Τα γενέθλια της «Π» και οι επιστολές των αναγνωστών μας

Στα τόσα χρόνια που υπάρχει η «Πελοπόννησος», είναι λογικό να έχει υποπέσει σε λάθη και παραλείψεις. Η σύνταξη ενός άρθρου, η έρευνα για να τεκμηριωθεί ένα ρεπορτάζ, η κατάθεση άποψης δεν είναι εύκολο πράγμα.

Δεν είναι εύκολο, ομοίως, να αποφύγεις συντακτικές αστοχίες, αναγραμματισμούς, ορθογραφικά λάθη. Στα δεκάδες χιλιάδες φύλλα που έχει εκδώσει από τον Ιούλιο του 1886, δηλαδή αρκετές εκατοντάδες χιλιάδες σελίδων, έχουν φιλοξενηθεί εκατομμύρια κείμενα και λέξεις.

Ακόμα κι αν ήσαν άψογα από συντακτικής πλευράς το γεγονός πως είχαν διαφορετική άποψη από αυτή αναγνωστών, είχε ως αποτέλεσμα να δημιουργηθούν αντιδράσεις, να προκληθούν παράπονα.

Η εφημερίδα που απευθύνεται σε χιλιάδες αναγνώστες δεν μπορεί να τα έχει με όλους καλά. Κάποιοι θα κακοκαρδιστούν, κάποιοι θα ενοχληθούν, κάποια έστελναν επιστολές διαμαρτυρίας.

Είναι άγνωστο πότε είχαμε το πρώτο «κρούσμα», πάντως από τα πρώτα φύλλα της «Π», το 1886 θα είχαμε κάποιες αντιδράσεις. Η στήλη «Διατριβαί», με επιστολές αναγνωστών, είχε καθιερωθεί από τα πρώτα χρόνια της εφημερίδας.

Κι όσο κι αν ήταν δύσκολο (και δαπανηρό) στα 1890 να αγοράσει κανείς χαρτί, φάκελο και να συντάξει επιστολή διαμαρτυρίας, είναι σίγουρο πως τα τέσσερα αδέλφια – ιδρυτές της «Π», Διονύσης Βασιλειάδης, Ηρακλής, Νίκος και Χαράλαμπος Φραγκόπουλοι κράτησαν στα χέρια τους πολλές τέτοιες επιστολές, είτε δημοσιεύτηκαν είτε όχι.

Και ομοίως οι διάδοχοι τους, η χήρα του Χαράλαμπου, η Γιώτα Παπαγγελούτσου και φυσικά τα παιδιά της, η Νανά και ο Σπύρος Δούκας. Ίσως ο νυν εκδότης της εφημερίδας, ο Θόδωρος Λουλούδης να μην έχει γίνει παραλήπτης επιστολών αναγνωστών. Βλέπετε στα χρόνια που ηγείται της εφημερίδας, οι επιστολές και τα γράμματα είχαν γίνει παρελθόν. Ήδη από τη δεκαετία του ’90 είχε κυριαρχήσει το φαξ, και πιο μετά το μέιλ. Σύντομα θα εκλείψουν κι αυτά… Τα παράπονα των αναγνωστών θα περιοριστούν υπό τη μορφή σχολίων κάτω από την ανάρτηση του θέματος στο σάιτ, ή σε διάφορα social media…

Aλλά αυτά αφορούν το μέλλον. Και στις σελίδες που ακολουθούν θα ανατρέξουμε στο παρελθόν και στο αρχείο των επιστολών της «Π». Φυσικά και δεν σώζεται ολόκληρο. Το πέρασμα των αιώνων (θυμίζουμε η «Π» ξεκίνησε να εκδίδεται τον 19ο, συνέχισε τον 20ό και είναι στον 21ο αιώνα), η φθορά του χρόνου, οι μετακομίσεις και ένα σωρό άλλοι παράγοντες δεν επέτρεψαν τη διάσωση του.

Πάντως ένα σημαντικό κομμάτι των τελευταίων ετών διατηρείται έως σήμερα.

