μιας επαρκούς μέριμνας για την πνευματική καλλιέργεια του εαυτού γίνεται έγνοια για τον πολιτισμό και τους ανθρώπους του.

Αποτελεί όμως και μια χρυσή ευκαιρία για αλλαγή μιας συνυφασμένης με την κουλτούρα αρνητικής κατάστασης. Αναφέρομαι στον διαχωρισμό ανάμεσα σε δημιουργούς, διανοούμενους και μαζικούς καταναλωτές πολιτιστικών αγαθών. Είναι η τρέχουσα αρνητική συγκυρία μια θαυμάσια αφορμή για επίδειξη προσωπικής διανοητικής αυτοδιάθεσης, για περισσότερο προσωπικό στοχασμό και λιγότερη μασημένη πολιτιστική τροφή. Αυτό θα ήταν συλλογικά και κατ’ ιδίαν το κέρδος από την λαίλαπα εν εξελίξει!