Πάμε να δούμε τι ακριβώς εισπράξαμε όλα αυτά τα χρόνια. Παράπονα, διαψεύσεις, διαμαρτυρίες, αντιδράσεις (ασφαλώς και εξώδικα και αγωγές). Εισπράξαμε όμως και επαινετά λόγια. Όλα αυτά μαζί, θεμελίωσαν τη σχέση αναγνωστών και εφημερίδας, και πάνω απ’ όλα, μας έκαναν καλύτερους.

Ευχετήριο τηλεγράφημα

Προφανώς δεν ήταν μόνο αρνητικού περιεχομένου οι επιστολές που λάβαμε, όλα αυτά τα χρόνια. Υππήρξαν, ειδικά τισς περιόδους Χριστουγέννων και Πάσχα χιλιάδες επιστολές με ευχές.

Το ίδιο συνέβαινε και σε περιπτώσεις ονομαστικής εορτής των στελεχών της εφημερίδας.

Καλή ώρα το ευχετήριο τηλεγράφημα του τότε πρωθυπουργού της Ελλάδας Κώστα Καραμανλή προς τον διευθυντή της «Π» Σπύρο Δούκα.

Ηταν  λάθος.

Θέμα: Αρθρο, αναφορικά με διόρθωση της εφημερίδας. Οταν χρειάστηκε να ανακαλέσει ένα σχόλιο, ένα κείμενο για πρόσωπα ή γεγονότα, να ζητήσει συγνώμη, να δημοσιεύσει την άλλη, σωστή, άποψη.

Ζήτημα: Αρθρο, σχόλιο, ρεπορτάζ. Ενυπόγραφο, ανυπόγραφο. Εκφράζει την εφημερίδα (δεν είναι υβριστικό, δεν θίγει την τιμή και την υπόληψη…) ή επισημαίνεται, με τη δημοσίευση, ότι εκφράζει τον γράφοντα και μόνο.

Διευθυντές, αρχισυντάκτες και συντάκτες έχουν βρεθεί πολλές φορές στην ανάγκη επανεξέτασης  της είδησης, του ρεπορτάζ, του άρθρου, του σχολίου, μετά τη δημοσίευση, δεν είναι λίγες οι φορές που διαπιστώνουν λάθος (εσφαλμένη εκτίμηση, λανθασμένη πληροφόρηση, απόφαση υπό ασφυκτική πίεση χρόνου…), η διόρθωση είναι εκ των ων ουκ άνευ.

Αυτονόητα τούτα στη δημοσιογραφία. Στο επάγγελμα, στο λειτούργημα. Η αποδοχή του λάθους συνιστά επαγγελματική ευσυνειδησία. Η διόρθωση είναι στοιχείο που αναγάγει τη δημοσιογραφία σε λειτούργημα.

Μεγάλα λόγια; Απλά και απολύτως κατανοητά λόγια, όσο και η σύνταξη ενός κειμένου για τα διημερεύοντα και διανυκτερεύοντα φαρμακεία ή το ληξιαρχείο, τον παλιό καιρό.

Από τη θεωρία στην πράξη:

· Αρχές 10ετίας ΄80. Κείμενο σε χειρόγραφο, πριν προωθηθεί στην λινοτυπική μηχανή και από κει στο συνδετήριο, στο μάρμαρο, στο πιεστήριο. Πριν από  όλα αυτά, η αστυνομική είδηση, «επί του πιεστηρίου». Τότε, η τελευταία επικοινωνία με την Αστυνομία μετά τα μεσάνυχτα, από το σταθερό τηλέφωνο, με τον αρχισυντάκτη να φωνάζει, «η εφημερίδα κλείνει…». Μονόστηλο στην τελευταία σελίδα για διάρρηξη καταστήματος, σύλληψη του δράστη. Λάθος το επώνυμο του δράστη. Πρόσθεση συλλαβής,  με ευθύνη του συντάκτη και όχι… «ο δαίμων του τυπογραφείου». Αλλο επώνυμο, ίδιο όνομα, θιγόμενος γνωστός Πατρινός. Ο αρχισυντάκτης, μετά από ενημέρωση, αποφάσισε διόρθωση και όχι… «ο δαίμων του τυπογραφείου». Μάθημα για το συντάκτη.

· Μέσα 10ετίας ΄90. Δημοσίευση φωτογραφίας από παιχνίδι της Παναχαϊκής, στο γήπεδό της, με την ΑΕΚ. Οπαδός της ΑΕΚ έχει συλληφθεί από αστυνομικούς γιατί μπήκε στον αγωνιστικό χώρο και προξένησε επεισόδια. Η φωτογραφία στο κέντρο του γηπέδου, με τον νεαρό οπαδό όχι σε καλή κατάσταση, με δύο αστυνομικούς να τον έχουν πιάσει από τα χέρια. Ολα σωστά, αφού ο οπαδός δεν ήταν μικρό παιδί. Ομως, το πρωί, την ημέρα δημοσίευσης της φωτογραφίας, τηλεφώνημα από τη μητέρα του οπαδού της ΑΕΚ, που ήταν πατρινός: «Είμαι η… Στη φωτογραφία, που έχετε δημοσιεύσει, είναι ο γιος μου. Είναι εξαρτημένος, δίνουμε αγώνα όλοι στην οικογένεια. Σας παρακαλώ, αν είναι δυνατόν, μην χρησιμοποιήσετε πάλι τη φωτογραφία».

Πώς να το διορθώσεις;

Όποιος δεν δουλεύει δεν κάνει λάθη. Οποιος δουλεύει κάνει λάθη. Οποιος δουλεύει πολύ κάνει πολλά λάθη. Και στις εφημερίδες, κατά κανόνα υπάρχει κόσμος που δουλεύει πολύ. Αλλά υπάρχει και ένας άλλος κανόνας. Οποιος δεν έχει μυαλό, έχει πόδια ο άλλος: Πολύ συχνά το λάθος και τις συνέπειές του δεν τις διαχειρίζεται αυτός που το κάνει.

Το πρώτο λάθος που είχαμε κάνει όταν πρωτομπήκαμε στη δουλειά είναι ότι στείλαμε κόσμο σε μια ορκωμοσία του ΚΕΤΧ μια εβδομάδα νωρίτερα. Τριάντα λέξεις κείμενο είχαν ταλαιπωρήσει καμιά εκατοστή ανθρώπους. Με λίγη προσοχή παραπάνω, θα το απέφευγες. Αλλά με λίγη προσοχή παραπάνω σ’ αυτό και σε εκείνο, μια εφημερίδα θα απειληθεί να βγαίνει κάθε δύο μέρες. Επιπλέον, και το λάθος ξέρετε πόσο προσεκτικό είναι; Παίρνει και εκείνο τα μέτρα του για να μην το προσέξεις. Τα λάθη είναι πολύ πονηρά στοιχεία.

Εκτοτε ακολούθησαν σφάλματα τρεισήμισι δεκαετιών, σε όλες τις μορφές. Λάθος επώνυμο, λάθος μικρό όνομα, λάθος σε τίτλο, λάθος λάθος ώρα, λάθος ημέρα, λάθος νύχτα, λάθος μήνας και χρονιά, και λάθος τόπος, λάθος φωτογραφία, σωστή φωτογραφία αλλά λάθος λεζάντα. Οι εφημερίδες έχουν υιοθετήσει έναν πολύ εύσχημο και σικ όρο για να δικαιολογηθούν: «Παραδρομή». Συνοδεύεται με ένα «εκ», συνήθως, σε πτώση γενική. Θρυλική είναι η περίπτωση του «δαίμονος», αλλά κατάντησε καταχρηστική. Επιπλέον αποπνέει και μια αλαζονεία. Αρνείσαι να παραδεχθείς ότι πιάστηκες μπούφος, ότι έχασες τη συγκέντρωσή σου, ότι έδρασες ερασιτεχνικά και αδιάφορα. Όχι, δεν ήταν τίποτα από όλα αυτά. Ηταν ο δαίμων.

Ο αξέχαστος Γιάννης Αδαμόπουλος έλεγε το θρυλικό: «Πολλοί θα το δουν, λίγοι θα το καταλάβουν». Σε γενικές γραμμές είχε δίκιο. Τι γίνεται όμως όταν θα το δουν εκείνοι που τους αφορά και θα επιδιώξουν αποκατάσταση;

Τα σχετικά διαβήματα γίνονταν συνήθως διά τηλεφωνημάτων. Αρκετά συχνά το θύμα της παραδρομής τοποθετείται με καχυποψία και προκατάληψη. Παραβλέπει πως ο ίδιος μπορεί να κάνει λάθος στη δική του τη δουλειά, θεωρεί αδιανόητο, ασυγχώρητο και εν τέλει ύποπτο το λάθος το δικό σου. Δεν μπορεί. Κάτι κρύβεται από πίσω.

Αλλά πολλές φορές, η αξίωση για επανόρθωση γίνεται με έγγραφο διάβημα, επιστολή, εξώδικο, τώρα πλέον και με μέιλ. Στις μέρες μας συμβαίνει κάτι άλλο πρωτόγνωρο. Αντί να επιχειρήσει επανόρθωση κάποιος με διάβημά του, κάνει ανάρτηση στο φέισμπουκ. Του αρκεί να αποταθεί στην κοινότητα των ανθρώπων που γνωρίζει. Ποιος ξέρει, ίσως νιώθει πιο ασφαλής εάν κάνει έτσι.

Η διαχείριση των επιστολών και των εξωδίκων είναι μια πτυχή του δημοσιογραφικού καθήκοντος που απαιτεί εμπειρία, δεξιοτεχνία, τήρηση ισορροπιών αλλά και κάποια επινοητικότητα.

Ο χειριστής αυτής της (μικρής ή μεγάλης) κρίσης, κινείται σε διάφορα επίπεδα.

– Πρέπει να ικανοποιήσει τον θιγέντα, στο μέτρο που αναλογεί στο τρωθέν του δίκαιο.

– Πρέπει να προστατεύσει το κύρος της εφημερίδας, κάτι αρκετά δύσκολο εάν το σφάλμα είναι βαρύ.

– Πρέπει να σεβαστεί την επαγγελματική τιμή του συντάκτη που προκάλεσε την αντίδραση, κάτι που ισχύει ιδιαίτερα στις περιπτώσεις όπου έχει κάθε πλευρά τα δίκια της ή η τριβή δεν έχει να κάνει με εσφαλμένη διαχείριση πληροφοριών, αλλά υποκειμενική εκτίμηση επί γεγονότων και κινήσεων.

– Πρέπει να παράγει ένα ελκυστικό αποτέλεσμα για τον αναγνώστη. Ουδέν κακόν αμιγές καλού: Επιστολές που επιχειρούν να αντικρούσουν δημοσιεύματα της εφημερίδας ιντριγκάρουν ιδιαίτερα το κοινό, κάτι που ισχύει για όλους τις καβγάδες, ακόμα και για τους «ποιοτικούς», ήτοι τις αντεγκλήσεις διά παραγράφων.

– Πρέπει να αποφύγει ασύμμετρη κατάχρηση δεσπόζουσας θέσης. Ο δημοσιογράφος μπορεί να μιλάει πάντα τελευταίος, συνεπώς είναι αντιδεοντολογικό να μεταχειρίζεται το κείμενο του οχλούντος και οχληθέντος με διάθεση να το ταπώσει κατάφωρα και με στρεψοδικίες ή υπερβάλλουσα τοξικότητα. Δεν είναι μόνο ζήτημα δεοντολογίας, εδώ που τα λέμε. Το κοινό δεν θα σου πάρει το μέρος εάν φερθείς αλαζονικά, αλλά θα ταυτιστεί με την πλευρά του «θύματος», όπως συμβαίνει στην πυγμαχία όπου συμπονάς τον αθλητή που έφαγε το πολύ ξύλο. Είναι προτιμότερη, μάλιστα, μια υπερβατική, σεβαστική ανταπάντηση, που υποδηλώνει ότι μπορούσες να πεις και περισσότερα, αλλά επιλέγεις μέτρια χρήση πυρός, ως ήρεμη, φιλική δύναμη.

Οι εφημερίδες δεν έχουν ίδια πολιτική στο αντικείμενο αυτό.

Άλλες λογοκρίνουν αφόρητα τις επανορθωτικές επιστολές, επικεντρώνοντας τάχα στο ζουμί, υπερπροστατεύοντας εαυτόν και περνώντας μήνυμα «μην μας θίγετε ακόμα και όταν σας θίγουμε».

Άλλες κάνουν κάτι πιο προχωρημένο: Λογοκρίνουν και κατατροπώνουν τον αποστολέα, χτυπώντας του βάναυσα κάθε λέξη από τις δύο-τρεις παραγράφους που επιλέγουν από το κείμενο.

Άλλες δημοσιεύουν μεγάλες περικοπές,  παραλείποντας ωστόσο διατυπώσεις που προσβάλλουν την εφημερίδα.

Άλλες δημοσιεύουν αυτούσιο το διάβημα.

Η απάντηση άλλοτε δίνεται από την πλευρά του συντάκτη, άλλοτε από τη διεύθυνση της εφημερίδας. Αυτό συμβαίνει ότι η εφημερίδα θέλει να δείξει ότι προσυπογράφει το επίμαχο δημοσίευμα ή ότι αναλαμβάνει την ευθύνη του, αποτρέποντας η διαφωνία να πάρει προσωπικά χαρακτηριστικά. Αλλωστε οι συντάκτες είθισται να προστατεύουν μαχητικά τη δουλειά τους και το στοιχείο αυτό μπορεί να βαθύνει το τραύμα.

Είναι χρήσιμο για την εφημερίδα να μην ξεχνάει ότι πέρα, από τη διαχείριση των ειδήσεων και των απόψεων, ο ρόλος του είναι περιεκτικός: Πρέπει, οι ιστορικές περισσότερο, να αποτελούν πυλώνα και σημείο αναφοράς του συνόλου των κοινωνικών δυνάμεων, επομένως αποφεύγουν την αντιδικία, και ενσωματώνουν στη σφαίρα τους τους πάντες ως πρόσωπα και τα πάντα ως ιδέα. Συνεπώς, μετατρέπεις τις σελίδες σου ως πεδίο ακόμα και της διάστασης που σε θίγει, πλήττεσαι και πλήττεις τόσο όσο να μη διακοπεί κανένας σύνδεσμός με κανέναν. Είναι ωραίο πράγμα να έχεις δίκιο, και ακόμα ωραιότερο να έχεις δίκιο και να έχεις και κόσμο μαζί.

Διαψεύσεις, διορθώσεις του 1895

Πολλές φορές η «Π» φιλοξένησε επιστολές αναγνωστών που διέψευδαν μία είδηση ή είχαν να παρατηρήσουν κάτι αναφορικά με την ορθότητα κάποιου δημοσιεύματος.

Τούτο δεν συνέβαινε μόνο για άρθρο της εφημερίδας, αλλά και σε περιπτώσεις που κάποια ανακριβής είδηση είχε γραφεί σε άλλη τοπική εφημερίδα.

Μάλιστα τέτοιου είδους διαψεύσεις ήταν σύνηθες φαινόμενο τα παλιά χρόνια, είτε προέβαινε κάποιος αναγνώστης στη διάψευση, είτε η ίδια η εφημερίδα (να διαψεύδει δηλαδή ρεπορτάζ άλλης).

Είναι χαρακτηριστικά τα όσα αλιεύσαμε το μακρινό 1895. Η αντιπαλότητα στα «περίπτερα» (που τότε δεν υπήρχαν), μεταξύ της «Π» και του «Νεολόγου» ήταν εμφανής.

Μικρές ειδήσεις, δηλώσεις και διαψεύσεις καθημερινά, έδιναν τον τόνο της αντιπαράθεσης.

 

• Από τις “Επιλογές” της “Π” (ΣΑΒΒΑΤΟ 13 ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ 2018)

Ακολουθήστε μας για όλες τις ειδήσεις στο Bing News και το Google News